Κατά τους ατομιστές, ολόκληρος ο κόσμος αποτελείται από ελάχιστα μόρια. Η αντίληψη αυτή δίνει την εντύπωση μιας παραλλαγής της πανσπερμίας του Αναξαγόρα. Δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα μιας εξάρτησης, αλλά το άτομο, όπως φανερώνει και το ίδιο το όνομά του, εναντιώνεται στον άπειρο μερισμό που ήταν δυνατός στα αναξαγόρεια σπέρματα.

Εξάλλου, ο ατομισμός, αποκλίνοντας από τις θέσεις του Αναξαγόρα, διαχωρίζει στο μεγαλύτερο μέρος τους τις υποκειμενικές —όπως τις αντιλαμβάνεται— ποιότητες που προσφέρονται στις αισθήσεις μας από τον κόσμο των ατόμων, που είναι ομοειδή από την άποψη της ύλης και αποτελούν τη μοναδική πραγματικότητα. Ως πραγματικές αναγνωρίζονται μόνον ποιότητες που αφορούν τη μορφή και την επιφάνεια των ατόμων: αυτά μπορεί να είναι με στρογγυλό ή γωνιώδες σχήμα, με λεία ή τραχιά επιφάνεια, και να συγκροτούν ομάδες σε διάφορες θέσεις.

Έχει υποστηριχθεί ότι αυτή η αναγωγή των αισθητικών εντυπώσεων σε μεγέθη που μπορούμε να τα συλλάβουμε μαθηματικώς συνιστά ένα σημαντικό βήμα προς τις μεθόδους της σύγχρονης φυσικής επιστήμης. Ο Αριστοτέλης μάς πληροφορεί ότι οι ατομιστές είχαν αναγάγει με τον τρόπο τους όλα τα υπαρκτά σε αριθμούς.

Πάντως, η πλέον ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στον ατομισμό και το σύστημα του Αναξαγόρα εντοπίζεται στον τρόπο με τον οποίον ερμηνεύεται η κίνηση που είναι απαραίτητη για το σχηματισμό και την καταστροφή των σωμάτων, δηλαδή για κάθε φαινομενική γένεση και φθορά.

Κατά τον Αναξαγόρα, η κινητήρια και μορφοποιητική δύναμη δε βρίσκεται στην ίδια την αρχική ύλη, αλλά υπάρχει ως πνευματική δύναμη έξω από αυτήν. Ο Νους του Αναξαγόρα, που δεν είναι καθαρό πνεύμα, αλλά απλώς το πιο λεπτό και το πιο καθαρό από όλα τα αντικείμενα, δημιούργησε την περιστροφική κίνηση που οδήγησε στη γένεση όλων των πραγμάτων.

Η ατομική θεωρία: Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος (Μέρος Α’)

Η ατομική θεωρία: Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος (Μέρος Β’)

Headlines