Φραντς Κάφκα: Ένας άνθρωπος με οξύ αισθητήριο και λεπταίσθητη συνείδηση

Ο διάσημος λογοτέχνης Φραντς Κάφκα (Franz Kafka), γιος ενός εύπορου εμπόρου εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στην Πράγα στις 3 Ιουλίου 1883.

Σπούδασε νομικά παρακολουθώντας εκ παραλλήλου παραδόσεις γερμανικής λογοτε­χνίας.

Μετά τις σπουδές του εργάστηκε ως ασκούμενος δικηγόρος στην Πράγα και στη συνέχεια σταδιοδρόμησε στο χώρο των ασφαλίσεων, αφιερώνοντας τον ελεύθερο χρόνο του στη συγγραφή.

Κατά τη διάρκεια του σύντομου βίου του ο Κάφκα έγραφε διαρκώς στα γερμανικά, αλλά ελάχιστα ήταν τα έργα του που είδαν το φως της δημοσιότητας ενόσω εκείνος βρισκόταν εν ζωή, κάποια διηγήματα τυπωμένα κυρίως σε λογοτεχνικά περιοδικά.

Το μεγαλύτερο από αυτά είναι «Η μεταμόρφωση», που γράφτηκε γύρω στα τέλη του 1912 και πρωτοδημοσιεύτηκε τρία χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1915, σε περιοδικό της Βιέννης (αμέσως μετά, το Δεκέμβριο του 1915, ακολούθησε η πρώτη έντυπη έκδοση).

Μετά το θάνατο του Κάφκα, σε επιμέλεια του Μαξ Μπροντ, ενός στενού του φίλου, εκδόθηκαν τα σημαντικότερα έργα του, τα μυθιστορήματα «Η δίκη» (1925), «Ο πύργος» (1926) και «Αμερική» (1927), καθώς και μια συλλογή διηγημάτων το 1931.

Οι ερωτικές απογοητεύσεις, η δύσκολη σχέση με τον πατέρα του και οι οικονομικές δυσχέρειες, σε συνδυασμό με την άκαμπτη διανοητική τιμιότητά του και τη σχεδόν ψυχοπαθητική ευαισθησία του, επέφεραν σταδιακά τον κλονισμό της υγείας του Κάφκα.

Ο Φραντς Κάφκα πέθανε σε σανατόριο της Αυστρίας, πλησίον της Βιέννης, στις 3 Ιουνίου 1924, σε ηλικία 41 μόλις ετών.

Η ξεχωριστή προσωπικότητα του Κάφκα

Ιδού πώς σκιαγραφείται η προσωπικότητα του μεγάλου γερμανόφωνου λογοτέχνη στο συγγραφικό έργο του Nicholas Murray «Κάφκα» (μτφρ Ξενοφών Κομνηνός – Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2005, σελ. 493-495):

Η σορός του Κάφκα ενταφιάστηκε στις 11 Ιουνίου 1924 στο Νέο Εβραϊκό Νεκροταφείο της Πράγας, στο Strašnice.

Καθώς η σορός κατέβαινε στον τάφο στις 4 το απόγευμα ο ουρανός σκοτείνιασε και άρχισε να βρέχει. Περίπου εκατό πενθούντες ήσαν παρόντες καθώς ενταφιαζόταν ο Κάφκα με την εβραϊκή προσευχή για τους νεκρούς.

Μία εβδομάδα αργότερα έλαβε χώρα μία επιμνημόσυνη τελετή στην Μικρή Σκηνή/Kleine Bühne, στην Πράγα, όπου συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 500 άτομα για να ακούσουν λόγους, αναγνώσεις, εγκώμια – διαψεύδοντας την ιδέα ότι ο Κάφκα ήταν αφανής και άγνωστος όταν πέθανε.

Στις εφημερίδες της Πράγας δημοσιεύτηκαν νεκρολογίες, ανάμεσα στις οποίες η πιο εύγλωττη και διεισδυτική γράφτηκε από την Μίλενα Γιέσενσκα στις 6 Ιουλίου στην Národní listy:

«Προχθές πέθανε στο σανατόριο Κήρλινγκ στο Κλόστερνoϋμπουργκ, κοντά στην Βιέννη, ο Φραντς Κάφκα, ένας Γερμανός συγγραφέας που ζούσε στην Πράγα.

Ελάχιστοι άνθρωποι τον γνώριζαν εδώ στην Πράγα, γιατί ήταν ένας μονήρης, ένας σοφός άνθρωπος τρομαγμένος από τον κόσμο· υπέφερε καιρό τώρα από μια πνευμονική πάθηση, και παρ’ όλο που φρόντιζε να τη γιατρέψει, την έτρεφε ωστόσο συνειδητά και την ενθάρρυνε με τη σκέψη του.

Όταν η ψυχή και η καρδιά δεν αντέχουνε πια το φορτίο, παίρνουν οι πνεύμονες το μισό πάνω τους, για να είναι τουλάχιστον το φορτίο κάπως ίσα μοιρασμένο έγραψε κάποτε σε μια επιστολή και έτσι ήταν κι η αρρώστια του.

Του έδωσε μια σχεδόν απίστευτη ευαισθησία και μια τρομακτικά ασυμβίβαστη διανοητική εκλέπτυνση· αυτός όμως ο άνθρωπος είχε φορτώσει ολόκληρο τον διανοητικό του φόβο για τη ζωή στις πλάτες της αρρώστιας του.

Ήταν δειλός, περιδεής, πράος και καλός, αλλά τα βιβλία που έγραψε ήσαν σκληρά και επώδυνα.

Έβλεπε τον κόσμο γεμάτο αόρατους δαίμονες που τσακίζουν και αφανίζουν τον απροστάτευτο άνθρωπο.

Ήταν περίσσια διορατικός, περίσσια σοφός για να είναι ικανός να ζήσει, περίσσια αδύναμος για να αγωνιστεί, αδύναμος όπως είναι οι ευγενείς, ωραίοι άνθρωποι που δεν είναι ικανοί να αγωνισθούν ενάντια στον φόβο τους για την έλλειψη κατανόησης, καλοσύνης, για το πνευματικό ψεύδος, αφού έχουν εκ των προτέρων επίγνωση της ανημπόριας τους και ηττημένοι ντροπιάζουν τον νικητή.

Γνώριζε τους ανθρώπους όπως μόνο ένας άνθρωπος με οξύ αισθητήριο μπορεί να τους γνωρίζει, ένας άνθρωπος που ζει μονάχος και σχεδόν προφητικά μπορεί να διαβάσει τον άλλον από μια και μόνο λάμψη του ματιού.

Γνώριζε τον κόσμο με ασυνήθιστο και βαθύ τρόπο, ο ίδιος ήταν ένας ασυνήθιστος και βαθύς κόσμος.

Έγραψε τα σημαντικότερα βιβλία της νέας γερμανικής λογοτεχνίας· η πάλη της σημερινής γενιάς ολόκληρου του κόσμου βρίσκεται σ’ αυτά, αν και χωρίς μεροληπτικό λόγο.

Είναι αληθινά, γυμνά και επώδυνα, έτσι ώστε ακόμη κι εκεί που εκφράζονται συμβολικά, είναι σχεδόν νατουραλιστικά.

Είναι γεμάτα από την στεγνή χλεύη και την ευαίσθητη ματιά ενός ανθρώπου που είδε τον κόσμο με τέτοια ενάργεια, ώστε δεν μπόρεσε να το αντέξει και έπρεπε να πεθάνει γιατί ήταν απρόθυμος να κάνει υποχωρήσεις και να αναζητήσει σωτηρία, όπως κάνουν οι άλλοι, στις διάφορες, έστω και ευγενείς πλάνες της λογικής ή του ασυνειδήτου.

[…]

Όλα τα βιβλία του εικονίζουν την φρίκη της μυστηριώδους ακατανοησίας, της ανυπαίτιας ενοχής μεταξύ των ανθρώπων.

Ήταν ένας καλλιτέχνης και άνθρωπος τόσο λεπταίσθητης συνείδησης, ώστε άκουγε κι εκεί που οι άλλοι, κουφοί, βαυκαλίζονταν ότι ήσαν ασφαλείς».