Σε μια χώρα με τέτοιο ιστορικό και πολιτιστικό βάθος οι συμβολισμοί δεν είναι ποτέ  τυχαίοι. Κάποτε τα καλά κουστούμια των στελεχών σηματοδοτούσαν μια πραγματιστική ηγεσία που είχε αφήσει πίσω της τις υπερβολές και τα μαοϊκά πουκάμισα (αν και στην πραγματικότητα ήταν ο Τσανγκ Κάι Σεκ  αυτός που καθιέρωσε τη χαρακτηριστική αμφίεση που επρόκειτο να ταυτιστεί με τον μαοϊκό κομμουνισμό). Στις μέρες μας τα ελαφρά ανοράκ του Σι Τζινπίνγκ σηματοδοτούν μια ηγεσία που θέλει να είναι κοντά στους απλούς ανθρώπους.

Όμως, κάποιες στιγμές τους συμβολισμούς τους επιβάλλει η ίδια η ιστορία. Και έτσι στην επέτειο των 100 ετών από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας ήταν μάλλον αναμενόμενο ο γενικός γραμματέας του κόμματος και πρόεδρος της Κίνας να εμφανιστεί με πλήρη μαοϊκή εμφάνιση στην κατάμεστη πλατεία Τιεν Αν Μεν.

«Πετύχαμε το στόχο της μετριοπαθώς ευημερούσας κοινωνίας»

Η κομβική εξαγγελία του Σι Τζινίπινγκ σε αυτή την ομιλία αφορούσε την επίτευξη του στόχου της «μετριοπαθώς ευημερούσας κοινωνίας». Ο στόχος αυτός αφορούσε την εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας στην κινεζική κοινωνία και την επίτευξη ενός ορισμένου επιπέδου ευημερίας. Ήταν ο πρώτος στόχος της εκατονταετίας που επιτρέπει την ενασχόληση με τον επόμενο στόχο της εκατονταετίας που είναι η προσπάθεια για να γίνει η Κίνα σε όλες τις πλευρές μια μεγάλη σύγχρονη σοσιαλιστική χώρα.

Χάρη σε αυτή τη μάχη 770 εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν από τη συνθήκη της απόλυτης φτώχειας  και αυτό εκπροσωπεί το 70% του συνολικού αριθμού των ανθρώπων που έχουν βγει από την φτώχεια σε παγκόσμια κλίμακα.

Σύμφωνα με την στρατηγική του κινεζικού κόμματος, η επίτευξη αυτού του στόχους είναι μια προϋπόθεση για τον στρατηγικό στόχο του σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά και αναγκαστικά έπρεπε να προηγηθεί.

Το γεγονός ότι ο Σι επέλεξε να ξεκινήσει την ομιλία του με αυτή την αναφορά, δεν ήταν τυχαίο. Η βασική πλευρά νομιμοποίησης του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας εδώ και αρκετά χρόνια αφορά ακριβώς την ευημερία που έχει φέρει σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας.

Ένα ιδιότυπο κομμουνιστικό κόμμα

Στην εποχή της Πολιτιστικής Επανάστασης μία από τις χειρότερες κατηγορίες που μπορούσε να υποστεί κάποιος είναι να κατηγορηθεί ότι είναι «στέλεχος που έχει πάρει τον καπιταλιστικό δρόμο». Στην καλύτερη των περιπτώσεων αυτό σήμαινε ότι θα έπρεπε να υποστεί μια αρκετά ταπεινωτική διαδικασία δημόσιας κριτικής και αυτοκριτικής.

Βέβαια τα χρόνια πέρασαν και θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι πλέον την Κίνα κυβερνά ένα «κόμμα που έχει πάρει τον καπιταλιστικό δρόμο». Αρκεί να αναλογιστούμε ότι υπό την ηγεσία αυτού του κόμματος η Κίνα κατέγραψε την πιο μακρόχρονη συνεχή επίτευξη υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και είναι σήμερα η δεύτερη οικονομία του πλανήτη και μια χώρα στην οποία δρουν μερικές από τις μεγαλύτερες καπιταλιστικές επιχειρήσεις του κόσμου.

Όμως, την ίδια στιγμή την Κίνα κυβερνά ένα κομμουνιστικό κόμμα, το οποίο επισήμως παραμένει μαρξιστικό και όπου η μελέτη κειμένων του μαρξισμού περιλαμβάνεται στις υποχρεώσεις των μελών σε όλα τα επίπεδα, από τον πυρήνα σε έναν χώρο δουλειάς μέχρι το ίδιο το πολιτικό γραφείο.

Για ορισμένους αυτό μπορεί να είναι απλώς η ένδειξη ενός ιδιότυπου ιδεολογικού κυνισμού, μιας προσπάθειας διατήρησης της εξουσίας μέσα από μια ιδεολογία την οποία το κόμμα ποια δε ασπάζεται.

Για άλλους αυτό έχει να κάνει με τον ίδιο τον τρόπο που βλέπει τον σοσιαλισμό το ΚΚΚ. Ουσιαστικά, είναι η αντίληψη ότι χρειάζεται πρώτα η πλήρης ανάπτυξη του καπιταλισμού και η σχετική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στη συνέχεια έρχεται ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός.

Η διατήρηση με κάθε τρόπο της εξουσίας

Με 95 εκατομμύρια μέλη το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας είναι το μεγαλύτερο κόμμα εξουσίας στο κόσμο. Και η βασική του λειτουργία είναι να μην χάσει την εξουσία.

Κατά παράδοξο τρόπο, το κόμμα που κυβερνά τη δεύτερη καπιταλιστική οικονομία στον κόσμο σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίζει τον εαυτό με αφετηρίες με τις οποίες που ανάγονται στην απόρριψη της κριτικής του Χρουτσώφ στον Στάλιν.  Η κινεζική ηγεσία εξακολουθεί να προσυπογράφει την αντίληψη ότι ο τρόπος που απελευθερώθηκε η κριτική στη μετασταλινική ΕΣΣΔ μείωσε το κύρος του κόμματος. Άλλωστε, το μεγάλο άγχος της κινεζικής ηγεσίας εδώ και δεκαετίες είναι να αποφύγει το ενδεχόμενο ενός κινεζικού «1989», φόβος που εντάθηκε και στη βάση της ανάγνωσης που έκαναν φαινομένων όπως η «Αραβική Άνοιξη».

Για τους Κινέζους ήταν ολέθριο λάθος των Σοβιετικών το γεγονός ότι θεώρησαν ότι το οικονομικό άνοιγμα και η εισαγωγή μορφών οικονομίας της αγοράς έπρεπε να συνδυαστεί με την πολιτική φιλελευθεροποίηση, μια που αυτό άνοιξε ουσιαστικά τους ασκούς του Αιόλου.

Αντίθετα, οι Κινέζοι επιμένουν ότι η ορθή τακτική ήταν η διατήρηση της εξουσίας και η επέκταση του ελέγχου. Αυτά εξασφαλίζονται με δύο παράλληλες κατευθύνσεις. Η πρώτη είναι όντως η προσπάθεια να αφουγκραστούν την κινεζική κοινωνία με διάφορους τρόπους ή να καλύψουν βασικές ανάγκες της. Αυτό αποτυπώνεται στην επιμονή σε στόχους «ευημερίας», αυτό έδειξε η ταχεία κινητοποίηση για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αυτό επιδιώκεται με το συνεχή προσπάθεια να υπάρχουν στοιχεία για το τι σκέπτεται και πώς πολιτεύεται η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας.

Η άλλη αφορά τον έλεγχο που ασκεί το κομμουνιστικό κόμμα στην κοινωνία. Αυτό γίνεται μέσα από έναν εξαιρετικά περίπλοκο μηχανισμό διάταξης των κομματικών δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα από την κορυφή μέχρι κάθε πολυκατοικία και τη διαρκή προσπάθεια να συλλέγονται δεδομένα και πληροφορίες για κάθε τι. Γίνεται επίσης μέσα από την αξιοποίηση της κινητοποίησης του κομματικού μηχανισμού σε διάφορες μορφές κοινωνικής προσφοράς. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν στη διάρκεια της πανδημίας όταν η κινητοποίηση του κομματικού μηχανισμού ιδίως σε τοπικό επίπεδο ήταν καθοριστική για την αποτελεσματική ανταπόκριση.

Στην εποχή Σι ο προσοχή του κομματικού μηχανισμού έχει στραφεί στην οικονομία και στην προσπάθεια κομματικής οικοδόμησης στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Μάλιστα, με διάφορους τρόπους οι επιχειρήσεις εξωθούνται στο να βοηθήσουν τη δράση του κόμματος στο εσωτερικό τους, ενώ οι επιχειρήσεις όπου τα στελέχη είναι και κομματικά στελέχη παρουσιάζονται ως πρότυπα.

Όλα αυτά εξηγούν και γιατί παρότι δεν είναι σε κανένα βαθμό «φιλελεύθερη δημοκρατία», το κινεζικό σύστημα παραμένει ένα κατεξοχήν «νεωτερικό» πολιτικό φαινόμενο, που στηρίζεται στην ικανότητα του κομμουνιστικού κόμματος να οργανώνει τη μαζική πολιτικοποίηση (και κινητοποίηση) της κοινωνίας, να αποσπά συναίνεση αλλά και να λειτουργεί ως μηχανισμός διαμεσολάβησης κοινωνικών αιτημάτων.

Η σημασία της μάχης κατά της διαφθοράς

Ο ίδιος ο Σί ήρθε στο προσκήνιο και μέσα από τις μάχες που έδωσε κατά της διαφθοράς. Αυτό δεν αφορούσε απλώς την προσπάθεια εκκαθάρισης εσωκομματικών αντιπάλων, παρότι τα ζητήματα διαφθοράς παραμένουν βασικό λόγο για την εκδίωξη από το κόμμα, αλλά και την επίγνωση ότι γύρω από το θέμα της διαφθοράς διακυβεύονταν πολλά για τη νομιμοποίηση του κόμματος.

Σε μια κοινωνία όπου ο πλούτος παίζει όλο και πιο μεγάλο ρόλο, το να κατοχυρωθεί ότι ο κόμμα παραμένει ένας αδέκαστος μηχανισμός, ικανός να εγγυάται με τρόπο αμερόληπτο την ευημερία όλων έγινε ένας σημαντικό στόχος.

Αυτό συνδυαζόταν με την διαρκή επίκληση ιδανικών και αξιών και μια ιδιότυπη νοσταλγία για τις εποχές όπου οι άνθρωποι ήταν πιο στρατευμένοι σε ιδανικά και αξίες και δεν επεδίωκαν απλώς την ικανοποίηση του ατομικού τους συμφέροντος. Ήταν ως εάν σε φαντασιακό – ιδεολογικό επίπεδο να πρέπει να προβάλλεται διαρκώς αυτή η εικόνα μιας αξιακής στράτευσης ως αντιστάθμισμα για μια κοινωνία παραδομένη στις δυναμικές της αγοράς.

Βεβαίως πέραν όλων των άλλων, η «μάχη κατά της διαφθοράς» μαζί με το αίτημα διεύρυνσης του κομματικού ελέγχου, διευκόλυνε και μια ακόμη αναγκαιότητα: έκανε σαφές στους επιχειρηματίες ότι δεν πρέπει ούτε να διανοηθούν να μετασχηματίσουν την οικονομική τους ευρωστία σε πολιτική δύναμη ή επιρροή.

Η διαμόρφωση του νέου κινεζικού εθνικισμού

Παρά το μέγεθός της η Κίνα είναι μια ιδιαίτερα εθνικά ομοιογενής χώρα. Έχει επίσης μια μακρά ιστορία ως προς το πώς διαμορφώθηκε η εθνική ταυτότητά της και το εθνικό της αφήγημα. Σε πείσμα των αναφορών σε διεθνισμό, το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας ήταν πάντα και ένα έντονα πατριωτικό κόμμα. Άλλωστε, όπως υπογράμμισε και ο Σι μιλώντας στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν ήταν το κομμουνιστικό κόμμα που με τον αγώνα του κατάφερε να αντιστρέψει την πορεία παρακμής και συνεχών παρεμβάσεων των ξένων δυνάμεων στην οποία είχε εμπλακεί η Κίνα στη διαδρομή από τον Πόλεμου του Οπίου μέχρι την Ιαπωνική Κατοχή. Η αίσθηση ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας είναι το κόμμα που εκπροσωπεί τον κινεζικό πατριωτισμό είναι βασική πλευρά της απήχησής του. Και με έναν τρόπο η τρέχουσα αμερικανική ανάδειξη της Κίνας σε «στρατηγική πρόκληση» μάλλον κατορθώνει να ενισχύει αυτό το πατριωτικό αίσθημα, παρά να το αναιρεί.

Η διαρκής ανησυχία

Παρότι η 100 επέτειος από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας συνέπεσε με μια ευνοϊκή στιγμή για την κινεζική ηγεσία, με δεδομένη την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας, την καλή κατάσταση της κινεζικής οικονομίας, την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων και τα συνεχιζόμενα ανοίγματα της Κίνας, υπάρχουν και ζητήματα ανησυχίας για την ηγεσία του κόμματος.

Παρότι το κόμμα δεν αμφισβητείται εντός της κινεζικής κοινωνίας, εντούτοις το εάν και σε ποιο βαθμό η Κίνα θα αποφύγει μεγάλες κοινωνικές εντάσεις παραμένει ανοιχτό ερώτημα. Παρά το μεγάλο βάρος των συμβολισμών πολλά θα κριθούν από το πώς θα προσλάβουν ευρύτερα κοινωνικά κομμάτια την σημερινή σχετική ευημερία. Η προσπάθεια αυταρχικού ελέγχου δεν δείχνει να γεννά μεγάλες αντιδράσεις – ακόμη και η καταπίεσης της μειονότητας των Ουιγούρων είναι κάτι που αφορά περισσότερο την διεθνή κοινή γνώμη παρά την κινεζική –, όμως στην εποχή του διαδικτύου και διαφόρων πηγών ενημέρωσης κανείς δεν ξέρει εάν και πώς μπορούν να προκύψουν κινήματα διαμαρτυρίας, παρά την εντυπωσιακή ικανότητα που έχει ο τεράστιος μηχανισμός επιτήρησης να εντοπίζει αντιδράσεις ακόμη και στα πρώτα στάδια. Η διεθνής πορεία της Κίνας και τα προσεκτικά βήματα διεύρυνσης μιας διεθνούς επιρροής συναντούν επίσης κάποια εμπόδια, από τη διάχυτη δυσπιστία για τις αξιώσεις της στην Νότια Σινική Θάλασσα μέχρι τα ερωτηματικά για τον κίνδυνο υπερχρέωσης των χωρών που εμπλέκονται στη στρατηγική «μία ζώνη – ένας δρόμος».

Όλες αυτές είναι μερικές μόνο από τις παραμέτρους που αποτελούν παράγοντα ανησυχίας για την κινεζική ηγεσία και που μεταφράζονται στην απαίτηση για ένα ακόμη που να ασκεί ακόμη μεγαλύτερο έλεγχο αλλά και ακόμη πιο ηγετικό ρόλο.

Headlines