Έργα τέχνης σε αποσύνθεση: Όταν τα πλαστικά δεν αντέχουν όσο πρέπει

Από την Αρκτική μέχρι τα βάθη των ωκεανών, τα πλαστικά σκουπίδια βρίσκονται παντού, χάρη στην αξιοθαύμαστη, υπερβολική αντοχή τους.

Υπάρχουν όμως φορές που τα πλαστικά απλά δεν αντέχουν όσο θα έπρεπε -όπως τα πλαστικά έργα τέχνης που εκτίθενται σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.

Η Λιάν Τόνκιν εργαζόταν ως συντηρήτρια στο Ινστιτούτο Κουστουμιών του  Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, όταν είδε μια κόκκινη πλαστική καμπαρτίνα της δεκαετίας του 1960. Ξεραμένο από το πέρασμα του χρόνου, το ρούχο ήταν άκαμπτο σε βαθμό να στέκεται όρθιο μόνο του, σαν πανοφώρι κάποιου φαντάσματος.

Η καμπαρτίνα δεν είχε καταστραφεί σε κάποιο ατύχημα. Καταδικάστηκε σε αποσύνθεση λόγω των πλαστικών ινών από τις οποίες ήταν φτιαγμένη, λέει η ερευνήτρια στο δικτυακό τόπο του Science.

Τα πλαστικά έργα τέχνης του Ιταλού καλλιτέχνη Πιέρο Τζιλάρντι δείχνουν τα σημάδια του χρόνου (Aleth Lorne)

Τα πλαστικά υλικά δεν αποσυντίθενται όπως άλλες οργανικές ενώσεις, με τον καιρό όμως διαλύονται και χάνουν τις σταθεροποιητικές πρόσθετες ουσίες που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία παραγωγής.

«Τώρα τρέχουμε να βρούμε τρόπο να τα συντηρήσουμε» λέει η Τόνκιν, η οποία εργάζεται σήμερα ως ερευνήτρια της συντήρησης ενδυμάτων στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ.

Το πρόβλημα απασχολεί σήμερα τα περισσότερα μουσεία του κόσμου, όπου εκτίθεται μια ατέλειωτη γκάμα πλαστικών δημιουργιών –από τα πρώτα ραδιόφωνα και τα κουστούμια του Ντέιβιντ Μπάουι μέχρι την πρώτη τεχνητή καρδιά.

Θα υπάρχουν άραγε αυτά τα εκθέματα έπειτα από 150 χρόνια;

Η απάντηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το είδος του πλαστικού. Ορισμένα πολυμερή, όπως τα πολυκαρβονικά και τα ακρυλικά, είναι αρκετά σταθερά. Άλλα όμως διασπώνται όταν εκτεθούν σε φως και οξυγόνο, όπως συμβαίνει με πολλά πλαστικά που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως τον 20ό αιώνα, όπως η νιτροκυτταρίνη, η οξική κυτταρίνη και το πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC). Τα πρόσθετα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή για την βελτίωση της συμπεριφοράς του πλαστικού μπορούν επίσης να δημιουργήσουν πρόβλημα χημικής σταθερότητας.

Πολλές φορές, εξάλλου, οι συντηρητές δεν γνωρίζουν καν από τι είδους πλαστικό είναι φτιαγμένα τα έργα που συντηρούν. Μια σημαντική βοήθεια προσφέρει πάντως το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Popart (Preservation of Plastic Artefacts), το οποίο έχει δημιουργήσει βάση δεδομένων με τις φασματικές υπογραφές κάθε πολυμερούς.

Ορισμένα μεγάλα μουσεία προχωρούν ένα βήμα παραπέρα. Το 2019, το μουσείο Γκέτι αγόρασε δικό του σύστημα παραγωγής πλαστικών για να αναπαράγει αντικείμενα που πλέον παρουσιάζουν φθορές.

Την ίδια ώρα, άλλοι συντηρητές μελετούν νέες τεχνικές για την προστασία πλαστικών εκθεμάτων. Η Τόνκιν, για παράδειγμα, μελέτησε τη συμπεριφορά υφασμάτων PVC και διαπίστωσε ότι, αντίθετα από ό,τι θα περίμενε κανείς, η κατάψυξη επιταχύνει τη φθορά, καθώς τα μόρια PVC κρυσταλλώνονται και χάνουν τους πλαστικοποιητές που χαρίζουν ευκαμψία στο υλικό.

Ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο στην προσπάθεια είναι η Τία βαν Ούστεν, η οποία εργαζόταν στην Υπηρεσία Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ολλανδίας πριν από τη συνταξιοδότησή της.

Η ομάδα της Ούστεν ανέπτυξε ένα είδος «αντηλιακού» για την προστασία της πολυουρεθάνης από την έκθεση στο φως. Η εφεύρεση επέτρεψε τελικά να εκτεθούν και πάλι στο κοινό τα έργα που παρουσίασε τη δεκαετία του 1960 ο ιταλός καλλιτέχνης Πιέρο Τζιλάρντι.

Η Ούστεν έγινε έτσι γνωστή ως «βασίλισσα του πλαστικού» και έλαβε τιμητικό αξίωμα από τη βασιλική οικογένεια της Ολλανδίας το 2012.