Οταν ο Καναδάς σκότωνε τα παιδιά του

Σε ηλικία 6 ετών, τον Κεν Τόμας τον έβαλαν με το ζόρι σε ένα φορτηγό, τον οδήγησαν δύο ώρες από το σπίτι του και τον έριξαν στα σκαλοπάτια του ινδιάνικου οικοτροφείου του Μασκόκουαν. Οι μοναχές αμέσως κούρεψαν τις κοτσίδες του και σύντομα έμαθε πως όποτε μιλούσε την ινδιάνικη γλώσσα θα του έπλεναν το στόμα με σαπούνι.

Στη διάρκεια των επόμενων δέκα ετών έζησε πολύ πιο δύσκολες καταστάσεις. Θυμάται έναν φίλο που αυτοκτόνησε αφότου τον είχαν αφήσει γυμνό και κλειδωμένο σε ένα δωμάτιο, λίγο μετά την προσπάθειά του να αποδράσει. Ο Τόμας και τα άλλα αγόρια βρήκαν τον φίλο τους κρεμασμένο στο ντους. Και όπως πολλοί άλλοι σπουδαστές, περιγράφει πως είδε ανθρώπινα οστά να ξεθάβονται από εργολάβους οι οποίοι είχαν αναλάβει να περάσουν έναν αγωγό νερού. Κάποιοι μαθητές εξαφανίζονταν και είχε ακούσει φήμες ότι είχαν πεθάνει και τους είχαν θάψει εκεί.

Από τη δεκαετία του 1880 έως το 1990, η καναδική κυβέρνηση απέσπασε με τη βία τουλάχιστον 150.000 παιδιά ιθαγενών όπως ο Τόμας από τα σπίτια τους και τα έστειλε σε οικοτροφεία, με στόχο να τα αποκόψει από την κουλτούρα τους και έτσι να αφομοιωθούν στους δυτικούς τρόπους – ένα σύστημα το οποίο η Επιτροπή για την Εθνική Αλήθεια και τη Συμφιλίωση χαρακτήρισε το 2008 «πολιτισμική γενοκτονία». Στα σχολεία αυτά, τα περισσότερα από τα οποία τα διοικούσε η Καθολική Εκκλησία, ήταν κοινός τόπος οι σεξουαλικές και σωματικές επιθέσεις. Χιλιάδες παιδιά αγνοούνται.

Τώρα οι Καναδοί μαθαίνουν, με έναν σοκαριστικό τρόπο, και άλλα για αυτή την τρομακτική ιστορία. Τον τελευταίο μήνα, δύο κοινότητες αυτοχθόνων ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν εκατοντάδες τάφους (χωρίς διακριτικά) παιδιών που πέθαναν στα οικοτροφεία αυτά από ασθένειες ή αδιαφορία ή ακόμα και δολοφονήθηκαν. Οι αποκαλύψεις προκάλεσαν την απόφαση των ομάδων των Ινδιάνων να ζητήσουν την ανάληψη ευθυνών από την πολιτεία για το βίαιο παρελθόν της και να αυξήσουν την πίεση στην κυβέρνηση του πρωθυπουργού Τζάστιν Τριντό να υλοποιήσει τις 94 προτάσεις της Επιτροπής.

Οι αποκαλύψεις ενδέχεται να αλλάξουν και τον τρόπο με τον οποίο οι Καναδοί σκέφτονται για την ιστορία τους. Ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Σασκατσούσαν Τζιμ Μίλερ περιγράφει στους «New York Times» ότι από το 1983, όταν άρχισε να μελετά το σύστημα, το θέμα ερχόταν κατά καιρούς στην επικαιρότητα, όμως γρήγορα χανόταν. «Αυτή τη φορά όμως είναι εξαιρετικά έντονο και σίγουρα θα προκαλέσει σημαντικές αλλαγές. Δεν υπάρχει περίπτωση να το αγνοήσουμε άλλο».

Η Επιτροπή Συμφιλίωσης υπολογίζει ότι περίπου 5.000 παιδιά εξαφανίστηκαν από αυτά τα σχολεία σε όλη τη χώρα. Ομως ένας ιθαγενής πρώην δικαστικός που ήταν επικεφαλής της Επιτροπής, ο Μάρεϊ Σινκλέρ, ανέφερε πρόσφατα πως πιστεύει ότι ο πραγματικός αριθμός «ξεπερνά τα 10.000 παιδιά». Τα τελευταία χρόνια οι οργανώσεις των ιθαγενών ζητούσαν επίμονα τη χρήση προηγμένης τεχνολογίας υπόγειων ραντάρ για τον εντοπισμό των τάφων των χιλιάδων παιδιών που αγνοούνταν. Σιγά σιγά όλο και εντοπίζονται νέοι τάφοι – μέχρι στιγμής έχουν φθάσει τους 1.000 και οι έρευνες συνεχίζονται.

Το Μασκόκουαν, όπου ο Τόμας εξαναγκάστηκε να πάει σχολείο, ήταν από τα πρώτα σημεία όπου έγιναν έρευνες για τάφους παιδιών. Το κτίριο με τα κόκκινα τούβλα άρχισε να λειτουργεί ως σχολείο το 1931 υπό την αιγίδα της Καθολικής Εκκλησίας, μετά υπό τον έλεγχο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και έκλεισε το 1997. Το 2018 φοιτητές από τέσσερα πανεπιστήμια έφθασαν στο σχολείο και ξεκίνησαν να αναζητούν τα μέρη όπου ήταν θαμμένα παιδιά. Επί τέσσερις ημέρες έσκαβαν χρησιμοποιώντας ραντάρ και ειδικά μηχανήματα. Η έρευνά τους αποκάλυψε αυτό που πολλοί φοβόντουσαν – τα οστά 35 ανθρώπων, τα περισσότερα παιδιών, θαμμένα σε τάφους χωρίς κανένα διακριτικό.

Τον ξύρισαν

Το Μασκόκουαν συγκέντρωνε τους μαθητές του από έξι μεγάλες κοινότητες Ινδιάνων της βόρειας περιοχής Ρετζίνα. Οταν ο Τόμας, που προέρχεται από τη φυλή Ανισινάμπε, έφθασε εκεί το 1973, ήταν πολύ μικρός για να καταλάβει τι συνέβαινε. «Δεν είχα ιδέα τι συνέβαινε», λέει σήμερα στα 53 του. «Εφθασα στο σχολείο με κοτσίδες και μία ώρα αργότερα μου τις έκοψαν. Μου ξύρισαν το κεφάλι. Κι αυτή ήταν μόνο η αρχή». Οι περιγραφές για βίαιη συμπεριφορά εις βάρος των παιδιών, για σεξουαλικές επιθέσεις και βασανιστήρια δεν έχουν τελειωμό.

Τις ίδιες ιστορίες περιγράφουν και οι μαθητές του οικοτροφείου Κάμλουπς, περίπου 900 μίλια δυτικά, εκεί όπου ακόμα συνεχίζονται οι έρευνες για θαμμένα παιδιά. Ο ποιητής Γκάρι Γκότφριντσον ήταν μαθητής εκεί πριν γίνει δάσκαλος και επιστρέψει πολλά χρόνια αργότερα ως διευθυντής. Εμενε εκεί από το 1959 έως το 1963, έως ότου μαζί με τα 13 αδέλφια του το έσκασαν. Η μητέρα τους μαζί με άλλες γυναίκες της φυλής ζήτησαν να επιτραπεί στα παιδιά να πάνε σε σχολείο στον τόπο διαμονής τους και τα κατάφεραν. Είχε αποφασίσει να μη μιλήσει ποτέ για τις εμπειρίες του. «Τα όσα είδα και έζησα εκεί με στοιχειώνουν ακόμα. Αισθάνομαι ότι εάν βγουν από το στόμα μου οι περιγραφές δεν θα αντέξω», εξηγεί. «Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να βάλω κάποιες αναφορές στα ποιήματά μου με έναν δημιουργικό τρόπο που είναι ασφαλής». Παρ’ όλα αυτά, κάποιες αναμνήσεις ξεφεύγουν: ένας συμμαθητής που δέχθηκε σεξουαλική επίθεση από μοναχό όταν ήταν ακόμα πολύ μικρός για να καταλάβει τι γινόταν, προειδοποιήσεις από άλλα παιδιά να μη μένει ποτέ μόνος με τον ιερέα ή τους μοναχούς, ένα κορίτσι που αυτοκτόνησε έπειτα από επανειλημμένους ξυλοδαρμούς επειδή δεν μπορούσε να μιλήσει αγγλικά.

Τώρα μένουν δύσκολες αποφάσεις να ληφθούν. Στην εύρεση των πρώτων οστών το 2018, οι φυλές είχαν αποφασίσει να μη γίνει εκταφή. Ομως έτσι δεν μπορούν να ταυτοποιηθούν τα παιδιά που χάθηκαν. Η τελική απόφαση θα ληφθεί όταν ολοκληρωθεί η έρευνα. Ενα άλλο ερώτημα είναι το τι θα πρέπει να γίνει με τα κτίρια. Κάποια από αυτά έμειναν όρθια ως σύμβολο της αδικίας εις βάρος των αυτοχθόνων, όμως άλλα κατεδαφίστηκαν. Ενας από τους στόχους είναι όσα μείνουν όρθια να γίνουν μουσεία και αρχεία και να δημιουργηθούν κανονικοί τάφοι για να μεταφερθούν τα οστά των παιδιών.

Ο Τόμας δεν θέλει να μείνει κανένα από αυτά τα κτίρια όρθιο. Θέλει να κατεδαφιστούν. Θα ήθελε να φτιαχτεί «κάποιου είδους μνημείο ώστε κανείς να μη χρειάζεται να βλέπει αυτούς τους τοίχους, μέσα στους οποίους τόσα παιδιά υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια».