Κτήμα Τατοϊου: Οι γνωστοί και άγνωστοι θησαυροί της βασιλικής οικογένειας

Μπορεί η είδηση για σπάνια αλκοολούχα ποτά, συλλεκτικές φιάλες ή ακόμα και άγνωστα στην ελληνική αγορά αναψυκτικά να έκανε τον γύρο του Διαδικτύου και να έστρεψε για ακόμη μία φορά τα βλέμματα στο πρώην βασιλικό κτήμα του Τατοΐου, ωστόσο η ανακάλυψη αυτή, που ανακοινώθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού, δεν είναι η πρώτη για το 2021. Η τρέχουσα χρονιά έχει αποδειχθεί πλούσια όσον αφορά τον εντοπισμό «άγνωστων» ή «χαμένων» αντικειμένων και αρχιτεκτονικών στοιχείων, τα οποία έρχονται να λειτουργήσουν ως ψηφίδες στο παζλ του κτήματος που βρίσκεται εντός του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας.

Η αρχή έγινε τον Μάρτιο με τον εντοπισμό ενός χαμένου φυτοδοχείου (κασπό) στον κήπο του Προεδρικού Μεγάρου.

Η ανακάλυψη αντικειμένων που προέρχονται κυρίως από τα 1.600 στρέμματα τα οποία αποτελούν και τον ιστορικό πυρήνα του κτήματος (εκεί βρίσκονται 55 κτίρια, εκ των οποίων τα 27 είναι χαρακτηρισμένα ως μνημεία) και έχουν περιέλθει στο ελληνικό Δημόσιο από το 2003, συνεχίστηκε στις αρχές Ιουλίου με την καμπάνα που είχε χαρακτήρα ρολογιού-συναγερμού του κτήματος. Ακολούθησαν οι σκάλες-βεντάλιες του Υπασπιστηρίου, για να φτάσουμε στις φιάλες των ποτών.

Ορισμένες από τις αποκαλύψεις αυτές οφείλονται στην πρόοδο των εργασιών συντήρησης των αντικειμένων που προέρχονται από τα κτίρια του κτήματος, οι οποίες διενεργούνται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, και άλλες στους καθαρισμούς της Πολιτικής Προστασίας που υλοποιούνται με πρωτοβουλία του σωματείου «Φίλοι Κτήματος Τατοΐου». Δεδομένου δε ότι οι εργασίες στον χώρο συνεχίζονται εν όψει και της εφαρμογής της μελέτης βιωσιμότητας του κτήματος, οι επόμενες αποκαλύψεις είναι θέμα χρόνου.

Το χαμένο κασπό με τις διακοσμήσεις από σμάλτο

Μία από τις τέσσερις φυτοδόχους (κασπό) που κοσμούσαν τον ανακτορικό κήπο του κεντρικού κτιρίου και η οποία θεωρούνταν χαμένη ήταν η πρώτη σχετική με το κτήμα του Τατοΐου ανακάλυψη, τον περασμένο Μάρτιο. Το κατασκευασμένο στο Παρίσι κασπό είναι σιδερένιο και φέρει φυτικές διακοσμήσεις από σμάλτο. Εντοπίστηκε δε στο Προεδρικό Μέγαρο. Το συγκεκριμένο μαζί με τα άλλα τρία του Τατοΐου βρίσκονταν ανά δύο, δεξιά και αριστερά, στην κορυφή της σκάλας που οδηγεί στο επίπεδο της πισίνας. Αντίστοιχα βρίσκονται ακόμη και σήμερα στη μεγάλη εσωτερική, μπροστινή κλίμακα του κτιρίου της Βουλής των Ελλήνων που οδηγεί στην Αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου, στον δεύτερο όροφο, ενώ σύμφωνα με τον ιστορικό Κώστα Σταματόπουλο, όπως αναφέρεται σε σχετική ανάρτηση της ιστοσελίδας των «Φίλων Κτήματος Τατοΐου», άλλα τέσσερα φυλάσσονται στις αποθήκες του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής. Φέρουν όλα το έμβλημα του βασιλιά Γεωργίου Α’ και αποτελούνται από έξι τμήματα σιδήρου με στεφάνια που τα συγκρατούν εσωτερικά, ενώ στις άκρες φέρουν κεφάλι λιονταριού.

Σε μία από τις τρεις φυτοδόχους που βρίσκονται στο Τατόι υπάρχουν σημάδια από σφαίρες επί του εμβλήματος. Ενας αντάρτης, κραυγάζοντας «κι εγώ είμαι ο Γεώργιος Γ’!» πυροβόλησε στο σημείο της απεικόνισης του στέμματος το καλοκαίρι του 1944 και οι τρύπες από τις σφαίρες αποτελούν τα μοναδικά ίχνη της ταραγμένης εκείνης περιόδου στο Τατόι. Και τα τέσσερα κασπό προβλέπεται να τοποθετηθούν στις αρχικές τους θέσεις μετά την ολοκλήρωση των έργων στο πρώην βασιλικό κτήμα.

Η καμπάνα που κρυβόταν πίσω από τους κισσούς

Σειρά είχε τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου η «χαμένη» καμπάνα, η οποία ήταν κρυμμένη από ένα αναρριχώμενο φυτό – έναν κισσό -, με αποτέλεσμα να μην είναι ορατή τα τελευταία 54 χρόνια. Η καμπάνα έφτασε στην Ελλάδα από την Αγία Πετρούπολη χάρη στη βασίλισσα Ολγα και δεν συνδεόταν με κάποια εκκλησία του κτήματος, αλλά ενείχε ρόλο ρολογιού και ενίοτε συναγερμού. Ρύθμιζε με τους χτύπους όλη τη ζωή του αγροκτήματος, όπως την έναρξη των εργασιών στο κτήμα, τη μεσημεριανή ανάπαυση, το σχόλασμα. Ηταν η ίδια καμπάνα που σήμανε και στις δύο από τις τρεις μεγάλες καταστροφές του κτήματος, στις πυρκαγιές του 1916 και του 1945. Στην επιφάνειά της είναι χαραγμένα η επιγραφή «Τατόι 1895» και το μονόγραμμα του βασιλιά Γεωργίου Α’.

Η αρχική της θέση δεν είναι ακριβώς γνωστή. Σε φωτογραφία του κτήματος στα 1900 δεν υπάρχει η καμπάνα στη θέση που είναι σήμερα, δηλαδή στη νοτιοανατολική πλευρά του κτιρίου του Ιπποστασίου. Ισως και να μεταφέρθηκε εκεί αργότερα, αλλά αν ισχύει αυτή η εκδοχή παραμένει άγνωστη τόσο η αιτία όσο και η χρονική στιγμή που έγινε η μεταφορά της. Οι ειδικοί την εντάσσουν μεταξύ των ιστορικότερων κινητών αντικειμένων του κτήματος, ωστόσο η κατάσταση διατήρησής της δεν είναι καλή. Είναι βαθιά οξειδωμένη και η βάση της χρειάζεται άμεση αποκατάσταση, διαφορετικά υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να καταρρεύσει.

Οι σκάλες που μοιάζουν με ανοιχτές βεντάλιες

Σε λιγότερο από μία εβδομάδα μετά τον «εντοπισμό» της καμπάνας, μια άλλη αθέατη μέχρι πρόσφατα ψηφίδα της ιστορίας του πρώην βασιλικού κτήματος ήρθε στο φως χάρη στους καθαρισμούς οι οποίοι πραγματοποιούνται από την Πολιτική Προστασία. Πρόκειται για τις σκάλες στην αυλή του Υπασπιστηρίου-σφαιριστηρίου  που βρίσκονταν «θαμμένες» κάτω από τη βλάστηση. Οι σκάλες ένωναν το επάνω επίπεδο του κήπου του Υπασπιστηρίου με το κάτω και τον κυρίως ανακτορικό κήπο. Η μορφή των κλιμάκων παραπέμπει σε ανοιχτές βεντάλιες και χρονολογικά εκτιμάται ότι συνανήκουν στο κτίριο, το οποίο ανεγέρθηκε από τον νεαρό και άσημο τότε αρχιτέκτονα Σάββα Μπούκη το 1892 και αποτελεί πιστό αντίγραφο μιας μικρής έπαυλης στο Μπέρνστορφ της Δανίας. Δεν αποκλείεται μάλιστα και ο περιβάλλων χώρος μαζί με τις κλίμακες να αποτελούν δικό του έργο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω κτίριο λειτούργησε ως σκηνικό σημαντικών πολιτικών εξελίξεων, καθώς στους χώρους του έγινε στα τέλη Νοεμβρίου του 1966 η πρώτη από τις δύο μυστικές συναντήσεις των δύο πιο σημαντικών πολιτικών ηγετών της εποχής – του Γεωργίου Παπανδρέου και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου -, οι οποίοι απέβλεπαν στην πτώση της κυβέρνησης των «αποστατών» και στη διάνοιξη της πορείας προς τις εκλογές. Από βασιλικής πλευράς ήταν παρόντες ο επικεφαλής του πολιτικού γραφείου του βασιλιά, πρέσβης Δημήτριος Μπίτσιος, καθώς και ο υπασπιστής και φίλος του Κωνσταντίνου, Μιχάλης Αρναούτης.

Το ουίσκι για την ενθρόνιση της βασίλισσας Ελισάβετ

Η πλέον πρόσφατη ανακάλυψη αφορά την κάβα με τα σπάνια κρασιά και τα αλκοολούχα ποτά που εντοπίστηκαν στο πρώην βασιλικό κτήμα. Η ύπαρξη της κάβας ήταν γνωστή εδώ και καιρό στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, όταν άρχισε η εκκένωση των χώρων της ανακτορικής κατοικίας ώστε να συντηρηθούν τα αντικείμενα που περιείχε. Ωστόσο μόλις την Κυριακή έγινε γνωστό πως η εν λόγω κάβα περιείχε φιάλες Château Margaux, Château de Vincennes και Château Rothschild, καθώς και συλλεκτικές φιάλες ποτών, όπως η ειδική εμφιάλωση ουίσκι Chivas σε κεραμική φιάλη με αφορμή τον εορτασμό της ενθρόνισης της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας.

Τα μπουκάλια αυτά  αποτελούν μέρος του περιεχομένου των 235 κιβωτίων με τις περίπου 4.000 φιάλες κρασιών και ποτών, με ετικέτες ιδιαίτερης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας. Ανάμεσα δε στα μπουκάλια – το περιεχόμενο ορισμένων εκ των οποίων θεωρείται κατάλληλο για κατανάλωση παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες διατήρησής τους απείχαν πολύ από το ιδανικό – εντοπίστηκε και μια πλούσια συλλογή φιαλών με ετικέτες από την  παραγωγή του ίδιου του κτήματος. Ανάμεσά τους το δημοφιλές στην αθηναϊκή αγορά «Τατόι» με έμβλημα το φύλλο αμπέλου και το στέμμα στην άκρη της ετικέτας, το οποίο άρχισε να κυκλοφορεί στην αγορά από το 1950 παράλληλα με τον καθιερωμένο «Πύργο Δεκελείας», όπως διαβάζουμε στο «Χρονικό του Τατοΐου» του Κ. Σταματόπουλου (εκδόσεις Καπόν). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν δε και τα σπάνια κουτάκια αναψυκτικών, τα οποία δεν εισάγονταν την εποχή εκείνη στην Ελλάδα. Οι εκπλήξεις πιθανόν να μην έχουν τελειώσει δε, καθώς εκκρεμεί η εξέταση 300 ακόμα κιβωτίων από ειδικούς στην οινοποιία, οι οποίοι και παρέχουν τη σχετική τεχνογνωσία ώστε οι φιάλες να αξιολογηθούν και να διαχωριστούν ανάλογα με τη σπανιότητα και την κατάστασή τους.