Τροία


Κάψαμε την Τροία με τον πυρσό της Αγάπης!

Πάνω στα τείχη χόρεψαν οι φλόγες της Ελένης.

Φώτισαν τριανταφυλλιά τα νερά στο καραβοστάσι,

έλαμψε κόκκινα ο χαλκός στις περικεφαλαίες!


Τώρα τα πλοία θαλασσοδέρνουνται ξυλάρμενα

ανάμεσ’ από τρόμους και λαχτάρες.

Με θείαν οργή του πόντου ο Κύριος μάς παιδεύει

κ’ η θάλασσα μ’ όλα τα θεριακά της.


Γυρίζει ο κύκλος των καιρών.

Οι Ανέμοι κυνηγούν τα κύματα,

κ’ εμείς γυρεύουμε στα πέλαα την Ιθάκη

και μίαν άσπρη κλωνιά καπνό απ’ το παραγώνι.


Θα βρούμε, δε θα βρούμε την Ιθάκη;

Θεός βοηθός! Όμως για πάντα

στα ταραγμένα πέλαα θα μας φέγγουν,

χορεύοντας πάνω από τις φουρτούνες,

και μες στα νεκρά μάτια των συντρόφων,

οι φλόγες οι μεγάλες από την Τροία,

οι ρόδινες οι φλόγες της Ελένης.


*Από την ποιητική συλλογή του Στράτη Μυριβήλη Μικρές φωτιές, Αθήνα, εκδ. οίκος Ι. και Π. Ζαχαρόπουλου, 1942. Η συλλογή αυτή, που εκδόθηκε επί Γερμανικής Κατοχής και ήταν αφιερωμένη στον Ιωάννη Γρυπάρη (1870-1942), ο οποίος είχε αποβιώσει λίγους μήνες πριν από την κυκλοφορία της, περιλαμβάνει ποιήματα και τραγούδια. Στις Μικρές φωτιές είναι εμφανής μια ιδιότυπη μεταφυσική, στην οποία συνυπάρχουν στοιχεία χριστιανικά και μια σχεδόν παγανιστική διάθεση ύμνου της γης, βασική πίστη του Μυριβήλη. Από θεματικής απόψεως παρακολουθούμε τη θλίψη για τη φθορά που φέρνει ο χρόνος, καθώς και το άγχος που προκαλεί ο φόβος του θανάτου, ενώ από την άλλη πλευρά βλέπουμε την επιρροή της ελληνικής μυθολογίας και των ομηρικών επών, την αποθέωση της αθωότητας, τους δρόμους που ανοίγει η απελευθέρωση της μνήμης και της ποιητικής φαντασίας, αλλά και την πίστη στο πνεύμα της δικαιοσύνης ή στην ανάγκη αντίστασης κατά του ξένου κατακτητή.


Ο λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Στράτης Μυριβήλης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Ευστράτιου Σταματόπουλου), ένας  από τους πλέον αξιόλογους έλληνες πεζογράφους του Μεσοπολέμου, γεννήθηκε στη Συκαμινιά (Συκαμιά) της Λέσβου το 1890 (κατ’ άλλες πηγές, το 1892) και απεβίωσε στην Αθήνα στις 19 Ιουλίου 1969.


Για τον Στράτη Μυριβήλη έγραψαν τα εξής (πηγή: greek-language.gr):


Ο Μυριβήλης κάνει την επίσημη είσοδό του στη νεοελληνική λογοτεχνία το 1931 με τη δεύτερη έκδοση της Ζωής εν τάφω. Για πρώτη φορά τότε η κριτική τον ανακαλύπτει με έκπληξη και εκδηλώνει τον θαυμασμό της. Από τότε και μέχρι σήμερα η ανταπόκριση του κοινού είναι συνεχής, παρόλο που το βιβλίο δεν ανατυπώθηκε ποτέ όσο διαρκούσε το καθεστώς Μεταξά. Τότε όπως και τώρα, για να το πούμε με τα κοινότερα λόγια που συνηθίζονται από όσους εκτιμούν τον συγγραφέα αυτό, έκανε εντύπωση η άνετη μετάβαση από τον ωμό ρεαλισμό στην πιο λυρική έκσταση και τανάπαλιν. Στην πραγματικότητα η εντύπωση αυτή επιτυγχάνεται από τον Μυριβήλη με τη συγκινησιακή παρόρμηση με την οποία φορτίζει τη γραφή του. Απέναντι στην τυφλή βιαιότητα του πολέμου και της άθλιας ζωής στα χαρακώματα, διαμαρτύρεται δίνοντας έμφαση με περιγραφές νατουραλιστικής τεχνοτροπίας ώστε να προκαλέσει τη φρίκη. Άλλοτε εκστασιάζεται απέναντι σε καταστάσεις που ικανοποιούν το πάθος για τη ζωή, όπως στο γνωστό πλέον σημείο όπου μέσα στον ζόφο του πολέμου, στα χαρακώματα, ανακαλύπτει μια παπαρούνα, υποβάλλοντας μια έντονη λυρική συγκίνηση. Απώθηση, λοιπόν, και έλξη είναι οι πρωτογενείς ορμές που πυροδοτούν τη συγκίνηση και τη γραφή του. Αλλά σε αυτή την κυρίαρχη στάση, συνδυασμένη με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, έρχεται να προστεθεί μια άλλη επιλογή ύφους που μετατοπίζει το βάρος προς λύσεις που θα καλλιεργηθούν ολοένα και πιο συστηματικά από τον ίδιο μέχρι να εγκαταλείψει στο σχήμα απώθησης-έλξης που εφάρμοζε στα πρώτα του έργα: το λαϊκότροπο και προφορικό ύφος.

Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2003, 391-392.


Η τελική σύνθεση του «μύθου» στο αφήγημα Ο Βασίλης ο Αρβανίτης υπακούει με συνέπεια στο αίτημα της «ελληνικότητας» στη ζωή, στην τέχνη και στην εκπαίδευση, που απασχολεί τον Μυριβήλη τουλάχιστο από τις αρχές του 1937 και καθορίζει από τη στιγμή εκείνη τον προσανατολισμό των πεζογραφικών του επιδιώξεων. Ο Πρεβελάκης, έχοντας θέσει και ο ίδιος από το 1937 ανάλογους πεζογραφικούς στόχους, παρακολουθεί στις αρχές του πολέμου από κοντά την πεζογραφική εργασία του Μυριβήλη και παρακινεί το συγγραφέα να δώσει σε αυτοτελή έκδοση το Ο Βασίλης ο Αρβανίτης. Όπως θα πει το 1943 ο Μυριβήλης, η «ράτσα» του πρωταγωνιστή στο αφήγημά του «τραβάει πολύ μακριά. Οι ρίζες του βυθίζονται μέσα στην καρδιά της Ελλάδας». Ο Βασίλης είναι προπάντων ο «ηλιακός ήρωας» που έλκει την καταγωγή του από το αρχαιοελληνικό μυθολογικό πρότυπο του Απόλλωνα και του Ηρακλή, από τη βυζαντινή και τη λαϊκή παράδοση. […]

Κ.Α. Δημάδης, Δικτατορία – Πόλεμος και Πεζογραφία. 1936-1944, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1991, 221-222.


Αν θα ήθελε κανείς να διαγράψει τη συγγραφική πορεία του Στράτη Μυριβήλη, με βασικό κριτήριο την εκάστοτε σχέση του με την γύρω του πραγματικότητα και τις εκφραστικές του αναζητήσεις, θα τοποθετούσε στην αφετηρία της τη Ζωή εν τάφω και τις δυο πρώτες συλλογές διηγημάτων του, τις Κόκκινες ιστορίες και τα Διηγήματα. Αντλώντας κυρίως από τις εμπειρίες του πολέμου ή της γύρω του ζωής, ο συγγραφέας, με έντονα τα αντιπολεμικά και αντιμιλιταριστικά συναισθήματα, θα βρει διέξοδο σε μια γραφή πληθωρική και ερεθιστική, που συνεχώς ταλαντεύεται ανάμεσα στον ωμό ρεαλισμό και τον τρυφερό φυσιολατρικό λυρισμό. Στο μεταίχμιο αυτής της πορείας θα τοποθετούσε τη Δασκάλα με τα χρυσά μάτια, που εξέφρασε την προσπάθεια του Μυριβήλη να γοητεύσει τον αναγνώστη του, στηριζόμενος και πάλι στις εμπειρίες του πολέμου, μ’ ένα συναρπαστικό ερωτικό μυθιστόρημα. Στη συνέχεια θα κατέτασσε τα πεζογραφήματα Ο Βασίλης ο Αρβανίτης, Ο Παν και Η Παναγιά η Γοργόνα, που κόβουν τις γέφυρες προς το παρόν και οδηγούν τον συγγραφέα στο παιδικό του παρελθόν. Το αποτέλεσμα […] ήταν γόνιμο και δημιουργικό· ο μελετητής όμως του έργου του θα δυσκολευόταν να προσδιορίσει το ακριβές στίγμα των τεσσάρων συλλογών διηγημάτων του, Το πράσινο βιβλίο (1935), Το γαλάζιο βιβλίο (1939), Το κόκκινο βιβλίο (1952) και Το βυσινί βιβλίο (1959). […] Συγκρινόμενα με τα παραπάνω έργα του, που τα διακρίνει μια σαφής, αποτελεσματική και γόνιμη βούληση του συγγραφέα, που κατορθώνει πάντοτε να εναρμονίζει τα βιώματά του με μιαν αντίστοιχη γραφή, κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη ενός θεματικού κέντρου και μιας γενικότερης ομοιογένειας των ιδεολογικών και καλλιτεχνικών του στόχων. […]

Τάκης Καρβέλης, «Στράτης Μυριβήλης. Παρουσίαση-Ανθολόγηση». Η μεσοπολεμική πεζογραφία. Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), τ. ΣΤ΄, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1993, 135-136.

Headlines