Αμμόχωστος: Τι κρύβεται πίσω από το τζαμί του Ερντογάν;

Αποστολή στην Κύπρο, Κώστας Κωνσταντίνου

Χωρίς τη βοήθεια της μνήμης του, εάν έζησε την Αμμόχωστο πριν από το 1974, ή κάποιων φωτογραφιών, εάν δεν την έζησε, δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί σήμερα την αίγλη που είχε κάποτε η Λεωφόρος Δημοκρατίας. Καταστήματα, καφετέριες και νυχτερινά κέντρα, οι καλύτεροι κινηματογράφοι της πόλης, το Λύκειο Ελληνίδων, ο κήπος ο οποίος σήμερα – ανήμερα την επέτειο της Εισβολής – μετονομάζεται σε Εθνικό Κήπο της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου, το Α’ Γυμνάσιο το οποίο είδε προχθές, για πρώτη φορά 97 χρόνια αφότου χτίστηκε, την ανάγλυφη επιγραφή του «Ελληνικό Γυμνάσιο» να επικαλύπτεται, αλλά και πολλά άλλα κοσμούσαν τον πλέον εμπορικό δρόμο της πόλης.

Στο τέρμα του ακριβώς, λίγο πιο κάτω από την ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου και δίπλα σε ένα φημισμένο υφασματοπωλείο, του οποίου η επιγραφή μοιάζει ακόμα με καινούργια και μας θυμίζει ότι πουλούσε τα υφάσματα με την οκά για να ράβονται οι Αμμοχωστιανές και οι Αμμοχωστιανοί, στέκει ένα μικρό, πολύ παλιό οικοδόμημα, για το οποίο μπορεί κάποιος να πει σίγουρα ένα πράγμα: ότι κανείς δεν φαντάστηκε ποτέ πως, μια μέρα, θα γινόταν το επίκεντρο του νέου τουρκικού αφηγήματος για διεκδίκηση της Αμμοχώστου. Ισως και να μην το είχε προσέξει ποτέ κανείς. Είναι το τζαμί του Ερντογάν.

Και είναι ένα τζαμί χωρίς μιναρέ. Γίνεται; Γίνεται, απαντά η σημερινή υπό τον Τατάρ τουρκοκυπριακή ηγεσία, πειθήνιο πια όργανο της Αγκυρας, η οποία και υποστηρίζει πως το τζαμί – ή «τζαμί» -, το οποίο δεν θυμάται Ελληνοκύπριος ή Τουρκοκύπριος σε μια περιοχή στην οποία άλλωστε δεν ζούσαν Τουρκοκύπριοι, δεν έχει μιναρέ διότι πριν από πολλά χρόνια είχε πέσει στη διάρκεια σεισμού. Και έκτοτε, λέει, δεν ξαναχτίστηκε. Το κτίριο, ένα πολύ ταπεινό οικοδόμημα στο οποίο «ΤΑ ΝΕΑ» μπήκαν, δεν θυμίζει τζαμί, πέρα από μια εσοχή στον τοίχο, συνηθισμένη όμως στην οθωμανική αρχιτεκτονική γενικά, και ένα μινμπάρ, το αντίστοιχο του άμβωνα, από το οποίο ο ιμάμης κάνει την προσευχή και το κήρυγμα της Παρασκευής. Εδώ το πρώτο που προσέχεις είναι πως το μινμπάρ, το μοναδικό στοιχείο πέρα από την εσοχή που παραπέμπει σε τέμενος, είναι πολύ μεταγενέστερο και δεν ανήκει στον αρχικό διάκοσμο.

Ο στόχος

Ποια είναι όμως η λογική πίσω από το να στηθεί ένα ολόκληρο πολιτικό αφήγημα, μαζί του και το σκηνικό τής – διαδικτυακής τελικά – επίσκεψης Ερντογάν στην Αμμόχωστο, σε ένα ξεχασμένο κτίριο; Είναι η προσπάθεια να βρεθεί μια λογική στην αβάσιμη, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και την Ιστορία, διεκδίκηση της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου από την Τουρκία, μέσω του ισχυρισμού ότι ολόκληρη η περιοχή αυτή ήταν ιδιοκτησία του Eβκάφ, της υπηρεσίας η οποία διαχειριζόταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τα βακούφια, τις θρησκευτικές δηλαδή δωρεές των Τουρκοκυπρίων. Οι Βρετανοί το είχαν εντάξει στην αποικιοκρατική διοίκηση και είχαν πουλήσει περιουσίες του, αποδεχόμενοι – το 1944 – να πληρώνουν στο Εβκάφ ως αποζημίωση για την περιουσία του το πολύ σημαντικό την τότε εποχή ποσό των 2.230 στερλινών κάθε χρόνο.

Αποχωρώντας από την Κύπρο το 1960, είχαν δώσει στην τουρκοκυπριακή κοινότητα ως εξόφληση το αστρονομικό ποσό τότε του 1,5 εκατομμυρίου στερλινών και στη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας μπήκε ειδικό παράρτημα στο οποίο αναφέρεται ότι δεν υπάρχει πλέον οικονομική απαίτηση της τουρκοκυπριακής κοινότητας και του Εβκάφ έναντι των Βρετανών. Ποσό μισού εκατομμυρίου κατατέθηκε σε κοινό λογαριασμό του ηγέτη της κοινότητας και τότε προέδρου του Εβκάφ, δόκτορος Κουτσιούκ, και του Ραούφ Ντενκτάς, ενώ το ξενοδοχείο Σαράι στον τουρκικό τομέα της Λευκωσίας χτίστηκε επίσης με αυτά τα λεφτά. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όποτε ασχολήθηκε με συναφείς υποθέσεις, απέρριψε τις τουρκικές θέσεις σε σχέση με την περιουσία του Εβκάφ, μαζί και τον ισχυρισμό του ότι το ζήτημα της διευθέτησης δεν έκλεισε δίκαια και ότι πρέπει να του επιστραφούν οι περιουσίες αυτές. Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι, αν και διαχρονικά διαχειρίζονταν για λόγους σοβαρότητας δικής τους κυρίως τον ισχυρισμό με προσοχή, τον επαναφέρουν, και το τελευταίο διάστημα ο Ερντογάν τον έχει κάνει μάλιστα παντιέρα.

Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να βοηθήσει σε μια περιοχή στην οποία δεν ζούσαν καν Τουρκοκύπριοι περισσότερο τους ισχυρισμούς της Τουρκίας από την ανακάλυψη ενός τζαμιού και την παρουσίασή του, σήμερα, με φανφάρες και με προσευχές ως αδιάψευστου μάρτυρα της σχέσης και μέσω αυτής της διεκδίκησης από τουρκικής πλευράς μιας γης με την οποία δεν έχει σχέση; Μα φυσικά ένα τζαμί. Με δανεικό μινμπάρ έστω, ίσως και δανεική ιστορία, αλλά παρ’ όλα αυτά εξαιρετικά βολικό. Ακόμα και ως εξωφρενικό επιχείρημα, κάτι διόλου σπάνιο στην τουρκική πρακτική.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ