Ουγγαρία και Πολωνία στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα κράτους δικαίου

Υποτίθεται ότι ένα από τα κριτήρια για να γίνει μια χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι όχι μόνο η επίτευξη των τυπικών οικονομικών κριτηρίων αλλά και μια ανάλογη λειτουργία των θεσμών, συμπεριλαμβανόμενης της τήρησης όλων των προϋποθέσεων του κράτους δικαίου: ανεξάρτητη δικαιοσύνη, ελευθερία Τύπου, μέτρα κατά της διαφθοράς. Δεν είναι τυχαίο για παράδειγμα ότι τέτοια ζητήματα ήταν κομβικά στις διαπραγματεύσεις της ΕΕ με την Τουρκία.

Όμως, ταυτόχρονα σε μια σειρά από χώρες της διεύρυνσης τα πράγματα είναι αρκετά προβληματικά σε σχέση με αυτά τα ζητήματα. Χώρες όπως η Πολωνία ή η Ουγγαρία έχουν αρκετά αυταρχικές κυβερνήσεις που στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό σε μια αντίληψη κυβερνητικής παρέμβασης σε όλους τους τομείς της ζωής, ακόμη και όταν αυτό παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Η πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατάσταση ως προς την τήρηση των κανόνων του κράτους δικαίου στην Ευρώπη, επανέφερε τα ζητήματα αυτά, με την Επιτροπή να υπογραμμίζει την ανησυχία της για την κατάσταση σε χώρες όπως η Ουγγαρία και την Πολωνία.

Όλα αυτά συνδέονται και με τη διαδικασία έγκρισης των εθνικών προτάσεων για το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ, με αρκετές φωνές μέσα στο Ευρωκοινοβούλιο να επιμένουν ότι η εκταμίευση των σχετικών ποσών πρέπει να συνδεθεί με την τήρηση των κανόνων του κράτους δικαίου, διαφορετικά η εκταμίευση δεν πρέπει να γίνει, ένα ζήτημα που είχε προκύψει και κατά τη διαπραγμάτευση της μορφής και κατεύθυνση του Ταμείου Ανάκαμψης.

Η σύγκρουση για την ομοφοβική νομοθεσία της Ουγγαρίας

Ούτως ή άλλως και πριν από τη δημοσιοποίηση της έκθεσης της Επιτροπής, η Ουγγαρία βρισκόταν σε σύγκρουση με τις ευρωπαϊκές αρχές για τη νομοθεσία που πρόσφατα ψήφισε και η οποία περιορίζει τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, συμπεριλαμβανομένου και του ενδεχομένου να ξεκινήσουν εναντίον της διαδικασίες για παραβίαση των κανόνων του κράτους δικαίου.

Και αυτό γιατί η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η ουγγρική νομοθεσία, που απαγορεύει την απεικόνιση της ομοφυλοφιλίας ή εικόνων διεμφυλικών ατόμων παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης. Παράλληλα, θα υπάρξει και δεύτερη έρευνα που αφορά τον τρόπο που μια δημόσια ουγγρική υπηρεσία υποχρέωσε έναν εκδοτικό οίκο να προσθέσει σημείωση σε ένα παιδικό βιβλίο που να αναφέρει ότι το βιβλίο «παρουσιάζει συμπεριφορά που παρεκκλίνει από τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους». Κατά την επιτροπή αυτό παραβιάζει την οδηγία για τις άδικες εμπορικές πρακτικές.

Το ζήτημα αυτό είχε αποτελέσει και σημείο έντονης αντιπαράθεσης στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ, στις 24-25 Ιουνίου, με τους υπόλοιπους ευρωπαίους ηγέτες να κατακεραυνώνουν το σχετικό νομοσχέδιο. Βέβαια, αρκετοί υποστηρίζουν ότι όλα αυτά είναι και τμήματα ενός πολιτικού σχεδιασμού του Βίκτορ Όρμπαν που σε μεγάλο βαθμό έχει επενδύσει πολιτικά σε μια «ευρωσκεπτικιστική» ρητορική αλλά και επιθυμούσε γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα να διασπάσει και την αντιπολίτευση.

Η σύγκρουση για το πολωνικό δικαστικό σύστημα

Μια άλλη αντιπαράθεση που κρατά πολύ καιρό είναι αυτή που αφορά την κατάσταση στο πολωνικό δικαστικό σύστημα. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε πρόσφατα ότι το πειθαρχικό τμήμα του πολωνικού Ανώτατου Δικαστηρίου δεν έχει εγγυήσεις «ανεξαρτησίας και αμεροληψίας» και ότι η πρακτική να ασκούνται πειθαρχικές διαδικασίες σε βάρος Πολωνών δικαστών που απευθύνονται στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπονομεύει το ευρωπαϊκό σύστημα δικαστικής συνεργασίας, ενώ ζήτησε από την Πολωνία να σταματήσει να εφαρμόζει ορισμένα μέτρα σε σχέση με το πειθαρχικό τμήματ.

Η απάντηση του πολωνικού Συνταγματικού Δικαστηρίου ήταν να αμφισβητήσει ουσιαστικά την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης να έχει γνώμη για αυτά τα ζητήματα, στοιχείο που παραπέμπει σε κλιμάκωση της σύγκρουσης και με τις Βρυξέλλες για τα ζητήματα κράτους δικαίου.

Η έκθεση της Επιτροπής

Η έκθεση της Επιτροπής για τα ζητήματα που αφορούν την τήρηση των κανόνων του κράτους δικαίου προσπαθεί να αποτιμήσει την κατάσταση γενικά στην Ευρώπη και ειδικά σε κάθε χώρα κράτος μέλος, γι’ αυτό και υπάρχουν ειδικές εκθέσεις για το καθένα από αυτά. Το κεντρικό στίγμα το δίνουν οι «σοβαρές ανησυχίες» (serious concerns) για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης στην Πολωνία και την Ουγγαρία.

Στο τμήμα που αφορά την Ουγγαρία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός ότι ο Zsolt András Varga εξελέγη πρόεδρος του ανώτατου δικαστηρίου, ύστερα από πρόταση του Όρμπαν, παρότι το ανεξάρτητο Εθνικό Δικαστικό Συμβούλιο είχε διατυπώσει αντιρρήσεις για την εκλογή του. Αυτό συνδέεται με τη συνολικότερη ανησυχία για την κατάσταση σε σχέση με τα ζητήματα κράτους δικαίου.

Έμφαση δίνει η έκθεση και στα ζητήματα ελευθερίας του Τύπου, υπογραμμίζοντας ότι ο πλουραλισμός στα μέσα ενημέρωσης υποχώρησε στην Ουγγαρία, όπως και ότι δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης δέχτηκαν διάφορες απειλές στην Ουγγαρία. Παράλληλα διαπιστώνει ότι εξακολουθεί να υπάρχει πρόβλημα με την αντιμετώπιση της διαφθοράς στην Ουγγαρία.

Ως προς την Πολωνία η έκθεση επισημαίνει την ανησυχία της επιτροπής για την κατάσταση στο δικαστικό σύστημα, την υπονόμευση της ανεξαρτησίας των δικαστών σε βαθμό μη συμβατό το με ευρωπαϊκό δίκαιο, την αμφισβήτηση της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ταυτόχρονα και στην περίπτωση της Πολωνίας διατυπώνονται ανησυχίες ως προς την κατάσταση με τον πλουραλισμό στα ΜΜΕ και την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας των δημοσιογράφων, ενώ επισημαίνονται και τα προβλήματα σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών και οι επιθέσεις σε ΛΟΑΤΚΙ ομάδες.

Παράλληλα, η έκθεση επισημαίνει ότι προβλήματα με τη διαφθορά υπάρχουν και σε άλλες χώρες, ενώ αναφέρεται και στα συνολικότερα προβλήματα που υπάρχουν με την ελευθερία του Τύπου και τη δυνατότητα των δημοσιογράφων να κάνουν τη δουλειά τους, με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Ολλανδού δημοσιογράφου Peter R. De Vries πριν από λίγες μέρες.

Υπάρχουν τελικά ευρωπαϊκές αξίες;

Όμως και η έκθεση αυτή αναδεικνύει ένα συνολικότερο πρόβλημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Παρότι Ένωση κατεξοχήν διατρανώνει σε όλους τους τόνους ότι στηρίζεται σε θεμελιώδεις αξίες, που περιλαμβάνουν τη δημοκρατία, τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, την ελευθερία του Τύπου, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ίδια ώρα αποδεικνύεται πολύ αδύναμη στο να το κάνει αυτό πράξη.

Αντίθετα, ανεξαρτήτως των όσων γράφουν εκθέσεις όπως αυτή της Επιτροπής, μια σειρά από χώρες αμφισβητούν τη δυνατότητα να επιβληθούν αυτοί οι κανόνες, υπερασπίζονται την προτεραιότητα των εθνικών κυβερνήσεων και των εθνικών νομοθετικών σωμάτων να θεσπίζουν τους κανόνες και θεωρούν ότι ένας βαθμός κυβερνητικής παρέμβασης, ακόμη και σε βάρος της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης είναι θεμιτός.

Είναι αυτές ακριβώς οι χώρες που δεν έχουν κανένα πρόβλημα με το βάθεμα της οικονομικής ολοκλήρωσης (άλλωστε επενδύουν στις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις), αλλά θεωρούν ότι η δική τους εκδοχή συντηρητικής, εθνικιστικής και αυταρχικής διακυβέρνησης είναι καλύτερη εκδοχή «ευρωπαϊκής ταυτότητας» από την έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα.