Μάτι: Αποκλειστικά στο in.gr μια εργασία για τα αίτια της τραγωδίας

Σήμερα, παρουσιάζονται εδώ στο in.gr για πρώτη φορά αποσπάσματα από την πρώτη αναλυτική και ευρεία μελέτη που έλαβε χώρα, έχοντας και την ασφαλή απόσταση τού χρόνου από τα γεγονότα. Η Μεταπτυχιακή Διατριβή τού Γιώργου Σπανού στο MSc EΚΠΑ τού Καθ. Ευθύμη Λέκκα, «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος-Καταστροφών-Κρίσεων στους Διοικητικούς & Αναπτυξιακούς Τομείς», με θέμα «Αστικές Πυρκαγιές: Η Διαχείριση τής Περίπτωσης «Mάτι», Ελλάδα 23.7.2018. Ατομική Διάσωση και Επείγουσα Απομάκρυνση Πληθυσμού, Μέσα Από Προσωπικές Μαρτυρίες Επιζώντων»,  τιμήθηκε από τους επιβλέποντες καθηγητές με άριστα, έκανε χρήση 43 σημαντικών βιβλιογραφικών πηγών και είναι διαθέσιμη στην ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη «Πέργαμος».

Ο κ. Γιώργος Σπανός κατέθεσε στο in.gr και την προσωπική του άποψη για τα γεγονότα στο Μάτι και παραθέτουμε ευθύς αμέσως ακολουθημένη από τα συμπεράσματα της διατριβής που έκανε.

«Η μικρή φωτιά που φέρεται να άναψε σε ξερά χόρτα κάτοικος στην Καλλιτεχνούπολη Ανατολικής Αττικής, στους πρόποδες τού Πεντελικού Όρους, τη Δευτέρα 23 Ιουλίου 2018, εκτυλίχθηκε ανεξέλεγκτα σε μία καταστροφική πυρκαγιά που επέφερε πρωτοφανείς στα παγκόσμια χρονικά απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, υποδομές, και περιουσίες.

Έχουν απόλυτο δίκιο, τρία χρόνια μετά, οι κάτοικοι και οι πληγέντες όλων των περιοχών (που για λόγους οικονομίας εδώ θα τις συνοψίσουμε ως «Μάτι») οι οποίοι διαμαρτύρονται κι αντιπαρέρχονται τον όρο «φυσική καταστροφή» για την μεγαλύτερη και φονικότερη Αστική Πυρκαγιά τού 21ου αιώνα (σημ. εξαιρούμε την Βικτώρια τής Αυστραλίας το 2003 με περ. 200 νεκρούς, διότι ήταν ‘MegaFire’ σε διαφορετικό ανάγλυφο).

Η κατηγοριοποίηση της μεγάλης καταστροφής τού Ματιού είναι μία: πρόκειται για μία ΣΥΝΘΕΤΗ ή ΠΟΛΛΑΠΛΗ καταστροφή, που ξεκίνησε ως Ανθρωπογενής(!), όχι μόνο διότι ήταν ανθρώπινα τα αίτια τής έναρξης της, αλλά ανθρώπινα ήταν και τα αιτιατά -η  πρωτόγνωρη ανεπάρκεια των ιθυνόντων είναι που της επέτρεψε να εξελιχθεί σε Φυσική (με την έννοια όμως τής τρωτότητας τού φυσικού περιβάλλοντος ως καύσιμη ύλη μίας μικρής έρπουσας, αρχικά πυρκαγιάς, που πήρε την χειρότερη μορφή τού είδους, τη Μεικτή, η οποία ενίσχυσε και τη δύναμη των ανέμων λόγω τού μικροκλίματος που δημιούργησε).

Στη συνέχεια, ο Έρεβος απέκτησε και χαρακτηριστικά Τεχνολογικής καταστροφής (NaTech-Natural disaster triggering a TECHnological disaster) βάλλοντας κατά των κοινωφελών δικτύων π.χ. μετασχηματιστές ΔΕΗ-ΟΤΕ κτλ. τα οποία με τα φαινόμενα Bleve (boiling liquid expanding vapor explosion) που εξελίχθηκαν, (δηλ. φιάλες υγραερίου και δεξαμενές καυσίμων σε σπίτια, αυτοκίνητα, αποθήκες, μαγαζιά κτλ.) έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ένταση, την εξάπλωση και τις τελικές ανυπολόγιστες επιπτώσεις σε ανθρώπινες ζωές και σε επιζώντες-εγκαυματίες (το περιβάλλον και τα υλικά αγαθά ξαναφτιάχνονται έστω και με πολύ κόπο).

Ο όρος «φυσική καταστροφή», για την περίπτωση αυτή, είναι σχετικά παραπλανητικός, διότι υποδηλώνει ότι συνέβη από φυσικά αίτια. Εδώ δεν πρόκειται λοιπόν για μία Φυσική, αλλά για μία ΣΥΝΘΕΤΗ και ΠΟΛΛΑΠΛΗ καταστροφή η οποία, να τονίσουμε, δεν είχε καμία σχέση, άμεσα ή έμμεσα, με την λεγόμενη Κλιματική Αλλαγή.

Το τι και το πώς συνέβησαν αυτά που συνέβησαν στο Μάτι, αποτέλεσαν εξαρχής το πιο τρανό παράδειγμα αποφυγής μεν, αλλά και ενδελεχούς μελέτης, σε ότι αφορά τις γνώσεις και τα συμπεράσματα που πρέπει να εντάξει στους κόλπους του, ένας σύγχρονος επιστήμονας που ασχολείται με τις στρατηγικές διαχείρισης καταστροφών και κρίσεων και την πολιτική προστασία.

Εκείνο το απόγευμα, τρία χρόνια πριν, εκείνες τις στιγμές που συνάνθρωποι μας πέθαιναν μαρτυρικά, γύρω τους γεννιόντουσαν εκατοντάδες άλλοι αφανείς ήρωες της διπλανής πόρτας. Ήταν εκείνοι που προσπάθησαν και διέσωσαν πάση θυσία, όχι μόνο «εαυτούς και αλλήλους» αλλά και την Τιμή τού Ανθρώπου -όταν εκείνη των Θεσμών καιγόταν σαν τσιγαρόχαρτο την ώρα που μεταβαλλόταν μία ανόητη φωτιά στο μεγαλύτερο αστικό Ολοκαύτωμα ευρωπαϊκής πρωτεύουσας τού αιώνα μας.

Το Thesis αυτό, του οποίου παραθέτουμε εδώ συνοπτικά μερικά βασικά αποσπάσματα, καταλήγει με συγκεκριμένες καινοτόμες προτάσεις για το μέλλον τής πολιτικής προστασίας, που πρέπει να εφαρμοστούν χτες, και απαντά στα ερωτήματα, αν (και κατά πόσο) έπαιξαν ρόλο στην μεγάλη καταστροφή, η κλιματική αλλαγή, η χλωρίδα τής ευρύτερης περιοχής, η κεντρική και η τοπική ρυμοτομία των περιοχών, οι ίδιοι οι πολίτες ως κάτοικοι και ως διερχόμενοι.

Και τέλος, αν η προσπάθεια μετακύλισης ευθυνών για το συγκεκριμένο, αλλά και για άλλα καταστροφικά φυσικά, και μη, φαινόμενα τής εποχής μας, από τούς θεσμικά αρμόδιους στους πολίτες είναι κάτι το σουρεαλιστικό, το πολιτικά καιροσκοπικό, ή ένα φαινόμενο που μπορεί να γίνει μέρος των στρατηγικών αντιμετώπισης καταστροφών και κρίσεων από κυβερνήσεις στο μέλλον; Μετά την καινοφανή προστασία, προαγωγή και επιβράβευση όλων των υπευθύνων και βασικών κατηγορούμενων τής εν εξελίξει δικογραφίας, με βαθμούς και δημόσια αξιώματα, οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών και εννοείται κατ’ επέκταση η υπόλοιπη χώρα, αναρωτιόνται αν η έννοια τής Πολιτικής Προστασίας θα διατηρήσει την έννοια τής «προστασίας των πολιτών» ή «της προστασίας των πολιτικών»;

Πριν αναφερθούμε στα κύρια σημεία τής Διατριβής, κύρια πρόταση, αποτελεί η δημιουργία ενός «από την κορφή ως τα νύχια» Ενιαίου Μηχανισμού Διαχείρισης και Αντιμετώπισης Κρίσεων! Η υπάρχουσα κατάσταση μέσω τής Πολιτικής Προστασίας όπως δια-λειτουργεί σήμερα είναι ανεπαρκής, αν και έχουν γίνει βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση με την εξασφάλιση των απαραίτητων κονδυλίων που πρέπει όμως να πιάσουν πραγματικά τόπο, αξιοποιούμενα με τον σωστό τρόπο.

Παρόμοιος Μηχανισμός ανακοινώθηκε πρόσφατα και έχει περιληφθεί ήδη στις προβλέψεις τού Ταμείου Ανάκαμψης.

Ξεκάθαρος στόχος, πέραν από την σωστή στελέχωση και συνεχή επιμόρφωση των υπευθύνων Πολιτικής Προστασίας σε Κυβερνητικό, και Αυτοδιοικητικό επίπεδο (με εξετάσεις και Αξιολόγηση!) θα πρέπει να είναι και η εκπαίδευση των πολιτών σε βασικές αρχές αντιμετώπισης κρίσεων και καταστροφών, με την ενεργή συμμετοχή των υποδομών και της Εκκλησίας!…

Ήταν «όλες οι πληγείσες περιοχές δασικές»;

Από τα αναλυτικώς αναφερόμενα στοιχεία στη Μελέτη, προκύπτει εμφανώς ότι καμία από τις αστικές περιοχές που κάηκαν δεν είχε Δασικό χαρακτήρα, πέραν της αραιοκατοικημένης Προβαλίνθου, (το βόρειο τμήμα τού νέου Βουτζά που ανήκει στον Δήμο Μαραθώνα), και όλες σχεδόν τις κλειστές δημόσιες εκτάσεις που καλύπτουν οι Κρατικές Κατασκηνώσεις τού Αγίου Ανδρέα.

Η δε βλάστηση των κυρίως κωνοφόρων δέντρων στην ευρύτερη περιοχή, αναπτύχθηκε γύρω από τις οικίες ή στα άχτιστα οικόπεδα με φυσικό τρόπο από τη δεκαετία του 1940 και με τις συχνές δενδροφυτεύσεις τού Προσκοπικού Κινήματος που ξεκίνησαν από το 1945, (Ιστοσελ. Σώμα Ελλήνων Προσκόπων). Η όποια διαχείριση διαχρονικά θα έπρεπε να έχει υπάρξει όσον αφορά τον περιορισμό της βλάστησης, την αραίωση τής περιαστικής χλωρίδας, της δημιουργίας αντιπυρικών ζωνών, τού κοψίματος γέρικων κι επικίνδυνων πεύκων, αφορά την Τοπική Αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με το Δασαρχείο, και δεν θα μπορούσε με τίποτα να επαφίεται στους πολίτες κατοίκους των περιοχών, αφού άλλωστε σύμφωνα με τον Περί Δασών Νόμο τού 2012 (25(I)/2012), το υπ. Αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΑΟΚΑ/69701/4461 και το ΦΕΚ Β’ 4520/16.10.2018, για την αυθαίρετη κοπή δέντρων και δη πεύκων, ο πολίτης είναι ένοχος αδικήματος και, σε περίπτωση καταδίκης του, υπόκειται σε ποινή φυλάκισης ενός έτους ή/και σε χρηματική ποινή πέντε χιλιάδων ευρώ.

1948 Μάτι και Άγιος Ανδρέας.

Αξιοπρόσεκτη η από τότε τετραγωνισμένη ρυμοτομία τής συγκεκριμένης περιοχής, (ΓΥΣ).

Ήταν «γεμάτη αυθαίρετα η περιοχή»;

Από την ίδια τη μελέτη που έγινε για λογαριασμό τού Υπουργείου Ενέργειας και Περιβάλλοντος το 2020 για τη συγκρότηση ΕΧΣ τής πληγείσας περιοχής καθομολογείται ότι, στις δασικές, τις οικιστικού ελέγχου, τις πολεοδομημένες και τις εκτός σχεδίου περιοχές, ο μέσος όρος αυθαιρεσιών, είναι 25%, τις οποίες άλλωστε, η εκάστοτε Κυβέρνηση πάντα σπεύδει να προβλέπει με αλλεπάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις να καλεί προς τακτοποίηση τους για οικονομικούς λόγους. Οι συντριπτική πλειοψηφία των αυθαιρεσιών, αφορούσε σε ατακτοποίητους ημιυπαίθριους χώρους, όπως δηλαδή συμβαίνει σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Ήταν γνωστές οι καιρικές συνθήκες που θα επικρατούσαν, ή οι υπεύθυνες δυνάμεις «πιάστηκαν εξ απήνης»;

Αυτό έχει γίνει πλέον κατανοητό. Η πρόβλεψη τής ΕΜΥ την προηγούμενη ημέρα Κυριακή 22 Ιουλίου 2018, για τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατούσαν την επόμενη μέρα στην Αττική, ήταν σαφής. Θα επικρατούσαν δυτικοί άνεμοι μετά το μεσημέρι οι οποίοι θα δυνάμωναν στη συνέχεια και για αυτό η ημέρα εκείνη είχε θεωρηθεί ως υψηλού κινδύνου για πυρκαγιά. Την πρόβλεψη τής ΕΜΥ επιβεβαιώνουν και αθλητές ιστιοσανίδας και kite surf οι οποίοι θέλοντας να βρεθούν στην παραλία Κόκκινο λιμανάκι τής Ραφήνας, την Δευτέρα 23.7.2018 και να εκμεταλλευτούν τους δυνατούς στεριανούς ανέμους που θα έπνεαν εκεί, είχαν καταφτάσει από την Πελοπόννησο την αμέσως προηγούμενη ημέρα.

«Έφταιγε η Κλιματική Αλλαγή»;

Το καλοκαίρι τού 2018 στην Αττική, μέχρι την 22α Ιουλίου, χαρακτηριζόταν από αξιοσημείωτες βροχοπτώσεις σε σχέση με την περίοδο αυτή, και μάλιστα, τον Ιούλιο, επικρατούσαν χαμηλότερες για την εποχή θερμοκρασίες. Συγκεκριμένα η ΕΜΥ στο Κλιματικό Δελτίο Ιουλίου 2018 αναφέρει πως: «Ο Ιούλιος χαρακτηρίστηκε από πολύ λίγα μελτέμια αλλά και υψηλά ποσά υετού κατά τόπους. Συγκεκριμένα καταγράφηκαν ισχυρές βροχές και έντονες καταιγίδες (ενίοτε με χαλαζόπτωση) που προκάλεσαν πλημμύρες στα ανατολικά ηπειρωτικά (κυρίως στο Νομό Αττικής)». Αυτό σημαίνει ότι η περιοχή όπου θα εξελισσόταν το καταστροφικό φαινόμενο είχε πολύ υψηλότερα ποσοστά υγρασίας σε σχέση με την ξηρότητα που παρατηρείται συνήθως στις περιοχές τής Ανατολικής Αττικής και στους ανατολικούς πρόποδες τού Πεντελικού Όρους που εκτείνονται βορειοανατολικά από την περιοχή Ντράφι μέχρι και την όρια Νέας Μάκρης – Μαραθώνα.

Σημειώνουμε ότι οι θερινές βροχοπτώσεις προσφέρουν μεγάλη προστασία στο δάσος. Κατακρατείται το μεγαλύτερο ποσό της καλοκαιρινής βροχής, αυξάνοντας την περιεχόμενη υγρασία στην καύσιμη ύλη έτσι ώστε μειώνεται τη επικινδυνότητα ανάφλεξης. Επίσης, η υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία λειτουργεί ανασταλτικά στην έναρξη και τη διάδοση της πυρκαγιάς.

Όσο μεγαλύτερη είναι η ατμοσφαιρική υγρασία τόσο περιορίζεται η ταχύτητα ξήρανσης της καύσιμης ύλης. Πάραυτα, κι ενώ οι καιρικές συνθήκες τού Ιουλίου τού 2018 ήταν ακριβώς αυτές, δηλαδή συγκέντρωση βροχών και υψηλά επίπεδα υγρασίας για την εποχή, η πυρκαγιά εξαπλώθηκε σαν να επικρατούσε περίοδος ξηρασίας στην Ανατολική Αττική. Αυτό είναι ένας ακόμη λόγος για το ότι το καταστροφικό φαινόμενο δεν μπορεί να συνδεθεί, τουλάχιστον άμεσα, με την λεγόμενη Κλιματική Αλλαγή, αλλά πρέπει να εκληφθεί ως ένα ακραίο, όμως προβλεφθέν καιρικό φαινόμενο, που εξάπλωσε την πυρκαγιά από πρωτοφανή αμέλεια, όχι μόνο ενός εμπρηστή, αλλά και της δραματικής ολιγωρίας των αρμόδιων αρχών σε όλα τα επίπεδα, και η οποία, με περαιτέρω υποδαύλιση NaTech συμβάντων, έμεινε στην ιστορία ως μία πυρκαγιά που ποτέ δεν καταγράφηκε ως κατασβεσθείσα από το Πυροσβεστικό Σώμα.

To Mάτι ως Φαινόμενο NaTech

Ο όρος NaTech καταστροφή χρησιμοποιείται ως ακρωνύμιο τής φράσης Νatural disaster triggering a Technological disaster, δηλαδή, όταν μία Φυσική καταστροφή προκαλεί μια Τεχνολογική καταστροφή. Μία «φυσική καταστροφή» δημιουργείται από ένα μη ανθρωπίνως ελέγξιμο ή/και απρόβλεπτο φαινόμενο υδρο-μετεωρολογικής, βιολογικής, και γεωλογικής φύσεως, όπως και ως απόρροια μίας ανεξέλεγκτης δασικής πυρκαγιάς που μπορεί να προήλθε από διάφορα φυσικά, και μη, αίτια.

Από τη δεκαετία του 1990 όμως άρχισαν να εμφανίζονται οι επιρροές των φυσικών καταστροφών πάνω στις τεχνολογικές υποδομές. Η καταστροφή των δικτύων επικοινωνίας και των εργοστασιακών μονάδων από έντονα και καταστροφικά φυσικά φαινόμενα άρχισαν να γίνονται καθεστώς

Κατ’ αρχήν η καταστροφική πυρκαγιά τής 23ης Ιουλίου 2018 είχε σχέση με τεχνολογικές καταστροφές τοπικής κλίμακας στις επαγγελματικές εγκαταστάσεις στην περιοχή, πέραν από ένα ευρύ πεδίο καταστροφής στα χιλιάδες οχήματα και οικήματα που κάηκαν ολοσχερώς.

Επίσης, θα μπορούσε να επιφέρει μεγαλύτερης κλίμακας καταστροφή και στις εγκαταστάσεις υγραερίου των ξενοδοχειακών μονάδων στο Μάτι. Στις εν λόγω περιοχές τής Ανατολικής Αττικής από τον Δήμο Ραφήνας μέχρι και τα όρια του πρώην Δήμου Νέας Μάκρης (νυν μέρος τού Δήμου Μαραθώνα), υπάρχουν διάφορων ειδών ήπιες βιομηχανίες και χώροι αποθήκευσης και εμπορίας στερεών, υγρών και αέριων εύφλεκτων υλών. Αναφερόμαστε σε εγκαταστάσεις που βρίσκονται κυρίως επί της Λεωφόρου Μαραθώνος όπως βενζινάδικα, ξυλουργικές μονάδες, κλειστές και ανοιχτές εγκαταστάσεις εμπορίου πριστής ξυλείας και καυσόξυλων και τέλος, σε παραλιακούς δρόμους, ξενοδοχειακές μονάδες που έχουν ως κύρια πηγή ενέργειας για ψύξη και θέρμανση το υγραέριο ή το φυσικό αέριο.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι και από το σύνολο των περίπου δύο χιλιάδων αυτοκινήτων που ήταν στην περιοχή την ώρα τής καταστροφής, τα 800 περίπου από αυτά κάηκαν ολοσχερώς, και η περιοχή προσομοιάζεται σαν μία μεγάλη υπαίθρια εγκατάσταση στάθμευσης αυτοκινήτων, όπως είναι π.χ. οι περιοχές transit στο λιμάνι τού Πειραιά (περιοχή ΣΕΜΠΟ) και τις συνέπειες που θα είχε μία ολοσχερή καταστροφή σε συνθήκες τοπικών θερμοκρασιών 600+ βαθμών Κελσίου όπου μέχρι και τα κράματα των μετάλλων θα ρευστοποιούνταν, οι μπαταρίες και οι δεξαμενές βενζίνης και υγραερίου θα εκρήγνυντο και θα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα επικίνδυνες για την δημόσια υγεία ουσίες στις Ζώνες Προστασίας γύρω από αυτή.

Ό,τι ακριβώς συνέβη δηλαδή και στο Μάτι. Οι υπαίθριες, ακόμα και οι κλειστές εγκαταστάσεις εμπορίου ξυλείας, καυσόξυλων ή φιαλών υγραερίου, όπως στο σούπερ μάρκετ στον παραλιακό δρόμο τού Ματιού, Ποσειδώνος, που κάηκαν ολοσχερώς, προφανώς έπαιξαν η κάθε μία έναν πολλαπλασιαστικό ρόλο στην εξάπλωση τής πυρκαγιάς, ειδικά με φαινόμενα BLEVE (boiling liquid expanding vapor explosion) από τις φιάλες, και στην περαιτέρω δημιουργία δυσμενούς μικροκλίματος επιτάχυνσης της φωτιάς από ρεύματα αέρα, τα οποία έφταναν μέχρι και 12 μποφόρ τοπικά. Επίσης, τα δίκτυα ΔΕΚΟ βλήθηκαν άμεσα από τη φωτιά.

Η ΔΕΗ, Η ΕΥΔΑΠ και οι Τηλεπικοινωνίες κόπηκαν. Εκατοντάδες οχήματα τα οποία έδειχναν λιωμένα περισσότερο παρά καμένα, αφού τα κράματα αλουμινίων στις ζάντες και σε άλλα εξαρτήματα τους είχαν ρευστοποιηθεί και μετατραπεί σε ρυάκια γύρω από τα αυτοκίνητα. Η μόλυνση τής ατμόσφαιρας από τα χημικά στοιχεία των μπαταριών που έσκαγαν και των δεξαμενών καυσίμων, ειδικά της βενζίνης και του υγραερίου που αναφλέγονταν, αφορούν σε εκατοντάδες ξεχωριστές ιδιωτικές και επαγγελματικές εγκαταστάσεις, και η πολυσύνθετη καταστροφή τής περιοχής τού Ματιού (και των περιοχών Νέος Βουτζάς, Κόκκινο Λιμανάκι, Προβάλινθος, Αμπελούπολη) αντιστοιχεί σαν να επλήγη από μία NaTech καταστροφή μία αντίστοιχη σε όγκο και ποιότητα, πολύ μεγάλης κλίμακας Βιομηχανική μονάδα αποθήκευσης στερεών, υγρών και αερίων υλών!

Στην ουσία αυτό που αποφεύχθηκε να συμβεί «εντελώς και επιμελώς» από όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις τού Π.Σ. το ίδιο ακριβώς πρωί στην Κινέττα Αττικής, σε εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών, αφέθηκε τελικά να συμβεί ελεύθερα σε κατοικημένες περιοχές τού ίδιου Νομού, δεκαπλάσιας έκτασης.

Έφταιγε η ρυμοτομία; Υπήρχαν ή «δεν υπήρχαν δίοδοι διαφυγής προς την θάλασσα»;

Όπως φαίνεται εύκολα κι από τον πιο απλό ηλεκτρονικό χάρτη στο Google maps, το 99% των δρόμων στο Μάτι είναι υποδειγματικά προσανατολισμένοι από Ανατολή προς Δύση κι από Βορά προς Νότο. Αν κοιτάξει κανείς ολόκληρη την Αττική, παρόμοια «τετραγωνισμένη και προσανατολισμένη ρυμοτομία, δεν θα βρει εύκολα σε άλλο προάστιο, παρά μόνο στο Παλαιό Φάληρο, το Μοσχάτο και τον Πειραιά. Όλοι σχεδόν οι δυτικο-ανατολικοί δρόμοι που κατεβαίνουν στο Μάτι, ενώνουν τη Λεωφόρο Μαραθώνος, με την κεντρική Κύπρου και την παραλιακή Ποσειδώνος οι οποίες διατρέχουν το Μάτι παράλληλα από Βορά προς Νότο!

• Υπάρχουν, 28 εμφανείς δίοδοι πρόσβασης στην παραλιακή ζώνη από το Βορειότερο όριο τής Πυρκαγιάς Μάτι, Αμπελούπολη (Στρατιωτικές Κατασκηνώσεις όπου απαγορεύεται η πρόσβαση και διακόπτεται η ακτογραμμή) έως το νοτιότερο όριο στο Μπλε Λιμανάκι Ραφήνας . Ειδικά εντός Ματιού οι δίοδοι είναι κάθε 30-50 μέτρα! Στο Κοκ. Λιμανάκι, λόγω του γκρεμώδους, υπάρχουν αραιότερες δίοδοι, πέραν, μάλιστα, των ανοιχτών και υπερυψωμένων πυλωτών στις παραθαλάσσιες πολυκατοικίες, κατά μήκος τής παραλιακής Ποσειδώνος.
• Ξεκάθαρη διαχρονική ευθύνη τής Δημοτικής Αρχής Μαραθώνος (πρώην Νέας Μάκρης) που δεν υπήρχαν σε όλες τις διόδους εμφανής σήμανση, και απόδειξη τούτου είναι ότι τοποθετήθηκαν λίγες ταμπέλες «Προς Παραλία» μία εβδομάδα μετά την καταστροφή. Η μεγαλύτερη δίοδος μάλιστα είναι ένα μεγάλο ανοιχτό δημοτικό οικόπεδο! Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχουν οι επαρκείς σηματοδοτήσεις! Ευθύνη Δήμων και Λ.Σ.!
• Κεντρικό σημείο συγκέντρωσης πληθυσμού είναι η μεγάλη πλατεία και οι ελεύθεροι χώροι πρόσβασης τής μαρίνας η οποία βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο τής παραλιακής ζώνης τού Ματιού.
• Μέσω των δεκάδων παραπάνω διόδων και της μαρίνας, σώθηκε η πλειοψηφία τού πληθυσμού (περ. 2.000 άτομα) που κατέφυγε στις παραλίες.
• Θα σημειώσουμε, όμως, ότι οι δρόμοι στο Ν. Βουτζά είναι σπειροειδείς λόγω τού ανάγλυφου τής περιοχής, και ο μοναδικός κεντρικός δρόμος που συνδέει την Ραφήνα με το Κόκκινο Λιμανάκι, παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα στένωσης και ανεπάρκειας στην ροή οχημάτων.

Η Εκκλησία…σώζει (και) στις Φυσικές Καταστροφές

• Οι Ναοί ως πυράντοχα κτίσματα και σημεία καταφυγής και προστασίας Στην επικράτεια όλης τής πληγείσας περιοχής τής Ανατολικής Αττικής, τον Ιούλιο τού 2018, αξίζει να σημειωθεί ότι καμία εκκλησία (Αγία Τριάδα Λυρείου, Ανάληψη Ραφήνας, Αγ. Βαρβάρα επί Λ. Μαραθώνος, Αγ. Ιωάννης Νέου Βουτζά, Αγ. Νικόλαος λιμάνι Ραφήνας, Άγιος Ιωάννης Κυκλαδίτικα Μάτι, Παναγία Σουμελά, Άγιος Θωμάς & Αγ. Πορφύριος Κόκκινο Λιμανάκι, Κοίμηση Θεοτόκου Μάτι) και κανένα προσκυνητάρι δεν υπέστη την παραμικρή ζημιά, ούτε καν μουτζούρα, τη στιγμή κατά την οποία περικυκλώθηκαν από τις φλόγες σε απόσταση αναπνοής. (Δελτίο Τύπου, Ι.Μ. Μεσογαίας & Λαυρεωτικής, 13.8.2018 και αυτοψία Γ. Σπανού). Αξίζει να σημειώσουμε επίσης, ότι στις περιοχές Διονύσου, Νέας Μάκρης και Νέου Βουτζά, οι Ναοί διατηρήθηκαν ανέπαφοι σε όλες τις καταστροφικές πυρκαγιές των τελευταίων 30 ετών. Ο κεντρικός Ναός στο Λύρειο, που κάηκε ολοσχερώς 3 φορές τα τελευταία 30 χρόνια, έμενε πάντα ανέπαφος.
• Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο (από όποια πλευρά κι αν το εξετάσει κανείς άλλωστε), συντείνει το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των περισσότερων ναών έχουν προαύλιο με αραιή βλάστηση, και χτίζονταν πάντα με βάση τους αυστηρότερους αντιπυρικούς (λόγω κεριών) και αντισεισμικούς (λόγω χωρητικότητας εκατοντάδων ανθρώπων) σχεδιασμούς, από τα παλαιότερα χρόνια. Συγκεκριμένα δε, όπως διαπιστώνουμε από αυτοψίες κι από τις μαρτυρίες των κατοίκων, δείγμα εκ των οποίων έχουμε παραθέσει στην παρούσα εργασία, ο Ναός τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου στο Μάτι, επίκεντρο και αποκορύφωμα τής φονικής λαίλαπας, δεν υπέστη την παραμικρή ζημιά και είναι από τα ελάχιστα οικοδομικά σημεία στο Μάτι που έμειναν ανέπαφα, ακόμα και στα δέντρα τής αυλής τους, ενώ το πύρινο κύμα τον περιτριγύρισε από όλες τις πλευρές.
• Γίνονται συγκεκριμένες καινοτόμες προτάσεις για το ρόλο που μπορούν να παίξουν οι υποδομές τής Εκκλησίας στην πολιτική προστασία.

Ο άγνωστος αριθμός των θυμάτων!

Το αποτέλεσμα αυτού του πρωτοφανούς θανάσιμου κρατικού αμαρτήματος, τής Ανεπάρκειας στη διαχείριση των έκτακτων φυσικών καταστροφών, ήταν αμείλικτο και δεν λείπει κανενός είδους υπερβολή στην περιγραφή και την ανάλυση του, για να γίνει κατανοητό. Άνθρωποι να έχουν καεί ζωντανοί από τις φλόγες στο δρόμο, ή μες στα αυτοκίνητα τους χωρίς να έχουν λιποθυμήσει πρώτα από τα δηλητηριώδη αέρια. Άλλοι πνίγηκαν από τους καπνούς στη στεριά και άλλοι εξαιτίας τους στη θάλασσα.

Άλλοι, από τις αγωνιώδεις βαθιές ανάσες τους να φτάσουν εγκαίρως σε έναν σωτήριο τόπο, έκαψαν τα σωθικά τους. Άλλοι αυταναφλέχθηκαν από την αφυδάτωση και το θερμικό κύμα που τους έζωσε! Άλλοι λαμπάδιασαν λίγα μόλις μέτρα πριν από μία σωτήρια διέξοδο. Άλλοι ξεψύχησαν στις πολυκατοικίες. Άλλοι φαίνονταν λιπόθυμοι πάνω στα πρεβάζια των παραθύρων τους, αλλά το μισό τους κορμί είχε μεταβληθεί σε στάχτη πίσω τους. Άνθρωποι βρέθηκαν καρβουνοποιημένοι που από μακριά έμοιαζαν σαν κορμούς δέντρων που κάπνιζαν κι από κοντά διαπίστωνε κανείς ότι οι καπνοί δεν ήταν από τις πευκοβελόνες, αλλά από τα καιόμενα μαλλιά των θυμάτων.

Άλλοι δεν κάηκαν από τις φλόγες, αλλά το θερμικό κύμα τούς μετέβαλλε σε λιωμένα κέρινα αγάλματα. Άλλοι άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους περπατώντας ξυπόλητοι στα καυτά μάρμαρα των πυλωτών, τα οποία όταν κρύωσαν αποτύπωσαν τις πατημασιές τους για πάντα.

Προτάσεις

Βάσει του άρθρου 1 του Ν. 3013/2002, στο πλαίσιο της Πολιτικής Προστασίας πραγματοποιούνται δράσεις με απώτερο σκοπό την προάσπιση τόσο της ζωής όσο και της υγείας των πολιτών, όπως είναι μεταξύ άλλων η οργανωμένη απομάκρυνσή τους από την περιοχή όπου βρίσκεται σε εξέλιξη είτε επίκειται η καταστροφή. Το άρθ. 18 του Ν.3613/2007 θεσμοθετεί τη διαδικασία τής Οργανωμένης Απομάκρυνσης Πληθυσμού σε εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή.

Το Μάτι, ο Νέος Βουτζάς, το Κόκκινο Λιμανάκι, ο Προβάλινθος, η Αμπελούπολη κι ο Άγιος Ανδρέας έχουν αρχίσει να βρίσκουν τα πατήματα τους, να αναγεννιόνται μέσα από τις στάχτες που άφησε πίσω της μία πυρκαγιά που δεν θα καταχωρηθεί ποτέ στα πρακτικά τής Πυροσβεστικής και της Πολιτικής Προστασίας ως… «κατασβεσθείσα».

Πρωταρχικό μέλημα και στοίχημα των κατοίκων για το μέλλον όλων των πληγεισών περιοχών παραμένει ένα: το χτίσιμο. Των οικιών, των σχέσεων, της προσωπικής τους ζωής. Της τοπικής κοινωνίας με τον παγκόσμιο συμβολισμό θάρρους και ανθεκτικότητας που θα προσφέρει έμπνευση στο μέλλον.

Οι 103+ νεκροί τού μεγαλύτερου αστικού ολοκαυτώματος, μάς δίνουν να καταλάβουμε ότι πλέον τον πιο άμεσο ρόλο στην διάσωση και την προστασία μας από μία φυσική καταστροφή, δεν θα τον έχει πάντα το Κράτος, αλλά οι ίδιοι οι πολίτες και η αυτόοργανωμένη τοπική κοινωνία στην οποία ζουν, όπου κι αν βρίσκεται αυτή επί της Γης.

• Πρέπει να δοθεί άμεσα πολύ μεγαλύτερη βάση στην ενημέρωση και εκπαίδευση των τοπικών πληθυσμών που διαμένουν μόνιμα ή εποχιακά στους εκατοντάδες, παραδεισένιους παραθαλάσσιους και ορεινούς οικισμούς τής χώρας μας, ως προς την εφαρμογή συγκεκριμένων μεθόδων διαφυγής και προστασίας σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο ανά περίπτωση Φυσικών καταστροφών και δει, Πυρκαγιάς!
• Χρειάζεται ένα νέο Επικαιροποιημένο και εξειδικευμένο Εθνικό Σχέδιο Πρόβλεψης και Αντιμετώπισης Κρίσεων & Καταστροφών, το οποίο προφανώς θα πρέπει να τελεί υπό την αιγίδα και διαχείριση τής Γεν. Γρ. Πολιτικής Προστασίας. Οι φορείς που θα μπορούσαν να το καταρτήσουν είναι τo Εθνικό Αστεροσκοπείο μέσα από Κέντρο Επιστημών Παρατήρησης της Γης και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης Beyond, το ΕΚΠΑ, τον ΟΑΣΠ με την καθοριστική ίσως συνδρομή τού Υπουργείου Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης για την ανάπτυξη και εξέλιξη του σε κρατική πλατφόρμα Web. Αυτονόητη είναι και η συμμετοχή των Περιφερειών σε επέκταση και συνεργασία με τους εκπροσώπους των ΟΤΑ Α΄ Βαθμού έως και τις τοπικές Μητροπόλεις λόγω τής 71 κοινωνικής διήθησης και της επιρροής που ασκούν ξεχωριστά, πόσο μάλλον σε συνδυασμό, οι φορείς αυτοί. (σ.σ. Η πρόταση αυτή έχει γραφτεί δύο μήνες πριν την τριμερή συμφωνία τής 1^η Μαρτίου 2021, μεταξύ Περιφ. Αττικής, ΕΚΠΑ και Εθν. Αστεροσκοπείου Αθηνών, για την χρηματοδότηση τής έρευνας παρόμοιου σχεδίου για την Αττική)

– Αναφερόμαστε εδώ στην απόλυτη ανάγκη δημιουργίας ενός διαλειτουργικού συστήματος ανταπόκρισης σε «μηδενικό χρόνο» που θα παρέχει μία αποτελεσματική, έγκαιρη και ουσιώδη δυνατότητα διαχείρισης και αντιμετώπισης, τουλάχιστον σε προκαταστροφικό και συν-καταστροφικό στάδιο, Φυσικών και Τεχνιτών Καταστροφών. Οι παραμετροποιημένες παραδοχές και τα προμελετημένα σχέδια δράσης θα είναι ενταγμένα μέσα σε ένα αυτοματοποιημένο λογισμικό Web πλατφόρμας, αλλά και έκδοσης ως εφαρμογή σε κινητές συσκευές (App).

Οι αλγόριθμοι τού λογισμικού θα βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη (AI-Artificial Intelligence) και θα επιτρέπουν στους προγραμματιστές και χειριστές να προσομοιάσουν εξ αρχής αλλά και να προσαρμόσουν ανά πάσα στιγμή τα σχέδια διαφυγής, απομάκρυνσης και προστασίας των πολιτών σε κάθε πόλη, χωριό οικισμό, τής Χώρας!

– Η ενσωμάτωση ενισχυμένης πραγματικότητας (AR-Augmented Reality) θα παρέχει ευκολότερη και αποτελεσματικότερη εκπαίδευση στη χρήση τού συστήματος.

– Κεντρικός χειριστής τού λογισμικού αυτού (Project Μanagement) θα είναι η Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας, αλλά θα προβλέπεται και διαβαθμισμένη πρόσβαση σε εκπαιδευμένα πρόσωπα και φορείς (emergency manager professionals) στις κατά τόπους πολιτικές προστασίες των Περιφερειών, των Δήμων, των οικισμών και των εκπαιδευμένων υπευθύνων οργάνωσης και προστασίας (emergency response & preparedness specialists), μέχρι και το τελευταίο χωριό τής Χώρας.

– Το σύστημα θα πρέπει να ενεργοποιείται άμεσα μόνο του παρέχοντας ταυτόχρονη ενημέρωση και προτείνοντας αυτομάτως τις δυνατότητες και τα σενάρια δράσης, γλυτώνοντας έτσι χρόνο στην ενημέρωση, τη συνεννόηση και την κινητοποίηση των φορέων μεταξύ τους αφού μέσω τεχνολογίας 5G και διασύνδεσης με τα υπάρχοντα δορυφορικά συστήματα (Galileo, geObservatory, Copernicus), ή και νέα, θα είναι σε θέση να δίνει ζωντανή εικόνα και κατάσταση από/σε πολίτες και φορείς.

• Ταυτόχρονα, οι πολίτες, πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν πρέπει να επαφίονται πάντα και μόνο στο ότι οι εκάστοτε κρατικοί μηχανισμοί θα είναι σε θέση να παίζουν τον πρωτεύοντα ρόλο, ειδικά τις πρώτες στιγμές μίας έκτακτης ανάγκης ή φυσικής καταστροφής. Δεν αξίζει το ρίσκο να βασίζονται μόνο και κυρίως στις κρατικές υπηρεσίες, όσο κι αν όλοι μπορεί να εκτιμούν τις δυνατότητες κάποιων Σωμάτων. Η κάθε σύγχρονη οικογένεια και η κάθε τοπική κοινωνία πρέπει να βοηθηθεί στην απόκτηση παιδείας και συνείδησης των φυσικών καταστροφών, εντάσσοντας απαραιτήτως στην καθημερινότητα της, την εγρήγορση και στους τρόπους αυτοπροστασίας από τις φυσικές και τεχνητές καταστροφές που θα αυξάνονται και θα πληθύνονται. Οι Φυσικές Καταστροφές θα είναι δίπλα μας, είτε λόγω μίας ευρύτερης κλιματικής αλλαγής, είτε λόγω μίας τοπικής κλιματικής μεταβολής, είτε λόγω τής ανθρώπινης αδιαφορίας και άγνοιας, είτε λόγω του συνδυασμού όλων των παραπάνω αστάθμητων παραγόντων!
• Η ενσωμάτωση και θεσμοθέτηση άμεσα, ενός νομικού πλαισίου στο οποίο οι πρόνοιες για τις περιοχές και τους πληθυσμούς που έχουν μεγάλη διακινδύνευση να είναι προσδιορισμένες σαν μέρος τής πολιτικής πρόληψης τού προ-καταστροφικού σταδίου και όχι σαν μία τακτική τύπου «βλέποντας και κάνοντας» στο μετα-καταστροφικό στάδιο. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφεύγονται οι πολυποίκιλες τριβές μεταξύ υπηρεσιών τού Κράτους, μεταξύ Κράτους και πληγέντων και ούτω καθεξής.
• Επίσης, οι δράση τού Π.Σ. στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών σε Μικτές Ζώνες οικισμών με Δάσος διαφαίνεται ότι δεν είναι επαρκής διότι η επιχειρησιακή αντιμετώπιση τους στηρίζεται στο μοτίβο αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών και όχι αστικών.
• Ακόμα ένα θέμα προς επίλυση είναι ότι η μη θεσμοθέτηση (ΥΑ και ΚΥΑ) των ρυθμίσεων για τους εθελοντές της ΓΓΠΠ όπως ρητά αναφέρεται σε όλα τα εδάφια του άρθρου 118 του Ν.4049/2014 έχει ουσιαστικά οδηγήσει σε μεγάλα προβλήματα στην ορθολογική και ενεργή εμπλοκή τους στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών.

Ο Γιώργος Σπανός γεννήθηκε στην Αθήνα, κατάγεται από την Ικαρία και κι έχει ζήσει στο Μάτι τα τελευταία 40 χρόνια. Δραστηριοποιείται στο χώρο της Ναυτιλίας και των καινοτόμων επιχειρήσεων. ‘Έχει διακριθεί για τις υπηρεσίες του στη Διεθνή Διπλωματία και τη συμμετοχή του σε πολιτιστικές και κοινωνικές δράσεις ανά την Ελλάδα και έχει εξειδικευτεί σε ένα ευρύ φάσμα σπουδών. Με αφορμή την Καταστροφή της Ανατολικής Αττικής, τον Ιούλιο του 2018, την οποία βίωσε προσωπικά, αποφάσισε να ολοκληρώσει το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος – Καταστροφών – Κρίσεων» του Τμήματος Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ.