Προδοσία, προσδοκία, δεισιδαιμονία

Τον Ιούλιο του 1974, με την εισβολή την Τουρκίας στην Κύπρο, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ξαφνικά θύμιζαν ντοκιμαντέρ από τη Δουνκέρκη. Τεράστιες ουρές ανθρώπων και αυτοκινήτων σχηματίζονταν έξω από τα πλοία. Οι επισκέπτες, Ελληνες οι περισσότεροι, αφού ο τουρισμός δεν είχε αναπτυχθεί, έφευγαν φορτωμένοι και ιδρωμένοι. Από τα ραδιόφωνα ακούγονταν τα έκτακτα δελτία ειδήσεων για τον «Αττίλα».

Εφυγαν οι επισκέπτες από τα νησιά και κατέφθασαν οι επίστρατοι και τακτικός στρατός. Εκτοτε άλλαξε η κοινωνική αρχιτεκτονική. Στον δημόσιο χώρο, στα ζαχαροπλαστεία, στα καφενεία και οινομαγειρεία, που καταλάμβαναν οι μικροαστοί, τώρα ηγεμονεύουν οι εξοδούχοι φαντάροι και οι αξιωματικοί με πολιτικά. Εξωστρέφεια και εκδηλωτικότητα. Σε λίγο είχε νοικιαστεί ό,τι δωμάτιο υπήρχε, δημιουργούνταν σχέσεις, κτίστηκαν νέες οικογένειες.

Το ρήγμα από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή έφερε εντονότερη τη θραύση της εικόνας με την οποία κατανοούσε τον εαυτό του ο πολίτης. Από τη μια, επώδυνη εθνική ήττα και, από την άλλη, η προσδοκία μιας ασαφούς και αφηρημένης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης μέσα από την πολιτική φόρμα του εκδημοκρατισμού.

Η έλευση του Καραμανλή, ο εντυπωσιακός Αντρέας, η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, η αγνώριστη εκφραστική και αφηγηματική ελευθερία των κειμένων στις εφημερίδες και λίγο αργότερα η νομιμοποίηση του ΚΚΕ και της Αριστεράς συνέπιπταν με μια παράδοξη άνοιξη των ηθών, έναν αέρα ελευθερίας και αντιπουριτανισμού. Ιδίως οι κοπέλες με την αυστηρή αμφίεση του κατηχητικού εκπαιδευτικού συντηρητισμού, επί τέλους, μπορούσαν να συναντήσουν τη νεότητα και να συμφιλιωθούν με την επιθυμία. Μη νομίσετε ότι κερδισμένες εθιμικές ελευθερίες της πόλης ήταν αυτονόητες στην επαρχία.

Η εισβολή και οι πολεμικές επιχειρήσεις, οι πολιτικές ανακατατάξεις, η αίσθηση μάταιου στις διακρατικές συνομιλίες, συνδυάζονταν με μια πρωτοφανή δημοκρατική ελευθερία, τη χαρά να νιώθεις φοβισμένο τον ασφαλίτη ή τον πληροφοριοδότη της χουντικής αστυνομίας.

Αυτό όμως που αντικειμενοποιούσε την αισιοδοξία ήταν μια οικονομική ορμή. Νέα στρώματα αποκτούσαν οικονομική και κοινωνική οντότητα. Ο κύκλος της οικοδομής αποτελούσε την εφαρμογή και ο Καραμανλής (αλλά και οι υπόλοιποι πολιτικοί της σκηνής) την πολιτική επίστεψη.

Πλουτισμός και εκδημοκρατισμός. Αυτό ήταν το βασικό εργαλείο εκλογίκευσης μιας μεγάλης γεωπολιτικής ανατροπής. Φυσικά η έννοια «εισβολή και κατοχή» σιγά σιγά απισχνούνταν, απομακρυνόταν από το λεξιλόγιο της εφαρμοσμένης διεθνούς πολιτικής.

Συχνά έχω αναφερθεί στην ολέθρια εξοικείωση με το τερατώδες της εισβολής και κατοχής. Που πάνω της επισωρεύονται οι τουρκικές αυτοκρατορικές, φαντασιακές επικαθήσεις. Αυτή η σιωπή οργανώνει τις νέες επεκτατικές απαιτήσεις.

Το θυμίζει η Τουρκία συνεχώς, όχι μόνο με τα Βαρώσια, την Αμμόχωστο, αλλά και την υφαλοκρηπίδα, το casus belli, την πίεση στα νησιά, τις γκρίζες ζώνες, την πολυεπίπεδη απειλητική ρητορική.Σήμερα, δεν υπάρχει ούτε η καταπραϋντική λειτουργία της «ευρωπαϊκής προσδοκίας», ούτε η χαρά του «εκδημοκρατισμού», ούτε η άνοιξη «ηθών και οικονομίας» για να επουλωθεί ή απωθηθεί ό,τι κακό συμβεί. Η ελληνική κοινωνία στο γήρας της, στο πολυκερματισμένο «εγώ» της και την πολιτιστική κόπωση, εκφράζει τη «θεσμική κανονικότητα» με τους τεμενάδες ή το βρίσιμο όλων και την «αντίσταση» με την αντιεμβολιαστική δεισιδαιμονία.