Μεγάλα αφηγήματα ή μικρά οράματα;

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της επόμενης, με την κατάρρευση των καθεστώτων του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού», σημειώθηκαν μεγάλες ανατροπές στις κάθε είδους ιδεολογίες, με εξαίρεση τη φιλελεύθερη, που θεωρήθηκε ότι κατατρόπωσε το αντίπαλο δέος της, το σοσιαλισμό, τον κομμουνισμό και πάει λέγοντας. Κάποιοι εκπρόσωποί της μίλησαν μάλιστα για το «τέλος της Ιστορίας», με την έννοια ότι ο φιλελεύθερος καπιταλισμός αποτελεί την κορύφωση της ανθρώπινης πορείας και εξέλιξης και κατά συνέπεια δεν υπάρχει κάτι άλλο μετά και πέρα από αυτόν.

Στο πεδίο των κοινωνικών, ανθρωπιστικών και πολιτικών επιστημών ευρύτερα παρατηρήθηκε επίσης ένα  ισχυρό «ταρακούνημα», που έθεσε υπό αμφισβήτηση μεγάλες θεωρίες και αφηγήματα περί της αλλαγής ή του μετασχηματισμού των κοινωνιών, αλλά και τα ανάλογα ερμηνευτικά σχήματα που κατείχαν ηγεμονικές θέσεις στο ακαδημαϊκό και ευρύτερα διανοητικό στερέωμα. Θύματα αυτής της τροπης των πραγμάτων υπήρξαν επίσης τα δόγματα και οι βεβαιότητες, οι έννοιες της αντικειμενικότητας και της Αλήθειας.

Συγκροτήθηκε έτσι ένα τεράστιο ρεύμα κριτικής, αμφισβήτησης και αναστοχασμού πάνω σε προηγούμενα μεγάλα αφηγήματα που σφράγισαν την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας, το οποίο κατέληξε σε έναν απόλυτο σχετικσμό και σε επιλογές που στη θέση των μεγάλων θεωριών  και αφηγημάτων έβαλαν τις μικροσκοπικές θεωρήσεις και την θραυσματική » πραγματιμοτητα» ( που υπαγορεύει θραυσματικές προσεγγίσεις), την παρεξηγημένη από τον θετικισμό υποκειμενικότητα, την αυτοαναφορικότητα, που παραπέμπει στη σχέση του παρατηρητή με το παρατηρούμενο και την καθοριστική σημασία της οπτικής από την οποία βλέπει κανείς τα πράγματα, τον κόσμο. Κατά κάποιον τρόπο, εγκαταλείφθηκε η αναζήτηση της μιας και μοναδικής Αλήθειας για χάρη της άποψης ότι υπάρχουν τόσες αλήθειες όσες και οπτικές.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό, που διατηρείται μέχρι σήμερα, είναι φυσικό να παρουσιαστεί και μια γενικότερη κρίση οράματος ή οραμάτων, τα οποία θα υπόσχονται μια καλύτερη κοινωνία. Και το ερώτημα πλανάται πάνω από τις κοινωνίες είναι: μας τελείωσαν τα οράματα, οι ελπίδες για μια συνολική αλλαγή του κόσμου, η πίστη σε ένα «καλύτερο αύριο», που υπόσχονται συνεχώς οι πολιτικοί και οι πολιτικές αλλά δεν φαίνεται να έρχεται;

Απέναντι σε αυτό το ερώτημα, που είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς, μπορούμε να αντιπαραθέσουμε μικρότερα, λιγότερο φιλόδοξα, πιο ταπεινά ερωτήματα,  στα οποία μπορούμε πιστεύω, να απαντήσουμε και οι απαντήσεις να είναι αισιόδοξες.

Ποια είναι αυτά τα ερωτηματα; Πρώτο, κάτω από τις μεγάλες κλίμακες δεν υπάρχουν μικρές, στις οποίες μπορούμε να έχουμε λόγο και ο λόγος να γίνει πράξη; Δεύτερο, κάτω από τις κοινωνίες δεν υπάρχουν κοινότητες, στις οποίες υπάρχουν ακόμα διαπροσωπικές σχέσεις, κοινωνική συνοχή και κοινοί κώδικες αξιών, στις οποίες μπορούμε να επιστρέψουμε όχι νοσταλγικά αλλά με όραμα την επιστροφή στην κοινωνική αλληλεγγύη και την ανθρωπιά; Τρίτο, πέρα από το άτομο δεν υπάρχει τα πρόσωπο, τα πρόσωπα με βούληση και ταυτότητα, τα οποία να συγκροτήσουν συλλογικότητες πάνω σε έναν κοινό μύθο που θα αφορά στο μέλλον με γνώμονα το παρελθόν;

Νομίζω πως σε αυτά τα τρία ερωτήματα μπορούμε να δώσουμε απαντήσεις και να είναι θετικές, αισιόδοξες και ρεαλιστικές, δηλαδή εφαρμόσιμες. Έχουμε ήδη παραδείγματα ομάδων νέων επιστημόνων αλλά και ανθρώπων της εργασίας και της διανόησης που έχουν ξεκινήσει εγχειρήματα εμπνεόμενοι από στοιχεία του παρελθόντος, τα οποία προσαρμόζουν στα ζητούμενα και τις ανάγκες του σήμερα «με λογισμό και μ’ όνειρο».

Ένα τέτοιο φωτεινό παράδειγμα είναι η συλλογικότητα  «Μπουλουκι», που ιδρύθηκε εδώ και λίγα χρόνια από ομάδα νέων επιστημόνων, κυρίως μηχανικών και αρχιτεκτόνων, και υλοποιεί δράσεις και προγράμματα σχετικά με παραδοσιακές πρακτικές δόμησης σε ένα ολιστικό και διεπιστημονικό, μα κυρίως εφαρμοσμένο, πλαίσιο. Κατασκευές ξερολιθιών, πετρογέφυρων, καλντεριμιών, αναβίωσης προβιομηχανικωών μορφών παραγωγής με ταυτόχρονη αναβίωση τεχνικών κατασκευής εργαλείων και μηχανισμών, πάντα με την καθοδήγηση μαστόρων που είναι εμπειρικοί γνώστες όλων αυτών των τεχνικών και πρακτικών.

Από τα ορεινά χωριά μέχρι το νησιώτικο χώρο έχουν υλοποιήσει έργα, τα οποία έχουν μείνει στα μέρη όπου έγιναν με διπλό όφελος.  Από τη μια τα ίδια τα έργα και από την άλλη την εκπαίδευση νέων ανθρώπων σε αυτές τις υπό εξαφάνιση τέχνες, τεχνικές και πρακτικές.

Η τελευταία τους δράση υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του σημαντικού Φεστιβάλ Βωβούσας και αφορούσε την κατασκευή καμινιού και την παραγωγή κατρανιού, ενός πολύ σημαντικού θεραπευτικού στο παρελθόν προϊόντος, το οποίο παράγεται ακόμη σε ένα μόνο χωριό της Ηπείρου, το Δίστρατο Κόνιτσας.

Να λοιπόν. Μπορεί τα μεγάλα οράματα να εξέλιπαν, αλλά υπάρχουν τα μικρά που δεν είναι ασήμαντα. Πέρα από όλα τα άλλα, επαναφέρουν στο προσκήνιο το μεγάλο ζητούμενο της εποχής, που αφορά στον ηθικό κώδικα αξιών που διέπει τις σχέσεις μας…