Εμβόλιο: Θα χρειαστούμε ενισχυτικές δόσεις, προβλέπει ελληνίδα ιολόγος στις ΗΠΑ

Είναι μια από τους επιστήμονες εκείνους που τον τελευταίο ενάμιση χρόνο παλεύουν νυχθημερόν στα εργαστήριά τους με τον πανδημικό νέο κορωνοϊό, για το καλό όλων μας. Είναι μητέρα δύο παιδιών, ενός 12χρονου κοριτσιού και ενός 13χρονου αγοριού, που ζει με την οικογένειά της στη Νέα Υόρκη και μόλις δόθηκε στις ΗΠΑ η δυνατότητα εμβολιασμού των παιδιών 12 ετών και άνω έσπευσε να τα εμβολιάσει, κατ’ αρχάς για το καλό το δικό τους αλλά και για το καλό όλων μας.

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιολογίας του φημισμένου Πανεπιστημίου Ροκφέλερ δρ Θεοδώρα Χατζηιωάννου συμμετέχει σε μια από τις πιο γνωστές ερευνητικές ομάδες παγκοσμίως (στην ίδια ομάδα εργάζεται και ο σύζυγός της, διεθνώς αναγνωρισμένος καθηγητής Ρετροϊολογίας Πολ Μπιενιάζ) οι οποίες «βουτούν» στα άδυτα της ανοσίας ενάντια στον SARS-CoV-2 τόσο έπειτα από φυσική νόσηση όσο και έπειτα από εμβολιασμό. Τα όσα μοιράζεται σήμερα μαζί μας – τόσο για την πορεία της πανδημίας και τα νέα στελέχη του ιού όσο και για τους εμβολιασμούς μικρών και μεγάλων, τις πιθανές μελλοντικές ενισχυτικές δόσεις των εμβολίων, τους αρνητές, τους διστακτικούς, το πολυπόθητο «τείχος ανοσίας» αλλά και το «τείχος αγνωσίας», όπως το ονομάζει – αποτελούν απόσταγμα βαθιάς επιστημονικής γνώσης. Γι’ αυτό ας τα λάβουμε υπόψη, για το καλό όλων μας.

H δρ Θεοδώρα Χατζηιωάννου θεωρεί δύσκολη την επίτευξη ικανοποιητικής συλλογικής ανοσίας

Τείχος… αγνωσίας!

Ξεκινώντας τη συζήτησή μας η ροδίτισσα ερευνήτρια εμφανίζεται απαισιόδοξη σχετικά με την «οικοδόμηση» του πολυπόθητου «τείχους ανοσίας» μέσω των εμβολιασμών. «Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να φθάσουμε στις περισσότερες χώρες σε επίπεδα εμβολιαστικής κάλυψης τέτοια ώστε να «σβήσουμε» τον ιό. Και αυτό διότι το ποσοστό του πληθυσμού που αρνείται να εμβολιαστεί είναι αρκετά μεγάλο – το τείχος της… αγνωσίας εμποδίζει τη δημιουργία του τείχους ανοσίας. Επίσης τείχος ανοσίας δεν μπορεί να χτιστεί όταν κάποια ομάδα του πληθυσμού εξαιρείται από τους εμβολιασμούς – και αυτό περιλαμβάνει και τα παιδιά, ακόμα και τα μικρά. Ολα τα τελευταία στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι τα παιδιά μπορούν και να προσβληθούν από τον ιό και να τον μεταδώσουν πολύ εύκολα – μετά τη μόλυνση έχουν ιικό φορτίο αντίστοιχο με αυτό των ενηλίκων και μεταδίδουν τον ιό εξίσου αποτελεσματικά με εκείνους. Μάλιστα πολύ πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι αν ένα ανεμβολίαστο άτομο οποιασδήποτε ηλικίας μολυνθεί με SARS-CoV-2 μπορεί να μεταδώσει ταχύτατα τον ιό στα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας του, ακόμη και αν είναι εμβολιασμένα, αφού η έκθεση στον ιό είναι σχεδόν αδύνατο να περιοριστεί εντός του σπιτιού».

Ετσι, κατά τη δρα Χατζηιωάννου «πρέπει να εμβολιαστούν όλες οι ομάδες του πληθυσμού, ακόμα και τα μικρά παιδιά από την ηλικία που αρχίζουν και κοινωνικοποιούνται. Οι κλινικές δοκιμές mRNA εμβολίων που βρίσκονται σε εξέλιξη στα παιδιά δείχνουν πως τα εμβόλια είναι ασφαλή για αυτά». Δεν είναι όμως λογικό να φοβούνται οι γονείς καθώς μιλάμε για «νεόκοπα» σκευάσματα; «Το λογικότερο για τους γονείς είναι να φοβούνται τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της νόσησης που γνωρίζουμε ήδη ότι αφορούν και τα παιδιά. Μπορεί ένας γονιός να διακινδυνεύσει να αποκτήσει το παιδί του προβλήματα μνήμης ή αναπνευστικά προβλήματα εφ’ όρου ζωής εξαιτίας της COVID-19;».

Λάθος μήνυμα

Ο δισταγμός όμως για εμβολιασμό αφορά και τους ίδιους τους ενηλίκους – εκτιμάται ότι μόνο στη χώρα μας περί τα 3 εκατομμύρια ενήλικα άτομα παραμένουν ανεμβολίαστα. Και αυτόν τον δισταγμό «θρέφουν» τώρα και νέα επιχειρήματα, όπως το ότι η πρόσφατη εμπειρία από χώρες σαν το Ισραήλ, οι οποίες έχουν επιτύχει πολύ υψηλά ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης, δείχνει ότι πολλά άτομα που μολύνονται με το άκρως μεταδοτικό στέλεχος Δέλτα είναι εμβολιασμένα.

Οπως εξηγεί η δρ Χατζηιωάννου, «στάλθηκε μάλλον εξαρχής λάθος μήνυμα σε ό,τι αφορά τον κύριο στόχο του εμβολιασμού. Ο κύριος στόχος του εμβολιασμού είναι να μειώσει τα σοβαρά περιστατικά και την ανάγκη για ΜΕΘ ή διασωλήνωση όταν κάποιος χρειαστεί να νοσηλευθεί. Ειδικά στα άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω ο κίνδυνος για σοβαρή νόσηση ή θάνατο είναι πολύ υψηλός σε περίπτωση μόλυνσης και σίγουρα πολύ υψηλότερος από τους όποιους κινδύνους του εμβολίου. Τα εμβόλια κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους μην αφήνοντας τον ιό να κάνει τη δική του επικίνδυνη δουλειά. Δεν υπάρχει λοιπόν λόγος να τα αμφισβητούμε». Η ερευνήτρια προσθέτει ότι «υπάρχει πράγματι μια μικρή πιθανότητα παρενεργειών από τα εμβόλια, όπως συμβαίνει με όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα. Υπάρχει και η πιθανότητα κάθε μέρα που μπαίνουμε  στο αυτοκίνητό μας να υφίσταται ο μικρός κίνδυνος να μας συμβεί ατύχημα. Αυτό μάς εμποδίζει από το να μπαίνουμε στο αυτοκίνητο καθημερινά; Οχι. Μπαίνουμε αλλά για να προστατευθούμε φοράμε ζώνη. Ετσι και τώρα. Βγαίνουμε αλλά για να βγούμε και να είμαστε όσο πιο ασφαλείς γίνεται κάνουμε εμβόλιο».

Μεταλλάξεις και αντισώματα

Για πόσον καιρό είμαστε όμως ασφαλείς μετά τον εμβολιασμό, με δεδομένο ότι δεν προλαβαίνουμε πλέον τα… γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου που αντιστοιχούν στα νέα στελέχη του ιού που αναδύονται; «Πράγματι, νέα στελέχη του ιού εμφανίζονται και θα συνεχίσουν να εμφανίζονται. Μεταλλάξεις συμβαίνουν ασταμάτητα, και δη στην ακίδα του ιού την οποία χρησιμοποιεί για να εισέλθει στα κύτταρα – πολλές από αυτές δεν προσφέρουν στον ιό κάποιο πλεονέκτημα αλλά ορισμένες δημιουργούν αντίσταση στα εξουδετερωτικά αντισώματα. Ετσι αν ένα στέλεχος που φέρει μεταλλάξεις οι οποίες συνδέονται με αντίσταση στα εξουδετερωτικά αντισώματα μολύνει κάποιο άτομο με χαμηλά επίπεδα τέτοιων αντισωμάτων, θα αρχίσει να μετατρέπεται στο «εκλεκτό» στέλεχος που θα διασπείρεται. Υπάρχουν όμως και άλλα χαρακτηριστικά που επιτρέπουν σε ένα νέο στέλεχος να διασπαρεί. Για παράδειγμα, το στέλεχος Δέλτα, το οποίο αυτή τη στιγμή προκαλεί παγκόσμια ανησυχία, έχει φανεί ότι συνδέεται με μεγάλη και γρήγορη αύξηση του ιικού φορτίου στα άτομα που μολύνει σε σύγκριση με το αρχικό στέλεχος της Γουχάν. Το χαρακτηριστικό αυτό ίσως συμβάλλει στο να μεταδίδεται πιο εύκολα αλλά και στο να προκαλεί πιο βαριά συμπτώματα. Γνωρίζουμε επίσης ότι το Δέλτα φέρει μεταλλάξεις που του προσφέρουν έναν βαθμό διαφυγής από κάποια εξουδετερωτικά αντισώματα – όχι όμως από το σύνολο των αντισωμάτων των εμβολιασμένων ατόμων. Ωστόσο στη διασπορά του παίζει μεγάλο ρόλο και η συμπεριφορά του πληθυσμού, η μη τήρηση των μέτρων προστασίας». Πάντως το πολυσυζητημένο Δέλτα δεν είναι το στέλεχος με τη μεγαλύτερη αντίσταση στα αντισώματα. «Το στέλεχος Βήτα (μέχρι πρότινος αποκαλούμενο νοτιοαφρικανικό) εμφανίζει μεγαλύτερη ικανότητα διαφυγής από τα εξουδετερωτικά αντισώματα. Δεν φαίνεται όμως να πληροί άλλες προϋποθέσεις, όπως το αυξημένο ιικό φορτίο, για να καταστεί κυρίαρχο. Υπάρχουν και άλλα στελέχη που προκαλούν ανησυχία, όπως το Λάμδα της Νότιας Αμερικής».

Το σίγουρο είναι, σύμφωνα με την καθηγήτρια, ότι όσο προσφέρουμε στον ιό την ικανότητα να πολλαπλασιάζεται εντός μας και να μεταδίδεται σε ολοένα και περισσότερα άτομα τόσο του χαρίζουμε πρόσφορο έδαφος για να μεταλλάσσεται. «Με τον μη εμβολιασμό τού επιτρέπουμε να γίνει πιο μεταδοτικός, πιο επιθετικός, δημιουργούμε μια συνθήκη ώστε να γεννιούνται νέα στελέχη που πιθανώς θα… καλύψουν ολόκληρη την αλφάβητο». Με τον εμβολιασμό όμως «το σύνολο των αντισωμάτων που παράγονται είναι ικανά να πολεμήσουν σε ικανοποιητικό βαθμό τις υπάρχουσες μεταλλάξεις».

Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι προκαταρκτικά στοιχεία μελέτης που διεξάγει αυτή τη στιγμή η ομάδα του Ροκφέλερ δείχνουν πως έπειτα από φυσική νόσηση τα επίπεδα εξουδετερωτικών αντισωμάτων διαφέρουν πολύ μεταξύ ανθρώπων, ενώ μετά τον πλήρη εμβολιασμό με mRNA εμβόλια «τα επίπεδα είναι σχεδόν τα ίδια και αρκετά υψηλά σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας, εκτός από τα άτομα που είναι ανοσοκατεσταλμένα και δεν έχουν τόσο καλή απόκριση». Αυτό, κατά τη δρα Χατζηιωάννου, είναι «ένα επιπλέον προτέρημα του εμβολιασμού. Ακόμα και όταν τα επίπεδα των αντισωμάτων αρχίσουν να ακολουθούν πτωτική πορεία, πιθανώς μετά το εξάμηνο από το εμβόλιο, συνεχίζουν να παραμένουν σε ικανοποιητικά επίπεδα».

Επανάληψη εμβολιασμών

Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι δεν θα χρειαστούν ενισχυτικές δόσεις εμβολίων; «Πιθανώς θα χρειαστούν και ιδού το γιατί, με βάση τα στοιχεία της μελέτης μας: τα αντισώματα εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου όπως εξελίσσεται και ο ιός – γίνονται πιο αποτελεσματικά αλλά και πιο ευρέα, υπό την έννοια του ότι «βλέπουν» περισσότερες μεταλλάξεις του ιού. Αν λοιπόν ένα άτομο που έχει νοσήσει εμβολιαστεί έστω με μία δόση εμβολίου έξι μήνες μετά τη νόσηση, ανεβάζει τον αριθμό των εξουδετερωτικών αντισωμάτων στα ύψη, αλλά συγχρόνως διαθέτει και αντισώματα που του παρέχουν ευρεία προστασία ενάντια στις μεταλλάξεις του ιού. Ωστόσο στα εμβολιασμένα άτομα προκαταρκτικά στοιχεία δείχνουν ότι τα αντισώματα μπορεί να έχουν κάποια εξέλιξη σε βάθος χρόνου, αλλά πιθανώς να μην αποκτούν αυτό το εύρος που παρέχει την εξαιρετική «ομπρέλα προστασίας» ενάντια σε πλήθος μεταλλάξεων. Δεν ξέρουμε το γιατί – μια πιθανή εξήγηση είναι ότι στη φυσική νόσο το ανοσοποιητικό σύστημα «βλέπει» για μεγαλύτερο διάστημα το αντιγόνο σε σχέση με τον εμβολιασμό και εκπαιδεύεται περισσότερο εναντίον του. Ετσι ένας τρόπος για να καταλήξουμε σε παραγωγή αντισωμάτων ευρείας αποτελεσματικότητας μετά τον εμβολιασμό είναι η χορήγηση μιας τρίτης δόσης εμβολίου. Υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να τη χρειαστεί ο πληθυσμός για να είναι προστατευμένος απέναντι στις συνεχείς μεταλλάξεις του ιού».

Θα πρέπει αυτή η τρίτη δόση να αφορά μια νέα «εκδοχή» εμβολίου που θα καλύπτει και τα στελέχη που έχουν εμφανιστεί μετά το αρχικό στέλεχος της Γουχάν; «Ισως θα χρειαστεί κάτι τέτοιο» σημειώνει η καθηγήτρια και διευκρινίζει: «Μια ενισχυτική δόση των υπαρχόντων εμβολίων θα αυξήσει το επίπεδο αντισωμάτων, κάτι το οποίο είναι θετικό, αλλά με βάση τα προκαταρκτικά μας στοιχεία, ίσως δεν θα προκαλέσει το εύρος αντισωμάτων που θα παράσχει πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των μεταλλάξεων. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς μια τρίτη δόση με ένα παραλλαγμένο εμβόλιο θα επηρεάσει την εξέλιξη των αντισωμάτων». Η κατάσταση άλλωστε με τα νέα στελέχη μετατρέπεται σε… χίμαιρα. «Οι νέες εκδοχές εμβολίων που δοκιμάζονται τώρα αφορούν το στέλεχος Βήτα του ιού, ενώ έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους νέα στελέχη. Και αυτό θα συμβαίνει πάντα – όμως η οποιαδήποτε ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος με επιπλέον δόσεις εμβολίου θα βοηθήσει στην καλύτερη αντιμετώπιση των νέων μεταλλάξεων». Το πότε θα πρέπει να γίνεται η χορήγηση της ενισχυτικής δόσης παραμένει ακόμη ασαφές, επισημαίνει η ειδικός. «Πρέπει να γίνουν δοκιμές για να αποδειχθεί ποιο θα είναι το καταλληλότερο διάστημα. Ωστόσο, με το δεδομένο ότι ειδικά τα mRNA εμβόλια έχουν τόσο λίγες παρενέργειες, εκτιμώ πως δεν θα ήταν κακό, κυρίως σε άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, να συστήνεται μια ενισχυτική δόση κάποιους μήνες μετά τον εμβολιασμό».

Μακρύς ο δρόμος

Ο εμβολιασμός για τον νέο κορωνοϊό θα χρειαστεί να αποτελέσει άλλωστε «μόνιμο σύντροφό» μας, λέει η δρ Χατζηιωάννου. «Ο νέος κορωνοϊός είναι ένας ιός με τον οποίο θα πρέπει δυστυχώς να μάθουμε να συμβιώνουμε – ίσως στην αρχή της πανδημίας είχαμε ένα χρονικό παράθυρο για να τον εξαλείψουμε, ωστόσο η ευκαιρία αυτή χάθηκε. Πιθανότατα θα εμβολιαζόμαστε εναντίον του κάθε χρόνο. Και μέχρι να εμβολιαστεί ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα πρέπει να τηρούμε όλοι μέτρα. Για να χρησιμοποιήσω ξανά το παράδειγμα του αυτοκινήτου: αν το εμβόλιο είναι, όπως είπαμε, η ζώνη ασφαλείας μας και τη φορέσουμε για να είμαστε προστατευμένοι, αυτό δεν σημαίνει ότι θα αφαιρέσουμε τους αερόσακους από το αυτοκίνητο. Θα έχουμε και τους αερόσακους για επιπλέον προστασία. Τα υπόλοιπα μέτρα λοιπόν που πρέπει να τηρούμε σε συνδυασμό με τον εμβολιασμό χαρίζουν την επιπλέον προστασία στην περίπτωση του SARS-CoV-2».

Και αυτούς τους «αερόσακους» ενάντια στον νέο κορωνοϊό θα χρειαστεί μάλλον να τους έχουμε για πολύ καιρό ακόμη. «Επειδή όλα δείχνουν πως δύσκολα θα φθάσουμε στην επιθυμητή εμβολιαστική κάλυψη για το τείχος ανοσίας, προβλέπω ότι ο ιός θα συνεχίσει να μολύνει και πιθανώς τελικά θα μολυνθεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Οι εμβολιασμένοι θα έχουν τις καλύτερες προϋποθέσεις για να νοσήσουν πιο ήπια. Αλλωστε αυτό δείχνουν ήδη τα στοιχεία από όλες τις χώρες: η πλειονότητα των ασθενών που χρειάζονται νοσηλεία είναι ανεμβολίαστοι. Θα φθάσουμε κάποτε να συμβιώνουμε με τον νέο κορωνοϊό όπως συμβιώνουμε με τον ιό της γρίπης, ο οποίος, ας μην ξεχνάμε, συνεχίζει και εκείνος να σκοτώνει ανθρώπους κάθε χρόνο. Ωστόσο για να φθάσουμε σε αυτό το «κάποτε» έχουμε μέλλον, έχουμε πιθανώς χρόνια μπροστά μας…».

Το μήνυμα προς τους νέους…

«Μη νομίζετε ότι επειδή είστε νέοι η COVID-19 θα είναι… περίπατος. Μην πιστεύετε ότι επειδή δεν βλέπετε ακόμη τους αριθμούς διασωληνωμένων να αυξάνονται δεν θα αυξηθούν το επόμενο διάστημα. Ηδη σε πολλές χώρες οι Εντατικές γεμίζουν πλέον με νέους ανθρώπους. Σκεφθείτε ότι αν μολυνθείτε μπορεί να μολύνετε πολύ εύκολα τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα της οικογενείας σας τα οποία θα κινδυνεύσουν σοβαρά. Αλλά επίσης σκεφθείτε τους εαυτούς σας. Η μακρά COVID καραδοκεί και μπορεί να σας αφήσει προβλήματα υγείας που θα σας ακολουθούν για ολόκληρη τη ζωή σας».

…και τους αρνητές

«Οι διαδηλώσεις κατά των εμβολίων είναι «ένα χαστούκι» προς τους επιστήμονες, τους γιατρούς, τους νοσηλευτές, όλους αυτούς που πασχίζουν στην πρώτη γραμμή για εσάς και τους αγαπημένους σας. Μην ξεχνάτε ότι όλη σας η ζωή εξαρτάται από την επιστήμη. Το κινητό που κρατάτε στα χέρια σας και γράφετε πράγματα ανυπόστατα για την πανδημία έχει φτιαχτεί από επιστήμονες. Τα φάρμακα που παίρνετε εσείς και οι δικοί σας για να γίνετε καλά όταν αρρωσταίνετε είναι «τέκνα» της επιστήμης. Και οι επιστήμονες – τους οποίους εμπιστεύεστε μάλλον κατά περίπτωση – σάς λένε τώρα ότι η πανδημία υπάρχει, είναι σοβαρή, έχει ήδη κοστίσει εκατομμύρια ζωές και αν εμβολιαστείτε συμβάλλετε και εσείς στο να σταματήσει. Μπορείτε να σώσετε τους εαυτούς σας και τους συνανθρώπους σας με ένα εμβόλιο. Κάντε το».

Έντυπη έκδοση Το Βήμα