Χρίστος Τσολάκης: Για να οδηγήσεις τον άνθρωπο στη ζωή πρέπει να του δώσεις απεριόριστη αγάπη

Την Παρασκευή 9 Φεβρουαρίου 2007 μαθητές της ΣΤ’ τάξης του 6ου Διαπολιτισμικού και Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου Ελευθερίου – Κορδελιού είχαν επισκεφθεί συνοδεία δασκάλων τους τον παιδαγωγό και φιλόλογο Χρίστο Τσολάκη, ομότιμο καθηγητή του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, με σκοπό να τον γνωρίσουν και να συνομιλήσουν μαζί του.

Η ανθρώπινη και γεμάτη αγάπη συζήτηση μεταξύ του παθιασμένου δασκάλου και των παιδιών δημοσιεύτηκε στη σχολική εφημερίδα τους (τίτλος της, «Ο κόσμος στα μάτια των παιδιών») το Μάρτιο του 2007.

Από αυτήν ακριβώς τη συνομιλία επέλεξα ορισμένα αποσπάσματα, δηλωτικά της προσωπικότητας και της κοσμοαντίληψης του αειμνήστου παιδαγωγού:

Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο όταν ήσασταν παιδί;

Ένα βιβλίο του πατέρα μου που μιλούσε για τον Pestalozzi, τον μεγαλύτερο παιδαγωγό του κόσμου. Ο Pestalozzi έλεγε ότι μόνο με την καρδιά οδηγείται του ανθρώπου η καρδιά. Δηλαδή, ότι για να οδηγήσεις τον άνθρωπο στη ζωή πρέπει να του δώσεις απεριόριστη αγάπη. Αυτό το βιβλίο το διάβαζα μικρός και το κρατώ ακόμα. Πέρασαν από τότε 60 περίπου χρόνια, το έχω στο σπίτι και το διαβάζω ακόμα. Αυτό το βιβλίο πήρε την ψυχή μου και ίσως να με επηρέασε να γίνω κι εγώ δάσκαλος.

Αν ήσασταν μαθητής στο σημερινό σχολείο, τι θα σας άγχωνε και τι θα σας άρεσε περισσότερο;

Τι θα μ’ άρεσε περισσότερο; Δεν ξέρω… Το παιχνίδι; Θα μου άρεσε το παιχνίδι και η σχολική ζωή, εκείνη που δεν σχετίζεται μόνο με τα μαθήματα, αλλά και με άλλα πράγματα. Τον κινηματογράφο, το θέατρο. Πιστεύω ότι σας λείπει το παιχνίδι κι ότι είναι μια ωραία προπόνηση για τη ζωή. Νομίζω ότι θα με άγχωνε ο σχολαστικισμός, δηλαδή να με μετρούνε με το σταγονόμετρο. Νομίζω ότι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν και χωρίς βαθμούς.

Πώς είναι για σας ο καλός δάσκαλος και πώς θα τον περιγράφατε;

Τον καλό τον δάσκαλο θα τον περιέγραφα με μία λέξη: αγάπη. Αυτός που αγαπάει τα παιδιά και τη δουλειά του είναι άριστος δάσκαλος, γιατί κάνει το καθετί για να προσφέρει στα παιδιά. Αυτός ο δάσκαλος δεν κουράζεται, διότι τρέφεται με το πνεύμα της θυσίας. Θυσιάζεται για τα παιδιά, για τη δουλειά του, και αυτό που κάνει τον τρέφει ψυχικά, τον μεγαλώνει μέσα του και του δίνει μια ηθική ικανοποίηση. Στο καρπερό έδαφος της αγάπης πέφτει ο σπόρος της γνώσης, και εκεί ριζώνει και φυλλουριάζει και ανθίζει και καρπίζει. Όταν είσαι μέσα σε ένα σχολείο και έχεις ένα δάσκαλο αυστηρό, τότε οι ψυχούλες των παιδιών σφίγγονται και δεν καρπίζει η γνώση. Όσο σοφός κι αν είναι ο αυστηρός δάσκαλος, δεν μπορεί να μεταδώσει αυτή του τη σοφία. Ο δάσκαλος ακόμα πρέπει να ανάβει τη σπίθα. Δεν είναι αυτός που θα μεταγγίσει σοφία, γιατί το κεφάλι του παιδιού δεν είναι δοχείο για να το γεμίσουμε με γνώσεις. Είναι σαν την εστία στο τζάκι, που περιμένει το σπίρτο για να πάρει φωτιά. Λέει ο Τανκόρ, ένας ινδός ποιητής, από τους μεγαλύτερους: «Το φύλλο γίνεται ανθός όταν αγαπάει. Ο ανθός γίνεται καρπός όταν η αγάπη φτάσει στη λατρεία. Τα σκοτεινά σύννεφα του ουρανού γίνονται στολίδια του ουρανού, όταν το δειλινό τα χαϊδέψει το φως της αγάπης του ήλιου». Εγώ, λοιπόν, πιστεύω στο δάσκαλο της αγάπης με μια λέξη.

Σήμερα ακούμε συνεχώς στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο ότι δεν μιλάμε σωστά ελληνικά. Ποια είναι τα σωστά ελληνικά; Τα ελληνικά της γραμματικής, τα ελληνικά των βιβλίων;

Τα ελληνικά που μιλάμε μας βοηθούν να επικοινωνούμε καθημερινά στη ζωή μας. Επομένως, είναι σωστά. Όλα τα ελληνικά είναι σωστά. Και τα ελληνικά της γραμματικής και των κειμένων, και αυτά που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Ωστόσο, δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε, αλλά πρέπει να καλλιεργούμε τη γλώσσα μας διαβάζοντας. Τη γλώσσα μας τη θρέφουμε. Ένα σώμα, αν δεν πάρει νερό, τροφή, σιγά-σιγά αδυνατίζει, φθείρεται και χάνεται. Έτσι και το πνεύμα μας και η ψυχή μας πρέπει να τρέφονται. Και τρέφονται με τη γλώσσα. Δε φτάνει όμως να διαβάζουμε, να ακούμε ή να μαθαίνουμε σαν παπαγάλοι. Χρειάζεται αυτά που παίρνουμε μέσα μας να τα σκεφτόμαστε, δηλαδή να συζητούμε με τον εαυτό μας. Γιατί όταν σκεφτόμαστε γράφουμε μέσα μας μια έκθεση και τότε πλουτίζει η γλώσσα μας. Κάθε γλώσσα και ένας πολιτισμός, κάθε λέξη και ένα χελιδόνι λέει ένας ποιητής. Μην νομίζετε ότι γλώσσα είναι μονάχα των βιβλίων και της γραμματικής. Είναι και η γλώσσα των παππούδων και των γιαγιάδων σας. Γι’ αυτό και θα σας πω ένα παραμύθι όπως το έλεγαν στο χωριό μου:

Μια φορά κι έναν καιρό έκαμαν συντροφιά η φωτιά, το νερό κι η τιμή. Εκεί που περπατούσαν λεν οι άλλοι δυο της φωτιάς:

Κυρά φωτιά, αν θα σε χάσουμε, πού θα σε ματαβρούμε;

Όπου δείτε καπνό, εκεί είμαι εγώ.

Ύστερα ρωτούν η τιμή και η φωτιά το νερό:

Εσένα νερό, άμα σε χάσουμε, πού θα σε ματαβρούμε;

Όπου δείτε χλωρό λιβάδι, κει είμαι εγώ.

Ύστερα το νερό και η φωτιά ρωτούν την τιμή:

Εσένα κυρά τιμή, άμα σε χάσουμε, πού θα σε ματαβρούμε;

Εμένα, τους λέει η τιμή, να μ’ έχετε από κοντά, γιατί άμα με χάσετε μια φορά, πουθενά δε θα με ματαβρείτε.

Να λοιπόν πώς η απλή γλώσσα του λαού, η απλή χωριάτικη γλώσσα, πόσο χρήσιμη είναι και τι ωραία και διδακτικά πράγματα μας δίνει.

Τι θα απαντούσατε ως δάσκαλος στους μαθητές που θα σας έλεγαν ότι δεν τους αρέσει η γραμματική και το μάθημα της γλώσσας;

Είμαστε εμείς. Φανταστείτε κάποια στιγμή να χάναμε τη γλώσσα. Οι ανθρώπινες κοινωνίες υπάρχουν, γιατί υπάρχει η γλώσσα. Είναι αμφίβολο αν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε χωρίς αυτήν. Ο άνθρωπος ονόμασε το καθετί γύρω του με λέξεις. Αφού το έκανε αυτό, έφερε όλο το σύμπαν με τις λέξεις στον εγκέφαλό του. Αν δεν υπήρχαν οι λέξεις, δεν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και να επικοινωνήσουμε. Η γραμματική μιλάει για τη γλώσσα, δεν είναι γλώσσα η γραμματική. Ο άνθρωπος είναι καμωμένος να κάνει γλώσσα όπως ο ελέφαντας είναι καμωμένος για να έχει προβοσκίδα.

Υπήρξαν κάποιες δυσκολίες στην πορεία της καριέρας σας; Νιώσατε τη ζήλια των συναδέλφων;

Δυσκολίες υπήρξαν πολλές. Εμείς μεγαλώσαμε μέσα σε πολέμους. Υπήρχαν οικονομικές δυσκολίες, δεν είχαμε να φάμε, τα σχολεία δεν λειτουργούσαν. Τώρα αυτά έχουν ξεπεραστεί.

Καλύτερα να μην απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Εκείνο που ένιωσα έντονα στην πορεία ήταν η αγάπη των μαθητών μου, τη νιώθω ακόμα και αυτό μου δίνει χαρά.

Μια μέρα έκανα μάθημα 8 ώρες χωρίς διακοπή και δεν κουράστηκα καθόλου, γιατί ένιωθα την αγάπη των μαθητών μου. Να ξέρετε ότι όταν δημιουργείτε, ένα μέρος των ανθρώπων δε θα το δεχθεί με αγάπη και καλοσύνη. Θα σας ζηλέψει. Αν δεν κάνετε τίποτα, τότε κανείς δεν θα σας ζηλέψει. Όταν όμως δημιουργείτε, πολλές φορές έρχεται ο φθόνος. Αυτό μην σας τρομάξει. Εσείς να συνεχίσετε τη δημιουργία σας, γιατί η ικανοποίηση ότι κάνετε το σωστό και ότι είστε χρήσιμοι στον κόσμο και τη ζωή είναι ανώτερη από το φθόνο.

Ο Χρίστος Τσολάκης, γιος ενός δασκάλου και εγγονός ενός παπά, γεννήθηκε το 1935 στο χωριό της ορεινής Πιερίας Μόρνα (νυν Φωτεινά).

Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Κατερίνης, το 1952, ο Τσολάκης εισήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, από την οποία αποφοίτησε το 1957.

Στους δασκάλους του συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Απόστολος Βακαλόπουλος, ο Νικόλαος Ανδριώτης, ο Ιωάννης Κακριδής και ο Λίνος Πολίτης.

Ο Τσολάκης διετέλεσε επί μακρόν καθηγητής στο Πειραματικό Σχολείο του ΑΠΘ.

Στην κρίσιμη περίοδο της γλωσσικής μεταρρύθμισης, τη δεκαετία του ’70, είχε ενεργό συμμετοχή στις επιτροπές του υπουργείου Παιδείας που σχεδίασαν και εφάρμοσαν τα νέα μέτρα για τη μέση εκπαίδευση, τα οποία αφορούσαν αφενός τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας και αφετέρου τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από μετάφραση.

Το 1977 ο Τσολάκης μετέβη στη Στοκχόλμη κατόπιν προσκλήσεως του σουηδικού υπουργείου Παιδείας. Εκεί, πέραν του διδακτικού έργου του σε παιδαγωγικές σχολές, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Κλασικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου της Lund και είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά το εκπαιδευτικό σύστημα της σκανδιναβικής χώρας.

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα ο Τσολάκης αποτέλεσε μέλος της αποκληθείσης «επιτροπής Κριαρά» για τη ρύθμιση του μονοτονικού συστήματος της νεοελληνικής γλώσσας.

Επίσης, συμμετείχε στην επιτροπή συγγραφής διδακτικών βιβλίων για τη γλωσσική διδασκαλία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Ο Τσολάκης υπηρέτησε στο ΑΠΘ ως καθηγητής της Νεοελληνικής Γλώσσας.

Ασχολήθηκε με θέματα γλώσσας, διδασκαλίας της γλώσσας και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, δίνοντας πλήθος διαλέξεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ είχε τιμηθεί πολλές φορές από ελληνικά και ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Υπήρξε ο ιδρυτής του Μουσείου Εκπαίδευσης στη Βέροια, ενώ το όνομά του συνδέθηκε άρρηκτα με το Σύλλογο Αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ «Φιλόλογος».

Ο Χρίστος Τσολάκης απεβίωσε στις 30 Ιουλίου 2012.