Δεν είμαστε μόνοι

Πρέπει μάλλον να συμφιλιωθούμε και με αυτό το στοιχείο της «νέας κανονικότητας»: όσο ο ιός συνεχίζει να μας απειλεί, πόσω μάλλον όταν βρίσκει νέους τρόπους απειλής, τόσο θα συνεχίσουμε, ατομικά και συλλογικά, να τον θέτουμε στην πρώτη γραμμή των σκέψεων και άρα και της επικοινωνίας μας, προφορικής ή γραπτής. Με ένα βασικό δεδομένο, που επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε, αν θέλουμε να έχουμε μια καθαρή, ακόμα και για τόσο περίπλοκα ζητήματα, ματιά: πρόκειται για πρόβλημα, και για προβληματισμούς, ολόκληρης της ανθρωπότητας, η γνώση τού τι γίνεται σε άλλες χώρες είναι απαραίτητη και σε κάποιο βαθμό ανακουφιστική – γιατί μας θυμίζει ότι δεν είμαστε μόνοι μας και μας υπενθυμίζει ότι ο τροχός έχει εφευρεθεί, ή πάντως δεν εφευρίσκεται σε μία χώρα.

Να λοιπόν τέσσερα σημαντικά στοιχεία που αναδεικνύει η πρόσφατη διεθνής εμπειρία. Πρώτον, η λήψη νέων μέτρων, πάνω που θεωρούσαμε ότι είχαμε ξεμπερδέψει με τα παλιά, δεν είναι ένα καπρίτσιο των κυβερνήσεων, ή αόρατων δυνάμεων, αλλά μια νομοτέλεια που ήταν αδύνατο να προβλεφθεί. Η παγκόσμια επέλαση της «παραλλαγής Δέλτα» έχει δύο ιδιαιτερότητες – προκαλεί σοβαρές μολύνσεις σε όσους δεν έχουν ασπίδα προστασίας και μεταβάλλει σε επίκεντρο των νέων κρουσμάτων τις νεαρότερες ηλικίες – και έναν και μοναδικό τρόπο αντιμετώπισης, αν θέλουμε να αποφύγουμε ένα νέο γενικό κλείσιμο: την εξάπλωση του εμβολιασμού στη μεγάλη πλειοψηφία των πληθυσμών. Δεύτερον, και πάλι διεθνώς, η αντιμετώπιση αυτής της φάσης της πανδημίας γίνεται μέσω ενός συνδυασμού μέτρων: γενίκευση της χρήσης του πιστοποιητικού εμβολιασμού, θέσπιση υποχρεωτικού εμβολιασμού για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων και επέκταση, με δημόσια στήριξη, των διαγνωστικών τεστ και της υποχρέωσης απομόνωσης.

Μόνο την τελευταία εβδομάδα, εκτός από την Ελλάδα, και η Γαλλία και η Ιταλία πέρασαν σχετικούς νόμους, η Γερμανία ανακοίνωσε ότι τον εξετάζει σοβαρά, στη Βρετανία η κυβέρνηση «απελευθέρωσε» μεν από τους περιορισμούς αλλά έχει ήδη καταστήσει υποχρεωτικό τον εμβολιασμό ολόκληρου του υγειονομικού προσωπικού και έχει δημιουργήσει μια εφαρμογή που ειδοποιεί αυτόματα τους πολίτες σε περίπτωση που πρέπει να αυτοαπομονωθούν, ενώ στις πολύ πιο αποκεντρωτικές Ηνωμένες Πολιτείες ένα πρώτο υπουργείο (των Βετεράνων) και μια πρώτη πολιτεία (η Καλιφόρνια) κατέστησαν υποχρεωτικό τον εμβολιασμό του υγειονομικού προσωπικού τους.

Τρίτον, η καταφυγή στην «υποχρεωτικότητα», ποτέ ως πρώτο ούτε ως γενικό μέτρο, αποκτά όλο και περισσότερο χαρακτήρα δημόσιου καθήκοντος: είτε την περιέχει ως ρήτρα το Σύνταγμα, όπως στην Ελλάδα (άρθρο 25 παρ. 4), είτε όχι, είτε τη διατυπώνουν ως αρχή τα δικαστήρια (Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ενωσης, γαλλικό, ιταλικό, γερμανικό, ισπανικό Συνταγματικό Δικαστήριο), είτε όχι (ΗΠΑ), είτε γίνεται αντιληπτή ενστικτωδώς από τους πολίτες ή με μεσολάβηση των αιρετών εκπροσώπων τους, η έννοια της «κοινωνικής αλληλεγγύης» αποτελεί συγχρόνως όριο ελευθερίας – δεν υπάρχει ελευθερία του ατόμου που να οδηγεί σε διακινδύνευση του κοινωνικού συνόλου – και πυξίδα δράσης: η πανδημία οφείλει να μας έχει μάθει ότι πέρασαν ανεπιστρεπτί οι εποχές που θα μπορούσε να παίρνει «ο καθένας τον δρόμο του» και να πιστεύει ότι «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».

Παντού, βρίσκουμε, επίσης – και με το τέταρτο αυτό ζήτημα αγγίζουμε ίσως την πιο ευαίσθητη πτυχή – διαμαρτυρομένους κατά του εμβολιασμού και αρνητές του. Οι φωνές που υψώνονται κατά των «διαχωρισμών» και των «περιορισμών» είναι χρήσιμες, στο μέτρο που μας θυμίζουν ότι οι όποιοι περιορισμοί είναι προσωρινοί, προορισμένοι να φύγουν μαζί με την κατάσταση που τους προκάλεσε. Βλάπτουν, όταν παρακάμπτουν το γεγονός ότι τον διαχωρισμό «εμβολιασμένοι – μη εμβολιασμένοι» δεν τον δημιούργησε το κράτος αλλά όσοι πολίτες αρνούνται να εμβολιαστούν, ενώ το κράτος τους έχει ενημερώσει ότι ο εμβολιασμός είναι η μόνη ασπίδα τους – δική τους και του συνόλου – και έχει θέσει στη διάθεσή τους – και μάλιστα, στην Ελλάδα, με τρόπο ιδιαίτερα αποτελεσματικό – όχι ένα, αλλά πολλά εμβόλια. Βλάπτουν επίσης όσοι «ιδεολογικοποιούν» αυτή την αντικοινωνική στάση στο όνομα της άγνοιας, της δεισιδαιμονίας ή του «δικαιώματος» να κάνουν κακό, να ισοπεδώσουν προς τα κάτω.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος