Δικτατορία 4ης Αυγούστου – Ποιο ήταν το μεταξικό καθεστώς

Στις  4 Αυγούστου 1936, με την πρόφαση ότι «η κηρυχθησομένη γενική απεργία θα μετεβάλλετο εις στασιαστικήν εκδήλωσιν με αντικειμενικόν σκοπόν την ανατροπήν του νομίμου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώς της χώρας», ο τότε πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε δικτατορία.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 4.8.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«ΤΑ ΝΕΑ» της 23ης Δεκεμβρίου 1999, δημοσιεύουν αφιέρωμα στο οποίο, ο επίκουρος τότε καθηγητής Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Προκόπης Παπαστράτης παρουσίαζει απλά και συνοπτικά το μεταξικό καθεστώς.

»Το καθεστώς, πέραν της ιδεολογικής συνάφειας με τη φασιστική Ιταλία και τη ναζιστική Γερμανία, προσπαθεί να μιμηθεί και να αντιγράψει τα καθεστώτα αυτά σ’ όλες τις εκφάνσεις τους: προπαγάνδα, οργάνωση της νεολαίας, θέσπιση
αστυνομικού κράτους.

»Η δικτατορία επαίρεται για τη δημιουργία του “Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού”, χωρίς να έχει φυσικά να επιδείξει τίποτα το συγκεκριμένο. Οι σκοποί της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, όπως τους ορίζει ο Μεταξάς, είναι “Βασιλεύς! Πατρίς! Θρησκεία! Αναγέννησις της Ελλάδος και καθεστώς της 4ης Αυγούστου”.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, λοχαγός το 1910

»Η συντονισμένη προσπάθεια εξάπλωσης της ΕΟΝ αντί του ιδεολογικού θριάμβου του καθεστώτος ενέχει για τον ίδιο τον Μεταξά μάλλον
το στοιχείο της απελπισίας, έναντι του πανδαμάτορος χρόνου, και επιπλέον υπογραμμίζει την έλλειψη ερεισμάτων που διακρίνει τη δικτατορία του.

»Η εργατική νομοθεσία που προωθεί έχει στόχο την ύφεση των κοινωνικών αντιθέσεων, ενώ η θέσπιση του ΙΚΑ το 1937 βασίζεται σε νομοσχέδια των προηγουμένων κυβερνήσεων και η ασφάλιση αρχίζει να εφαρμόζεται σταδιακά λόγω έλλειψης πόρων. »Το καθεστώς επιδίδεται με σκληρότητα στην καταστολή και στην αστυνόμευση των αντιφρονούντων, ιδιαίτερα των κομμουνιστών, με βασανιστήρια, φυλακίσεις και
εξορίες.

»Η Αγγλία γνωρίζει άριστα αυτές τις δραστηριότητες τύπου Gestapo, όπως τονίζεται σε σχετικό μνημόνιο. Η πολιτική της όμως δεν εστιάζεται στην ανατροπή του καθεστώτος, αν και το ενδεχόμενο αυτό εξετάζεται και απορρίπτεται, αλλά στην ενίσχυσή του με την απάλειψη εκείνων των
χαρακτηριστικών που το καθιστούν αντιδημοτικό και κατά συνέπεια ευάλωτο.

»Μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μεταξάς προσπαθεί να κρατήσει την Ελλάδα ουδέτερη, γεγονός που τη συγκεκριμένη περίοδο συμφέρει και την Αγγλία.

Μέλη της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας (ΕΟΝ)

»Η αρνητική του απάντηση στο ιταλικό τελεσίγραφο εκτός από προσωπική του επιλογή είναι και αποτέλεσμα της σταθερής του προσήλωσης στην Αγγλία, όπως έχει αποδείξει με τη στάση του σε ολόκληρη τουλάχιστον την περίοδο της 4ης
Αυγούστου.

»Ταυτόχρονα, όμως, εκφράζει και τη θέληση του ελληνικού λαού στο θέμα αυτό.

»Ο Γ. Σεφέρης θα γράψει έναν χρόνο αργότερα:

»Όταν ήρθε η 28η, δεν μπόρεσε να ιδεί ότι τότε μόνο, και όχι στις εορτές του Σταδίου, ολόκληρος ο λαός ήταν μαζί του, μαζί με την απάντηση που έδωσε στον Grazzi την αυγή. Δενμπόρεσε να καταλάβει ότι η ημέρα εκείνη δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε την 4η Αυγούστου. (Χειρόγραφο Σεπτ. ’41)».