Πάρνηθα – Ένας ανεκτίμητος θησαυρός χλωρίδας και πανίδας που απειλείται διαρκώς

Με μια από τις πιο πλούσιες χλωρίδες των ελληνικών βουνών, που περιλαμβάνει σχεδόν το 1/6 του συνολικού αριθμού φυτών που ενδημούν στην Ελλάδα, αλλά και μια πανίδα που μετρά πολλαπλά απειλούμενα είδη, η Πάρνηθα αποτελεί ένα μοναδικό οικοσύστημα – και όχι μόνο επειδή συμβαίνει να βρίσκεται μια ανάσα από την Αθήνα.

Σε κάθε πυρκαγιά που καίει άλλο ένα τμήμα της έκτασής της, εκτός των ανθρώπινων ζωών που τίθενται σε κίνδυνο και των ιδιοκτησιών που καταστρέφονται, χάνεται κι άλλο ένα κομμάτι απειλούμενων ζωικών πληθυσμών, άλλο ένα σπάνιο φυτό, άλλη μια – κυριολεκτική – ανάσα οξυγόνου.

Υπολογίζεται πως η πυρκαγιά που ξέσπασε χθες στην περιοχή της Βαρυμπόμπης έχει κατακάψει περίπου 30.000 στρέμματα ανυπολόγιστης περιβαλλοντικής αξίας.

Και μπορεί η Φύση να έχει τη δύναμη, αν απαλλαγεί από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις, να γιατρέψει τις πληγές της, όμως ενδέχεται να μην καταφέρει να το κάνει με την ταχύτητα που το χρειαζόμαστε ως ανθρωπότητα.

Ας γνωρίσουμε καλύτερα τους αμύθητους φυσικούς θησαυρούς που κρύβει ένα από τα σημαντικότερα βουνά της Αττικής – όσο ακόμη είναι καιρός.

Χλωρίδα

Παρόλο που την έχουμε στο μυαλό μας καταπράσινη, εξαιτίας των σημαντικότερων ελατόδασων της Αττικής που βρίσκονται στις πλαγιές της, η Πάρνηθα είναι κυρίως ασβεστολιθικό βουνό, γεμάτο βράχια και πετροπλαγιές.

Εξαιτίας αυτών των δύσκολων συνθηκών, πολλά από τα φυτά που φύονται στην περιοχή ακολούθησαν ιδιαίτερες εξελικτικές γραμμές, δημιουργώντας νέα είδη ή υποείδη με έντονο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Στην περιοχή ανάμεσα στη Βαρυμπόμπη και τους Θρακομακεδόνες, δηλαδή στους νότιους πρόποδες της Πάρνηθας, επικρατούσαν οι φρυγανικές εκτάσεις και οι συστάδες πεύκων. Παρά την έντονη ανθρώπινη παρέμβαση, οι δυο αυτές περιοχές διατηρούσαν έντονο χλωριδικό πλούτο, ενώ ειδικά την Άνοιξη στην περιοχή συναντούσαμε μια μεγάλη ποικιλία ειδών, από ξηροφυτικούς θάμνους και γεώφυτα, μέχρι έναν μεγάλο αριθμό ορχιδέων και πολλά ανθρωπόφιλα είδη ή είδη που προτιμούν τα διαταραγμένα εδάφη.

Γενικώς, σύμφωνα με το topoguide.gr, ανάμεσα στα σπανιότερα και πιο ενδιαφέροντα φυτά της Πάρνηθας συγκαταλέγονται η Άσπρη παιώνια, ο Κόκκινος κρίνος, η Κόκκινη τουλίπα, η Βοιωτική τουλίπα, η Κίτρινη τουλίπα, ο Έβενος του Σίμπθορπ, η Salvia ringens, η Ίριδα Iris sintenisii, η Iberis carnosa, η Ελληνική Φριτιλάρια και η Fritillaria obliqua obliqua, όπως επίσης και η Malosorbus florentina, η Asperula baenitzii και η Amelanchier chelmea.

Άλλα σημαντικά είδη είναι τα αγριόσκορδα Alliumj brussalissi, Allium hymettium και Allium cyrilli, οι κρόκοι Crocus flavus subsp. atticus, Crocus olivieri και Crocus nivalis, η βιόλα του Υμηττού, η Satureja parnassica subsp. parnassica και το αγριογαρύφαλλο serratifolius subsp. serratifolius.

Από επιστημονικής άποψης, τα πιο ενδιαφέροντα είδη χλωρίδας της Πάρνηθας είναι η Καμπανούλα της Πάρνηθας και η σιληνή της Πάρνηθας, τα δυο ενδημικά taxa του βουνού.

Πολλά φυτά από τις κορυφές της Πάρνηθας έχουν ήδη εξαφανιστεί, εξαιτίας των στρατιωτικών και ραδιοτηλεοπτικών εγκαταστάσεων, αλλά και των καταστροφών στις εκτάσεις αυτές.

Πανίδα

Ελάφια, λύκοι, απειλούμενα αρπακτικά πτηνά, ακόμη και… κρι-κρι βρίσκουν καταφύγιο στις πλαγιές της Πάρνηθας, μια ανάσα από το κέντρο της Αθήνας.

Σύμφωνα με τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας, το όρος με τη σημαντική έκταση, την πλούσια χλωρίδα, το πολυποίκιλο ανάγλυφο και την υψηλή προστασία που απολαμβάνει ως Εθνικός Δρυμός, Καταφύγιο θηραμάτων, Ειδική Περιοχή Προστασίας για την ορνιθοπανίδα (SPA) και περιοχή του Δικτύου Natura 2000, προσφέρει πολύ καλές συνθήκες για την ανάπτυξη της άγριας πανίδας. Έτσι, η πανίδα της Πάρνηθας παραμένει μεταξύ των πλουσιοτέρων της Αττικής και παρά τις αντιξοότητες και τις ανθρώπινες επεμβάσεις διατηρεί το μεγαλύτερο αριθμό κόκκινων ελαφιών (Cervus elaphus) στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία (Ε.Ο.Ε.) και τον Επίκουρο Καθηγητή Α. Λεγάκι (Τμήμα Βιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.), στην Πάρνηθα ζουν 158 είδη πτηνών, πολλά εκ των οποίων προστατευόμενα, 39 είδη θηλαστικών εκ των οποίων 25 περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο και 32 στη Σύμβαση της Βέρνης.

Τέλος, έχουν καταγραφεί 29 είδη ερπετών και αμφίβιων, από τα οποία 24 είδη περιλαμβάνονται στη Συνθήκη της Βέρνης και 4 είδη στην Οδηγία 92/43.

Τα 17 από τα 39 είδη θηλαστικών είναι νυχτερίδες, εξαιτίας των μεγάλης ηλικίας συστάδων δέντρων που δημιουργούν ευνοϊκούς βιότοπους για αυτές, ενώ ανάμεσά τους συναντά κανείς και αρκετά απειλούμενα είδη.

Τα κόκκινα ελάφια της Πάρνηθας

Το κόκκινο ελάφι (Cervus elaphus) περιλαμβάνεται στα «Κινδυνεύοντα» είδη σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο, θεωρείται δηλαδή ότι αντιμετωπίζει κίνδυνο εξαφάνισης από τον φυσικό του χώρο στο άμεσο μέλλον και αποτελεί αντικείμενο προστασίας.

Στην Πάρνηθα συναντάται ο πλέον ακμαίος πληθυσμός στην Ελλάδα και μοναδικός φυσικός πληθυσμός στη χώρα, το 75% του οποίου είναι αυτόχθονος, δηλαδή απόγονοι ελαφιών που ζούσαν ανέκαθεν στο αττικό βουνό και αποτελεί απομονωμένο υποπληθυσμό.

Τα αρσενικά ζυγίζουν από 85 έως 240 κιλά, ενώ τα θηλυκά από 80 έως 110 κιλά με προσδόκιμο ζωής τα 12 – 15 χρόνια και σπάνια τα 20 – 25 χρόνια.

Το ελάφι δεν αλλάζει εύκολα το περιβάλλον στο οποίο ζει. Στις περιπτώσεις όμως υπερπληθυσμού, έντονης διαταραχής (π.χ φωτιά), έλλειψης τροφής και νερού ή δυσμενών καιρικών συνθηκών, αναγκάζεται να μετακινηθεί σε ευνοϊκότερες περιοχές, διασχίζοντας καμιά φορά αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Η μετανάστευση των ζώων έχει προκαθορισμένο δρομολόγιο και συγκεκριμένο τόπο προορισμού και πάντοτε συνοδεύεται με ταξίδι επιστροφής στην αρχική θέση αναχώρησης.

Λύκος

Οι λύκοι (Canis lupus) επανεμφανίστηκαν στην Πάρνηθα το 2012 στον Εθνικό Δρυμό, ενώ είχαν εξαφανιστεί από το βουνό ήδη από τη δεκαετία του 1960. Η φυσική διαδικασία διασποράς του ζώου βρήκε στην Πάρνηθα κατάλληλες συνθήκες εποικισμού, καθώς η παρουσία του ελαφιού εξασφαλίζει τροφή.

Ο λύκος προστατεύεται από την κοινοτική νομοθεσία, με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων, αποτελεί είδος προτεραιότητας (92/43/Annex II, IV) και είναι υποχρέωση της χώρας η διατήρηση της παρούσας κατάστασης πληθυσμιακού δυναμικού και της παρούσας χωρικής κατανομής στην περιοχή νοτίως του 39ου παράλληλου.

Λοιπά θηλαστικά

Στην περιοχή της Πάρνηθας συναντά κανείς και έναν μικρό πληθυσμό ζαρκαδιών (Capreolus capreolus), χωρίς όμως να είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός τους, αλλά και σκαντζόχοιρους (Erinaceus concolor), ένα είδος που απαντάται κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη και είναι το μοναδικό που επικρατεί στην Κρήτη και σε άλλα ελληνικά νησιά.

Επιπλέον, στο αττικό βουνό ζουν τυφλασπάλακες , χωραφομυγαλίδες, κηπομυγαλίδες, ετρουσκομυγαλίδες – που παρεμπιπτόντως είναι ένα από τα μικρότερα θηλαστικά στον κόσμο – και πολλαπλά είδη νυχτερίδας. Ένα από αυτά, οι νυχτονόμοι ανήκουν στα μεγαλύτερα είδη στην Ευρώπη.

Ακόμη, μέσα στα δέντρα της Πάρνηθας κρύβονται λαγοί, αλεπούδες, νυφίτσες, κουνάβια, ασβοί και πολλά μικρά τρωκτικά.

Πτηνά

Ανάμεσα στα άμεσα κινδυνεύοντα είδη της Πάρνηθας περιλαμβάνεται ο σφηκιάρης, ένα αρπακτικό πτηνό που φτάνει στα 51-58 εκ. Αντίστοιχα, οι φιδαετοί που πετούν στις κορυφές της έχουν χαρακτηριστεί ως αυστηρά προστατευόμενο είδος από τις Διεθνείς Συμβάσεις και τα διπλοσάινα θεωρούνται τρωτό είδος.

Άλλα προστατευόμενα πτηνά της περιοχής είναι η γερακίνα, η αετογερακίνα, το βραχοκιρκίνεζο, το νανογέρακο, το δενδρογέρακο, ο μαυροπετρίτης και ο πετρίτης, ενώ ανάμεσα στα αμέτρητα ακόμη είδη που ζουν στο βουνό περιλαμβάνονται πέρδικες, πετροπέρδικες, τσαλαπετεινοί, ορτύκια, τυτώ, κουκουβάγιες, μπούφοι, χουρχουριστές, μελισσοφάγοι… Η λίστα πραγματικά δεν έχει τελειωμό.

Ερπετά

Οχιές, λαφίτες (ένα από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά φίδια), σπιτόφιδα, σαΐτες, δενδρογαλιές, γατόφιδα, νερόφιδα και τυφλίνοι συνθέτουν την πανίδα των φιδιών της Πάρνηθας, ενώ τα ερπετά συμπληρώνονται από πολλαπλά είδη σαυρών και χελωνών.

Αμφίβια

Σαλαμάνδρες, κοινοί τρίτωνες και διάφορα είδη βατράχων και φρύνων ζουν στους υδροβιότοπους που σχηματίζονται μέσα στις πλαγιές της Πάρνηθας.