Τσεχία – Μία ιστορική δικαίωση για τις στειρωμένες γυναίκες των Ρομά

«Χιλιάδες γυναίκες, στην πλειονότητά τους Ρομά, στειρώθηκαν στην πρώην Τσεχοσλοβακία», εξιστορεί η Μπάρμπορα Τσερνουσάκοβα, ερευνήτρια της Διεθνούς Αμνηστίας στην Τσεχική Δημοκρατία.

«Εξαναγκάστηκαν να υπογράψουν έντυπα συγκατάθεσης, συχνά την ώρα που γεννούσαν ή ανάρρωναν από γέννα με καισαρική τομή. Σε πολλές, δεν τους είπαν καν σε τι συναινούσαν».

Πολλές τις απείλησαν ότι θα τους έπαιρναν τα παιδιά, εάν δεν συμφωνούσαν με τη διαδικασία.

«Ήταν μια κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων τους και ένα ντροπιαστικό κεφάλαιο στην ιστορία της χώρας».

Οι Ρομά ήταν πάντα μια στοχοποιημένη μεινότητα. Όχι μόνο στην Τσεχία, αλλά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Στα εδάφη της πρώην Τσεχοσλοβακίας, ωστόσο, οι γυναίκες της κοινότητας βρέθηκαν στο επίκεντρο ενός ένα από τα πιο αποτρόπαια ρατσιστικά εγκλήματα της σύγχρονης ιστορίας.

Άλλες μετά τον τοκετό, άλλες με αφορμή μία απλή γυναικολογική εξέταση, στειρώνονταν εν αγνοία τους, στο πλαίσιο ενός φρικαλέου σχεδίου ευγονικής, που άρχισε επί κομμουνισμού, το 1966.

Επισήμως, το πρόγραμμα έληξε το 1993.

Όπως όμως καταγγέλλεται συνεχίστηκε τουλάχιστον μέχρι το 2007 και καταργήθηκε επίσημα δια νόμου μόλις το 2012, αποτυπώνοντας με ωμό τρόπο τις διαχρονικές, βαθιές προκαταλήψεις εναντίον των Ρομά.

Μία καθυστερημένη δικαίωση

Χαρακτηριζόμενο ως πρόγραμμα οικογενειακού προγραμματισμού, με την καταβολή επιδόματος, το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή σε μία περίοδο όπου τα ποσοστά γεννήσεων στις τάξεις των Ρομά της Τσεχοσλοβακίας -«πολιτισμικά κατώτερων», κατά τις αρχές- ήταν πολύ υψηλά, συγκριτικά με εκείνα του γενικού πληθυσμού.

Παραμένει αδιευκρίνιστο πόσες ακριβώς γυναίκες υποβλήθηκαν, χωρίς τη συγκατάθεσή τους, σε αυτή τη φρικιαστική πρακτική, που συνεχίστηκε και μετά τη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας, με άγνωστη συχνότητα και εύρος.

Με μεγάλη καθυστέρηση, μόλις το 2009, το κράτος της Τσεχίας ζήτησε επίσημα συγγνώμη -αν και λίγα χρόνια νωρίτερα είχε διαψεύσει κατηγορηματικά τις καταγγελίες.

Έκτοτε, χρειάστηκε να περάσουν άλλα τρία χρόνια μέχρι να αλλάξει η σχετική νομοθεσία.

Και μετά άλλα εννιά χρόνια, μέχρι να περάσει από τη Βουλή και τη Γερουσία νομοσχέδιο για την αποζημίωση των εν ζωή θυμάτων.

Με την υπογραφή του Τσέχου προέδρου, Μίλος Ζέμαν, έγινε νόμος στις αρχές της εβδομάδας.

Και έτσι, άνοιξε πια ο δρόμος για τη δικαίωση των γυναικών Ρομά, αν και υπό προϋποθέσεις και με προβλεπόμενη αποζημίωση για τα όσα υπέστησαν μόλις 300.000 τσέχικες κορόνες (11.800 ευρώ) η καθεμία.

Ο πρόεδρος της Τσεχίας υπογράφει νόμο για την αποζημίωση των θυμάτων παράνομων στειρώσεων #czech #αποστείρωση </ a> #romani #roma #romea #discrimination https://t.co/BjYap7qbiL pic.twitter.com/Tg8qyQkJeo

& mdash; ROMEA (@romeanews) 4 Αυγούστου 2021

Άγνωστος αριθμός

Για τα θύματα, αρχίσει τώρα μία νέα δοκιμασία.

Όσες γυναίκες εξαναγκάστηκαν σε στείρωση πριν από το 1990, καλούνται τώρα να προσκομίσουν αποδείξεις ότι έλαβαν κρατικό επίδομα, υποβαλλόμενες στη διαδικασία.

Όσες στειρώθηκαν μετά το 1990, θα πρέπει να περιγράψουν την ιστορία τους και να την υποστηρίξουν όσο πιο πειστικά μπορούν.

Με αυτά και με άλλα, περίπου 400 γυναίκες αναμένεται να διεκδικήσουν το ποσό της αποζημίωσης.

Τα θύματα, ωστόσο, εκτιμάται ότι ήταν χιλιάδες. Πολλά δεν είναι πλέον εν ζωή.

Ο πολυετής αγώνας μας «δεν είχε ποτέ να κάνει μόνο με τα χρήματα», γράφει  η ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των Ρομά, Έλενα Γκορόλοβα.

«Αφορούσε στην αναγνώριση όσων έγιναν και στη διασφάλιση ότι δεν θα επαναληφθούν ποτέ ξανά».

Το ύψος της αποζημίωσης αποφασίστηκε βάσει απόφασης του 2011 του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπέρ γυναικών Ρομά από τη Σλοβακία, οι οποίες προσέφυγαν κατά της Μπρατισλάβα για τις δικές τους εξαναγκαστικές στειρώσεις, επί εποχής Τσεχοσλοβακίας.

Σύμφωνα με τον ΟΑΣΕ, εν τω μεταξύ, παλαιότερες περιπτώσεις καταναγκαστικών στειρώσεων γυναικών Ρομά «τεκμηριώθηκαν» -εκτός από την Τσεχία και τη Σλοβακία- «σε όλο τον 19ο, 20ο και 21ο αιώνα σε χώρες όπως π.χ. στην Ουγγαρία, στη Σλοβακία, στην Ελβετία, στη Σουηδία, στη Νορβηγία, στη Γερμανία (επί ναζισμού) και στο Ουζμπεκιστάν».

«Σε ορισμένες από αυτές τις περιπτώσεις», ανέφερε, «έχουν συσταθεί μηχανισμοί αποζημίωσης από τις κυβερνήσεις».

Ξεριζώνοντας τις προκαταλήψεις

Προφανώς όχι τυχαία, η ιστορική δικαίωση στην Τσεχία συνέπεσε χρονικά με την Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Ρομά, όπως έχει ανακηρύξει από το 2015 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τη 2α Αυγούστου.

Υπολογίζεται ότι περίπου 500.000 Ρομά -σχεδόν το ένα τέταρτο του συνολικού τότε πληθυσμού τους- εξοντώθηκαν από τους Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην κατεχόμενη Ευρώπη.

Στην Τσεχία, το ποσοστό εκτιμάται ότι άγγιξε το 90% της εθνικής μειονότητας.

Επτά και πλέον δεκαετίες μετά, με το Στρατηγικό Πλαίσιο για την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά ως το 2030, η Ε.Ε. επιχειρεί μία ολοκληρωμένη προσέγγιση στην καταπολέμηση των διακρίσεων και την προώθηση της κοινωνικοοικονομικής ένταξης των περιθωριοποιημένων Ρομά στα κράτη-μέλη.

Στην Τσεχία -και όχι μόνο σε αυτή- μένουν να γίνουν ακόμη πολλά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα: η συνοικία Τσάνοφ, κοντά στη βόρεια πόλη Μοστ, που χτίστηκε τη δεκαετία του 1970 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να συμβολίζει τον κοινωνικό διαχωρισμό των Ρομά.

Chánov housing estate, Most, Czech Republic pic.twitter.com/ZNL8GYHBdx

— Brutalist Football (@Brut_Football) April 14, 2016

«Το δηλητήριο από μόνο του δεν είναι αρκετά ισχυρό για αυτά τα παράσιτα», ήταν το κεντρικό προεκλογικό σύνθημα της ακροδεξιάς στις τελευταίες τοπικές εκλογές το 2018.

Περίπου την ίδια περίοδο, σε έρευνα του ινστιτούτου Pew Research, το 53% των Τσέχων δήλωνε ότι, εάν ήταν στο χέρι τους, δεν θα δέχονταν να είναι οι Ρομά πολίτες της χώρας.

Μόλις τον περασμένο μήνα, εν τω μεταξύ, προκάλεσε σοκ και έκρηξη οργής η βάναυση δολοφονία ενός 40χρονου Ρομά από Τσέχους αστυνομικούς, ένας εκ των οποίων τον πίεζε με το γόνατο στο λαιμό για περισσότερα από έξι λεπτά.

Κατά την επίσημη εκδοχή, ο συλληφθείς άφησε την τελευταία του πνοή, ενώ μεταφερόταν στο νοσοκομείο με ασθενοφόρο.

Ως αιτία θανάτου αναφέρθηκαν παθολογικά αίτια, που αποδόθηκαν στην κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών.

Romani man dies after Czech Police kneel on his neck, they say drugs caused his death. Romani activists see parallels to George Floyd #GeorgeFloyd #Romani #murder #Czechrepublic #romea #police
More: https://t.co/QVd0IQmoKM pic.twitter.com/92TqxS3O65

— ROMEA (@romeanews) June 21, 2021

«Δεν πρόκειται για Τσέχο Φλόιντ», ανακοίνωσε η αστυνομία, ενόσω οι χρήστες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατήγγειλαν τις αρχές 3για ρατσιστικές πρακτικές αντίστοιχες με αυτές που οδήγησαν στον θάνατο τον Αφροαμερικανό Τζορτζ Φλόιντ, τον Μάιο του 2020, στη Μινεσότα.

Στο πλευρό της αστυνομίας συντάχθηκε η κυβέρνηση της Πράγας.