Μεγαπυρκαγιές: Ποιος είναι ο πύρινος εφιάλτης που γεννά η κλιματική αλλαγή

Φωτιές πολύ μεγαλύτερης κλίμακας από εκείνες που είχαμε συνηθίσει μέχρι πρόσφατα, φωτιές που αποτεφρώνουν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα, που μαίνονται για μέρες, εξαντλώντας τα υλικά και ψυχικά αποθέματα των πυροσβεστών.

Φωτιές που καίνε με τόση ένταση εξαιτίας της ξηρασίας που απορροφά την υγρασία του εδάφους, εξαιτίας της βιομάζας που συσσωρεύεται με τα χρόνια, εξαιτίας της έλλειψης βροχοπτώσεων για πολλούς μήνες.

Αυτές είναι οι μεγαπυρκαγιές, ένας ασύλληπτος πύρινος εφιάλτης σαν εκείνον που έκανε την εμφάνισή του το 2007 στην Ηλεία, ίσως σαν τη φωτιά που έκαψε εκ βάθρων τη βόρεια Εύβοια.

Μετά την Ηλεία

Οι επιστήμονες, ήδη μετά την κόλαση της Ηλείας, είχαν επισημάνει ότι οι μεγαπυρκαγιές  έχουν τεράστιο πύρινο μέτωπο με αποτέλεσμα η κατάσβεση να είναι ιδιαίτερα δύσκολη, ενώ βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι διαρκούν μέρες και κατακαίνε εκτάσεις εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων. «Το φαινόμενο των μεγαπυρκαγιών αναμένεται να κάνει όλο και πιο συχνά την εμφάνισή του στην Ελλάδα», έλεγα ήδη από εκείνη την εποχή.

«Οι μεγαπυρκαγιές είναι πλέον ιδιαίτερα πιθανές και στον ελληνικό χώρο. Η εγκατάλειψη της υπαίθρου, οι καιρικές συνθήκες και οι συνεχείς δασικές εκτάσεις όπου επί δεκαετίες συσσωρεύεται βιομάζα και δεν διακόπτονται από ζώνες πυροπροστασίας ενισχύουν τα σενάρια των μεγάλων καταστροφικών πυρκαγιών που μαίνονται επί ημέρες χωρίς να μπορούν οι πυροσβεστικές δυνάμεις να τις κατασβέσουν», παρατηρούσε ο Δασολόγος, δρ.  Γαβριήλ Ξανθόπουλος.

Σοβαρή απειλή

Πλέον όμως η Ευρωπαϊκή Ενωση, χαρακτηρίζει «σοβαρή και ολοένα μεγαλύτερη απειλή» τις πυρκαγιές, που φαίνεται να αυξάνονται σε αριθμό αλλά και ένταση τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στις χώρες του Νότου όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία αλλά – αναπάντεχα – και στις χώρες της Σκανδιναβίας.

Οι ειδικοί προειδοποιούν πως η Γηραιά Ηπειρος πρέπει να προετοιμαστεί για φωτιές πολύ μεγαλύτερης κλίμακας από ό,τι έχουμε συνηθίσει. Αυτές οι μεγαπυρκαγιές, όπως αποκαλούνται πλέον, είναι καταστροφικές φωτιές που σκοτώνουν πολλούς ανθρώπους και καταστρέφουν μεγάλες περιοχές, χωρίς να είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν γρήγορα.

Τεράστια καταστροφή

Μεταξύ 2000 και 2017, 611 πολίτες και πυροσβέστες έχασαν τη ζωή τους σε πυρκαγιές σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με την οικονομική ζημιά να υπολογίζεται άνω των 54 δισεκατομμυρίων ευρώ. Οσο κι αν αισθανόμαστε ακόμα τους καπνούς από τη μεγάλη φωτιά στην Εύβοια και δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τον όλεθρο στο Μάτι, η χώρα μας δεν είναι εκείνη που υποφέρει περισσότερο. Πρώτη στον κατάλογο βρίσκεται η Πορτογαλία όπου έχουν ξεσπάσει 18.000 πυρκαγιές από το 2007 μέχρι σήμερα. Στις μεγάλες φωτιές του 2017 είχαν χάσει τη ζωή τους 106 άνθρωποι.

Στις πυρκαγιές που έχουν σημειωθεί σε αυτή τη χώρα της Ιβηρικής Χερσονήσου από το 1993 μέχρι σήμερα έχει καταστραφεί πάνω από το 10% των δασών. Ο μέσος όρος πυρκαγιών κάθε χρόνο στην Πορτογαλία, για την τελευταία δεκαετία, αγγίζει τις 19.000 – οι περισσότερες, δηλαδή περίπου 10.000 εκδηλώνονται κατά τη θερινή περίοδο. Ακολουθεί η Ισπανία με 400.000 πυρκαγιές τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Παρότι κάποιοι από τους αριθμούς αυτούς είναι χαμηλότεροι από τις αντίστοιχες πυρκαγιές που σημειώνονταν παλαιότερα, όταν τα πυροσβεστικά μέσα και τα μοντέλα πρόβλεψης δεν ήταν τόσο εξελιγμένα, οι πυρκαγιές εξελίσσονται πλέον σε μεγαπυρκαγιές λόγω της κλιματικής αλλαγής – γίνονται μεγαλύτερες σε έκταση, πιο δύσκολα ελέγξιμες και πιο μοιραίες, ωθώντας στα άκρα τόσο τα διαθέσιμα πυροσβεστικά μέσα και τους ανθρώπους που τα χειρίζονται όσο και τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Ειδικά στις χώρες του Νότου που επλήγησαν την τελευταία δεκαετία από την κρίση, το θέμα αυτό είναι πολύ πιο έντονο.

Αν προσθέσουμε σε αυτό ότι η αντιπυρική περίοδος επεκτείνεται διαρκώς – για παράδειγμα στη χώρα μας διαρκεί από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο -, καταλαβαίνουμε πως οι μεγαπυρκαγιές ήρθαν στη ζωή μας για να μείνουν. Χαρακτηρίζονται από τη γοργή εξάπλωση της φλόγας, την έντονη καύση και τις απρόβλεπτες αλλαγές στη φορά των ανέμων λόγω του μικροκλίματος που δημιουργείται. Σύμφωνα όμως με πρόσφατη έκθεση της ΕΕ, οι Αρχές στις περισσότερες χώρες χρησιμοποιούν ακόμα παραδοσιακές μεθόδους για την αντιμετώπισή τους και βασίζονται στο νερό για να τις καταστείλουν αντί να επενδύουν σε μακροπρόθεσμες προσπάθειες πρόληψης.

Τι τις προκαλεί;

Στη Δυτική Ευρώπη, οι πολίτες συνεχίζουν να εγκαταλείπουν την περιφέρεια και να κινούνται προς τις πόλεις. Εγκαταλελειμμένοι αγροί, βοσκοτόπια και δάση έχουν αφεθεί στην τύχη τους και έτσι η φύση πυκνώνει ανεξέλεγκτα, αποτελώντας καύσιμο για τις πυρκαγιές.

Για παράδειγμα, αντί να δημιουργηθούν χώροι όπου φυτεύονται διαφορετικά είδη, κάποια από τα οποία είναι πιο ανθεκτικά στις φωτιές, μεγάλες εκτάσεις στην περιφέρεια καλύπτονται πλέον από πυκνή βλάστηση που ευνοεί την εξάπλωση μιας πυρκαγιάς.

Τα σπίτια πιο κοντά στα δάση

Δάση με κωνοφόρα δέντρα είναι, όπως γνωρίζουμε όλοι, τα πλέον επικίνδυνα. Την ίδια στιγμή, η επέκταση των αστικών περιοχών έχει φέρει τα σπίτια πιο κοντά στα δάση – ο κίνδυνος ελλοχεύει πάντα στην εγγύτητα. Ας μην ξεχνάμε βέβαια τη μοιραία πυρκαγιά στο Μάτι όπου η άναρχη δόμηση, η έλλειψη κρατικού ελέγχου και η μη πρόσβαση στις παραλίες έπαιξαν κομβικό ρόλο στην εκατόμβη.

Οι περίοδοι ξηρασίας γίνονται πιο έντονες και διαρκούν περισσότερο πλέον στην Ευρώπη και αυτό κάνει πολύ πιο εύφλεκτα τα υλικά που υπάρχουν στη φύση. Τις πυρκαγιές διευκολύνουν και οι εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες που παρατηρούνται ακόμα και σε βόρειες χώρες της Ευρώπης – εκεί που σπανίως είχαν δει το θερμόμετρο να ξεπερνά τους 38 βαθμούς, φέτος βίωσαν επί ημέρες θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, με τους επιστήμονες να υποστηρίζουν ότι οι συνθήκες της Σαχάρας περνούν τη Μεσόγειο και αφορούν πλέον τη Νότια Ευρώπη.

Οι ευρωπαϊκές Αρχές το παρατηρούν αυτό και θεωρούν πως επειδή οι πολιτικές για τη δασική διαχείριση έχουν ορίζοντα δεκαετιών, θα πρέπει αμέσως να γίνουν οι απαραίτητες προσαρμογές. Σύμφωνα με έκθεση ειδικών της ΕΕ «στην πρόληψη δεν δίνεται η απαραίτητη έμφαση και χρηματοδότηση σε σύγκριση με την καταστολή, ενώ η ετοιμότητα των υπηρεσιών και των κοινοτήτων να αντιμετωπίσουν ακραία περιστατικά πυρκαγιών είναι ελάχιστη».

Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι βασικοί λόγοι εμφάνισης των μεγαπυρκαγιών είναι οι παρατεταμένες ξηρασίες με επανειλημμένους καύσωνες, το έλλειμμα διαχείρισης των εύφλεκτων δασών Μεσογειακού τύπου και κυρίως η αντίληψη ότι η προστασία από τις δασικές πυρκαγιές ταυτίζεται με τη δασοπυρόσβεση. Η συσσώρευση βιομάζας είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα και τροφοδοτεί ανεξέλεγκτες καταστάσεις που και οι πλέον εξελιγμένοι μηχανισμοί δασοπυρόσβεσης δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν»