Υδάτινος τρόμος μετά τις φωτιές

Επτά φορές μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για πλημμύρες στις πυρόπληκτες περιοχές μετά από μια ισχυρή βροχόπτωση (!).

Αυτό υποστηρίζει μιλώντας στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο», ο καθηγητής Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του Πανεπιστημίου Αθηνών/ πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού (ΟΑΣΠ) Ευθύμιος Λέκκας. Μπορεί ο κίνδυνος για τις πυρκαγιές – και τις συνεχείς αναζωπυρώσεις – να μην έχει ακόμη περάσει, ωστόσο, οι λέξεις που όλοι ξορκίζουν αυτή τη στιγμή είναι «πλημμύρες» και «κατολισθήσεις».

Κατά τον Ευθύμιο Λέκκα, στην Αττική, τον μεγαλύτερο κίνδυνο για πλημμύρες αντιμετωπίζουν οι περιοχές των βορειοανατολικών προαστίων που είναι παρακείμενες σε ρέματα που καταλήγουν στον Κηφισό, ενώ στην Εύβοια, μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν, οι Ροβιές, η Λίμνη Ευβοίας, η Αγία Αννα και τα Βασιλικά επειδή εκεί, καταλήγει το υδρολογικό δίκτυο. Ο κίνδυνος τα χώματα και οι λάσπες να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα στις πυρόπληκτες περιοχές είναι πλέον ορατός. Ετσι, γίνεται πια ξεκάθαρο – προς όλες τις πλευρές – πως οι αλλαγές του καιρού, που εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής θα είναι πλέον όλο και πιο έντονες και απρόβλεπτες, δεν μπορούν να περιμένουν πίσω από την όποια γραφειοκρατία.

Γραφειοκρατία τέτοιες ώρες; «Από τη σύνταξη των μελετών έως την υλοποίηση των έργων η έως τώρα εμπειρία έχει δείξει πως απαιτούνται γύρω στα πέντε χρόνια», αναφέρει ο καθηγητής Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών.

Επιπλέον, υπάρχει κι άλλη μια παράμετρος. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι έως τώρα μελέτες για τα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα λαμβάνουν υπόψη τους τα δεδομένα της τελευταίας 10-20ετίας. «Πλέον, τα πράγματα έχουν αλλάξει εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Και όλοι οι νέοι παράμετροι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη», συμπληρώνει.

Κλιματικές καταστροφές. Οπως αναφέρει, ο ειδικός σε θέματα φυσικών καταστροφών, στο τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών δρ Μιχάλης Διακάκης,  οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν το έναυσμα ενός ανατροφοδοτούμενου κύκλου κλιματικών καταστροφών. Οι πλημμύρες, οι λασπορροές και οι κατολισθήσεις που έπονται αποτελούν επακόλουθα φαινόμενα, πολλές φορές με περισσότερες επιπτώσεις σε περιουσίες και υποδομές αλλά και ανθρώπινες απώλειες ζωών.

Η Κινέτα. Κατά τον δρα Μιχάλη Διακάκη, χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός τέτοιου κύκλου είναι η περίπτωση της Κινέτας. Ενάμιση χρόνο μετά την πυρκαγιά (Ιούλιος 2018), τον Νοέμβριο του 2019, η πρώτη ισχυρή καταιγίδα στην περιοχή προκάλεσε έντονα πλημμυρικά φαινόμενα που κατέστρεψαν το μεγαλύτερο κομμάτι της Κινέτας. Τα νερά παρέσυραν φερτά υλικά και στην πρώτη γέφυρα που δεν είχε επαρκή διατομή, τα υλικά σφήνωσαν, δημιούργησαν ένα μεγάλο φράγμα το οποίο αποτέλεσε την αιτία της πλημμύρας.

Ο μεγάλος κίνδυνος. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Οικολογίας στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαργαρίτα Αριανούτσου – Φαραγγιτάκη, ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος αν η περιοχή είναι ιδιαίτερα επικλινής, έχει καεί ρεματιά και έχει φράξει η διαδρομή της από πεσμένους κορμούς ή «μπάζα» καμένων σπιτιών, η περιοχή έχει ξανακαεί πρόσφατα και δεν έχει μεσολαβήσει επαρκής χρόνος για την ανάκαμψη της βλάστησής της. Η καθηγήτρια στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών στέκεται και σε έναν άλλον παράγοντα που αυξάνει τον κίνδυνο  πλημμυρών. Ποιος είναι αυτός; Να αρχίσουν ενέργειες κοπής των καμένων δένδρων μαζικά (αποψίλωση δηλαδή), οι οποίες συνήθως γίνονται με μηχανήματα που θα τους σέρνουν στο έδαφος το οποίο είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στην επιφανειακή απορροή γιατί μπορεί να έχει  καεί η οργανική του ουσία.

Γιατί; Επειδή, όπως εξηγεί, οι ιστάμενοι καμένοι κορμοί λειτουργούν ως ένα είδος ομπρέλας που μειώνουν τη ραγδαιότητα της βροχής, οι δε καμένοι κεντρικοί κλάδοι ψηλών θάμνων συγκρατούν το έδαφος και  αναβλαστάνουν πολύ σύντομα..

Να δοθεί στα ρέματα  και στα ποτάμια ο απαραίτητος χώρος εκτόνωσης

Σύμφωνα με τον αγρονόμο τοπογράφο μηχανικό του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) Δημήτρη Θεοδοσόπουλο, πρέπει άμεσα να απομακρυνθούν όλα τα αυθαίρετα κτίσματα από τις κοίτες των ρεμάτων και των ποταμών, προκειμένου να δοθεί στα ρέματα ο απαραίτητος χώρος εκτόνωσης της πλημμύρας.

Επιπλέον, όπως λέει, πρέπει να σταματήσουν οι εγκιβωτισμοί ρεμάτων με τσιμέντα και συρματοκιβώτια, που πλέον σε όλον τον κόσμο θεωρούνται παρωχημένης αντίληψης και να χρησιμοποιούνται για στηρίξεις πρανών φυσικά υλικά «οικομηχανική τεχνολογία/soil bioengineering». «Τα εγκιβωτισμένα ρέματα είναι επικίνδυνα γιατί το νερό δεν συναντά αντιστάσεις και η ορμή κι η ταχύτητά του αυξάνονται, ενώ μειώνονται οι χρόνοι υπερχείλισης», συμπληρώνει.

Τι χρειάζεται; «Χρειάζονται λύσεις μη εργολαβικής αντίληψης, που προσεγγίζουν την αντιπλημμυρική προστασία σε ολόκληρη την υδρολογική λεκάνη των ρεμάτων», αναφέρει ο Δημήτρης Θεοδοσόπουλος.

Ποιες είναι αυτές; Είναι έργα ορεινής υδρονομίας (φράγματα μικρής κλίμακας με φυσικά υλικά), είναι οι αναδασώσεις, είναι η οριοθέτηση των ρεμάτων (βάσει του πραγματικού τους κύματος και όχι βάσει των υπαρχόντων κατασκευών), είναι η διάνοιξη φυσικών χωμάτινων διατομών και σταθεροποίηση των πρανών με φυτεύσεις, είναι η διάνοιξη των «δέλτα» των εκβολών.

Σημείο αναφοράς οι πυρκαγιές της Ηλείας

Οι ειδικοί προειδοποιούν: οι επιπτώσεις των πυρκαγιών συνεχίζονται για πολλά χρόνια. Ποιες είναι αυτές; Πλημμύρες και κατολισθήσεις… Και υπάρχει η εμπειρία από τις φωτιές στην Ηλεία (το 2007), η οποία δυστυχώς ξανακάηκε. Οπως εξηγεί ο ειδικός σε θέματα φυσικών καταστροφών, στο τμήμα Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δρ Μιχάλης Διακάκης, διαπιστώθηκε πως  παρά τα σημαντικά αντιδιαβρωτικά έργα που είχαν γίνει οι πλημμύρες τριπλασιάστηκαν και οι κατολισθήσεις πενταπλασιάστηκαν (!). Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: Πριν από το 2007 στην ευρύτερη περιοχή συνέβαινε κατά μέσο όρο 1 πλημμύρα ανά 1,6 έτη. Μετά τη φωτιά, συνέβαινε κατά μέσο όρο 1 πλημμύρα ανά περίπου 4 μήνες (!). Και υπάρχει και συνέχεια: η συχνότητα των πλημμυρών έχει αυξηθεί κατά 3,3 φορές ενώ η συχνότητα των κατολισθήσεων αυξήθηκε κατά 5,6 φορές σε σχέση με το διάστημα πριν από τις πυρκαγιές.Επίσης, από την έρευνα φάνηκε πως εκδηλώθηκαν φωτιές σε 470 θέσεις μετά τις δασικές πυρκαγιές του 2007. Ο κίνδυνος των κατολισθήσεων σε γενικές γραμμές εξαρτάται από τη μορφολογία, την κλίση των πρανών, τη γεωλογική δομή, τις ανθρώπινες παρεμβάσεις και τα έντονα καιρικά φαινόμενα.