Το στοίχημα του Ερντογάν στο Αφγανιστάν γίνεται δυσκολότερο

Δεν ήταν μόνο που οι σχεδιασμοί των ΗΠΑ, ως προς τον ρυθμό αποχώρησης από το Αφγανιστάν, που ανατράπηκαν εν μέρει εξαιτίας της πολύ ταχύτερης του αναμενόμενου επέλασης των Ταλιμπάν. Παράλληλα, έγινε πιο σύνθετη και ίσως πιο δύσκολη η επίτευξη της φιλοδοξίας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να κατοχυρώσει έναν ρόλο της Τουρκίας στο Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των δυτικών, με το βλέμμα στραμμένο ταυτόχρονα προς τις ΗΠΑ αλλά και προς την Κεντρική Ασία.

Η φιλοδοξία αυτή είχε αποτυπωθεί το προηγούμενο διάστημα στη διακηρυγμένη πρόθεση της Τουρκίας να αναλάβει με δικό της ένοπλο προσωπικό τη φύλαξη του αεροδρομίου της Καμπούλ. Το σχέδιο αυτό αναλογούσε σε έναν αρχικό σχεδιασμό όπου στην όποια μεταβατική συνθήκη στο Αφγανιστάν και κάποιου είδους διαμοιρασμό της εξουσίας, το αεροδρόμιο της Καμπούλ θα παρέμενε υπό τον έλεγχο κάποιας ξένης στρατιωτικής δύναμης με σκοπό να υπάρχει πάντα εξασφαλισμένη διέξοδος διαφυγής και ασφάλεια στη μετακίνηση για τις ξένες διπλωματικές αποστολές.

Στο βαθμό που οι ΗΠΑ θα απέσυραν το σύνολο των ενόπλων δυνάμεών τους, η Τουρκία είχε προσφερθεί να καλύψει το κενό, προβάλλοντας ως λόγο και το γεγονός ότι είναι μια χώρα της ευρύτερης ισλαμικής παράδοσης και ταυτότητας. Επί της ουσίας, η Τουρκία ήθελε να πετύχει δύο παράλληλους στόχους με αυτή την πρόταση. Από τη μια, ήθελε να δείξει το πώς εννοεί την τακτική της «επαναπροσέγγισης» με τη Δύση και τις ΗΠΑ που είναι μια βασική έγνοια του Ερντογάν μετά την έξοδο του Ντόναλντ Τραμπ και την ανάληψη της προεδρίας από τον Τζο Μπάιντεν. Ουσιαστικά, θα έδειχνε ότι η Τουρκία παραμένει αναντικατάστατη για τη Δύση. Από την άλλη, θεωρεί ότι μπορεί να αναπτύξει καλές σχέσεις με τη διάδοχη κατάσταση στο Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων των Ταλιμπάν, εκτιμώντας ότι μπορεί να έχει ούτως ή άλλως έναν ρόλο στην ευρύτερη Κεντρική Ασία εκμεταλλευόμενη και τις εθνολογικές συγγένειές της με «τουρκογενείς» πληθυσμούς εκεί.

Ωστόσο, το σχέδιο αυτό ήταν εξαρχής δύσκολο, καθώς εξαρχής οι Ταλιμπάν έχουν διαμηνύσει κατ’ επανάληψη ότι ακόμη και εάν εκτιμούν την Τουρκία ως μια ισλαμική χώρα, εντούτοις η θέση τους είναι σαφής ως προς την αποχώρηση όλων των ξένων ένοπλων δυνάμεων από τη χώρα και αυτό περιλαμβάνει και τις τουρκικές δυνάμεις.

Τα πράγματα δυσκολεύουν

Ωστόσο τώρα τα πράγματα έχουν γίνει κάπως πιο σύνθετα καθώς ο αρχικός σχεδιασμός της τουρκικής πρότασης στηριζόταν σε ένα σενάριο πιο ομαλής και με πιο αργό ρυθμό μετάβασης στο Αφγανιστάν που θα επέτρεπε και την ομαλή μεταβίβαση και της ευθύνη για την ασφάλεια στο ίδιο το αεροδρόμιο της Καμπούλ. Αυτή τη στιγμή, είναι σαφές ότι είναι σε εξέλιξη μια πολύ ταχύτερη εκκένωση των ξένων αποστολών από την Καμπούλ (με την εξαίρεση πρεσβειών όπως της Κίνας και της Ρωσίας που δεν έχουν επιλέξει την πλήρη εκκένωση), μαζί με όλα τα προβλήματα που γεννά η ανάγκη παράλληλης απομάκρυνσης από τη χώρα ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων που είχαν συνεργαστεί με τις ξένες δυνάμεις και θεωρούν ότι θα βρεθούν στο στόχαστρο των Ταλιμπάν (που επισήμως βεβαίως έχουν δηλώσει ότι δεν θα «εκδικηθούν»). Στον βραχύ χρόνο της εκκένωσης οι ΗΠΑ και η Βρετανία έχουν μεταφέρει επιπλέον προσωπικό στο αεροδρόμιο, όμως δεν είναι δεδομένο τι θα γίνει μετά την ολοκλήρωση της τρέχουσας προσπάθειας εκκένωσης. Ούτως ή άλλως, με τους Ταλιμπάν να ελέγχουν πλέον την Καμπούλ η Τουρκία δεν μπορεί να ελπίζει σε μια διαπραγμάτευση για τον έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ που θα την έκανε με τις ΗΠΑ και με τη συναίνεση κάποιας «μεταβατικής» διακυβέρνησης.

Η Τουρκία έχει περίπου 500 στρατιωτικούς στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και μαζί με τις δυνάμεις των ΗΠΑ προσπαθούν να διαχειριστούν τη σχεδόν χαοτική κατάσταση που επικράτησε στις 16 Αυγούστου 2021. Όμως, δεν είναι δεδομένο πώς θα εξελιχθεί η διαχείριση της βασικής αυτής πύλης εξόδου από τη χώρα. Το τουρκικό υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι παρακολουθεί στενά την κατάσταση, ενώ ήδη έχει γίνει η πρώτη πτήση εκκένωσης Τούρκων πολιτών από το Αφγανιστάν, αν και το πρόγραμμα της απομάκρυνσης των υπολοίπων θα εξαρτηθεί και από την κατάσταση στο αεροδρόμιο.

Ωστόσο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξακολουθεί να ελπίζει ότι θα μπορέσει να παίξει έναν ρόλο στο Αφγανιστάν. Αυτό φάνηκε και στις 15 Αυγούστου κατά τη διάρκεια ναυτικής τελετής στην Κωνσταντινούπολη στην οποία ο Ερντογάν βρέθηκε μαζί με τον πρόεδρο του Πακιστάν Αρίφ Άλβι. Ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε ότι η Τουρκία θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να μπορέσει να βοηθήσει το Αφγανιστάν να πετύχει τη σταθερότητα, ενώ υπογράμμισε ότι και το Πακιστάν παίζει έναν ζωτικό ρόλο στην εξασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας στο Αφγανιστάν.

Πάντως η τουρκική αντιπολίτευση διαφωνεί με τους σχεδιασμούς της τουρκικής κυβέρνησης και ο ηγέτης του αντιπολιτευόμενου κεμαλικού CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου ζήτησε από την κυβέρνηση να αποσύρει τους Τούρκους στρατιώτες και αστυνομικούς από το Αφγανιστάν και να προχωρήσει σε εκλογές πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με τη Δύση για παραμονή τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στο αεροδρόμιο της Καμπούλ.

Ο τουρκικός σχεδιασμός

Το σχεδιασμό (αλλά και τη δυσκολία αυτού του σχεδιασμού) της Τουρκίας περιέγραψε σε ένα άρθρο του στη Daily Sabah ένας εκ των «οργανικών διανοουμένων» του κυβερνώντος AKP, o Μπουρχανετίν Ντουράν,

Για τον Ντουράν ο λανθασμένος τρόπος που χειρίστηκαν τη μετάβαση οι ΗΠΑ διαμόρφωσε όρους ενός γεωπολιτικού κενού αλλά και ενός ανταγωνισμού για την επιρροή στην περιοχή που αφορά όλες τις χώρες που συνορεύουν αλλά και την Τουρκία και την ίδια στιγμή διαπλέκεται με τις υπόλοιπες αντιπαραθέσεις στην περιοχή: τον ανταγωνισμό ανάμεσα στη Ρωσία και την Κίνα, την αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν, την ασφάλεια της κινεζικής στρατηγικής «Μία ζώνη, ένας δρόμος», το ζήτημα των Ουιγούρων, τα μελλοντικά κύματα προσφύγων, τη νέα συνθήκη για το εμπόριο ναρκωτικών. Η Ρωσία προωθεί τη στρατιωτική συνεργασία με το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν, η Ινδία ανησυχεί για τυχόν ενίσχυση του Πακιστάν και το Ιράν προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την κατάσταση για τον Ντουράν.

Την ίδια στιγμή η Τουρκία, που κατά τον Ντουράν έχει δεχτεί κριτική για το ότι παίζει ρόλο στο αεροδρόμιο της Καμπούλ (ο Ντουράν εμμέσως αναφέρεται εδώ στους Ταλιμπάν), δεν έχει προφανώς τη στρατιωτική δυνατότητα να εμπλακεί σε έναν πιθανό εμφύλιο πόλεμο στο Αφγανιστάν. Όμως, επιδιώκει να έχει μια διπλωματική συμβολή στην αποτροπή ενός εμφυλίου πολέμου στο Αφγανιστάν στη βάση και των ιστορικών δεσμών ανάμεσα στους Τούρκους τους Αφγανούς.

Με αυτή την έννοια, κατά τον Ντουράν η παρουσία των τουρκικών δυνάμεων στο αεροδρόμιο (που δεν έχουν σκοπό την εμπλοκή σε πολεμικές επιχειρήσεις) είναι τμήμα αυτής της προσπάθειας μεσολάβησης και διαλόγου και σε αυτή την κατεύθυνση  η Τουρκία προσπαθεί να πείσει και τους Ταλιμπάν. ‘Όμως, ταυτόχρονα η τοποθέτησή του δείχνει και τη δυσκολία της όλης προσπάθειας.

Το προσφυγικό ζήτημα

Όλα αυτά έχουν να κάνουν και με την ανησυχία για το προσφυγικό ζήτημα. Άλλωστε, οι ΗΠΑ έχουν συμπεριλάβει την Τουρκία στις χώρες στις οποίες θέλουν να μεταφέρουν προσωρινά Αφγανούς αιτουμένους ασύλου από τους συνεργάτες τους. Η ίδια η τουρκική κυβέρνηση δια στόματος και του ίδιου του Ερντογάν είχε δηλώσει ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να φιλοξενήσει περισσότερους Αφγανούς πρόσφυγες, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει επαρκής χρηματοδότηση, σε μια κίνηση που θυμίζει κάπως το χειρισμό των ροών Συρίων προσφύγων προς την Ευρώπη.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή η Τουρκία, στην οποία ήδη οι Αφγανοί αποτελούν τη δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα προσφύγων μετά τους Σύριους, οικοδομεί φράχτη μήκους 295 χιλιομέτρων κατά μήκος του συνόλου των συνόρων με το Ιράν σε μια προσπάθεια να αποκόψει μία βασική διαδρομή από το Αφγανιστάν προς την Τουρκία και τη Δύση.