Αφγανιστάν – Η άγνωστη φεμινίστρια βασίλισσά του, Σοράγια

Ο πρώτος νόμος για τα δικαιώματα των γυναικών στο Αφγανιστάν θεσπίστηκε το 1921 από τον βασιλιά Αμανουλάχ. Ο νόμος απαγόρευε τους αναγκαστικούς γάμους, έθεσε όριο τα 13 χρόνια (!) στην ηλικία της νύφης, κατάργησε το έθιμο της «τιμής της νύφης» (που πλήρωνε ο γαμπρός στον πεθερό) και έθεσε περιορισμούς στην πολυγαμία. Δεν την απαγόρευσε, αλλά ανέφερε ότι κάθε άνδρας πρέπει να φέρεται με ίσο τρόπο σε όλες τις γυναίκες του και να τις φροντίζει οικονομικά.

Ο ίδιος ο βασιλιάς Αμανουλάχ έσπασε την παράδοση αιώνων και παντρεύτηκε σε ηλικία 21 ετών μόνο μία γυναίκα. Το 1913, έκανε βασίλισσά του την 14χρονη Σοράγια, της γνωστής οικογενείας των Ταρζί. Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Δαμασκό (τότε ακόμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία), η Σοράγια περηφανευόταν για τις φιλελεύθερες ιδέες της τις οποίες ενστερνιζόταν η οικογένεια της.

Η φεμινίστρια βασίλισσα

Η βασίλισσα  Σοράγια έφτιαξε σχολεία για κορίτσια, εξέδωσε γυναικείο περιοδικό (Ershad-I-Niswan –“Guidance for Women”) το 1927, και δημιούργησε μέχρι και την πρώτη οργάνωση γυναικών (Οργάνωση για την Προστασία των Γυναικών) το 1928. Συχνά εμφανιζόταν δίπλα στον βασιλιά και όταν απευθυνόταν σε κάποιον έβγαζε τον φερετζέ της. Είναι στη λίστα των 100 πιο επιδραστικών γυναικών του περασμένου αιώνα που δημοσίευσε το ΤΙΜΕ.

Οι αφγανικής καταγωγής γονείς της ήταν εξόριστοι λόγω πολιτικών διαφορών με τον τότε ηγεμόνα του Αφγανιστάν, Χαμπιμπουλλάχ Χαν. Ο πατέρας της, Μαχμούντ Ταρζί ήταν ποιητής και οπαδός του κοινωνικού φιλελευθερισμού, υποστηρίζοντας την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και την άσκηση πολιτικής στα πλαίσια ενός εκκοσμικευμένου συστήματος. Οι φιλελεύθερες ιδέες του Μαχμούντ Ταρζί ασκούν καταλυτική επιρροή στον νέο βασιλιά Αμανουλλάχ Χαν και τον καλεί να επιστρέψει στο Αφγανιστάν με την οικογένεια του (οπότε και γνώρισε την Σοράγια). Προηγουμένως έχει καταφέρει να συνθηκολογήσει με τους Βρετανούς, να τερματίσει τις πολύχρονες συγκρούσεις ανάμεσα στα βρετανικά και αφγανικά στρατεύματα και να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της χώρας του.

Το βασιλικό ζεύγος προωθεί δυναμικά μια πολιτική δυτικού προσανατολισμού και στις πολιτικές δομές και στην κοινωνική ζωή. Η μοναρχία αποκτά συνταγματικό χαρακτήρα με νέο Σύνταγμα ενώ η ίδια η Σοράγια εκτός από Βασίλισσα διορίζεται και υπουργός Παιδείας. Το έργο της εστιάζεται στην πάταξη της πολυγαμίας, του υποχρεωτικού ισλαμικού πέπλου, του αναλφαβητισμού στις τάξεις των γυναικών και της ενσωμάτωσης τους στην δημόσια σφαίρα της χώρας με άμεση απορρόφηση από την αγορά εργασίας.

Το 1926, στην έβδομη επέτειο Ανεξαρτησίας της χώρας, η ίδια εκφώνησε σε λόγο:

«Ανήκει (η Ανεξαρτησία) σε όλους μας και για αυτό τον λόγο την τιμούμε όλοι μας. Πιστεύετε πως οι ανάγκες του έθνους μας μπορούν να καλυφθούν μονάχα από τους άντρες; Οι γυναίκες πρέπει να συμμετάσχουν εξίσου όπως έπραξαν τα πρώτα χρόνια εμφανίσεως του έθνους μας και του Ισλάμ. Πρέπει να διδαχθούμε από την δράση τους και να συμβάλλουμε όλοι στην ανάπτυξη του έθνους, κάτι που δεν μπορεί να υλοποιηθεί δίχως την μη ισότιμη πρόσβαση στην γνώση».

Οι γυναίκες το 1927 κυκλοφορούσαν στο Αφγανιστάν ως …Δυτικές, όπως φαίνεται στην φωτογραφία.

Πηγή: Wikimedia Commons

Το 1928, η ίδια η Σοράγια έστειλε 15 Αφγανές στην Τουρκία για να λάβουν ανώτερη μόρφωση με σκοπό όταν επιστρέψουν στο Αφγανιστάν να στελεχώσουν τον κρατικό μηχανισμό και να αποτελέσουν πρότυπο μίμησης για τον υπόλοιπο γυναικείο πληθυσμό.

Η Σοράγια με τον Κεμάλ Ατατούρκ

Η Σοράγια δεν περιορίζεται να διαδώσει την πολιτική ισότητας και εκσυγχρονισμού αποκλειστικά στην Καμπούλ και την Κανταχάρ, τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα αλλά και σε απομονωμένες αγροτικές περιοχές.

Το βασιλικό ζεύγος επισκέφθηκε την Ευρώπη το 1927 και 1928, ενώ το 1928 το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης τους τίμησε για την προσφορά τους στο Αφγανιστάν. Ωστόσο η πολιτική εκσυγχρονισμού προκάλεσε την έντονη δυσφορία του ισλαμικού κλήρου και των φυλάρχων των νοτίων επαρχιών με κατάληξη μια γενικευμένη ανταρσία το 1929. Η βασιλική οικογένεια εγκατέλειψε το Αφγανιστάν για την Ρώμη όπου και έζησαν εξόριστοι για το υπόλοιπο της ζωής τους, ώστε να αποφευχθεί ένας ακόμη εμφύλιος.  Ο διάδοχός του, Μοχάμεντ Ναντίρ Χαν, επανέφερε τον φερετζέ. Παντρεύτηκε μία γυναίκα κι αυτός, αλλά η βασίλισσά του δεν εμφανίστηκε ποτέ δημόσια.

Δείτε επίσης: Οι γυναίκες του Αφγανιστάν στο παρελθόν και τώρα

Η συνέχεια στα γυναικεία δικαιώματα

Η υποστήριξη της ενεργούς παρουσίας των Αφγανών γυναικών στην κοινωνική ζωή, συνεχίστηκε από τον τελευταίο βασιλιά του Αφγανιστάν ο οποίος ανέλαβε το 1933, ο οποίος όμως για δύο δεκαετίες δεν κυβέρνησε. Το 1950-51 οι πρώτες Αφγανές έγιναν δεκτές στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ, το 1957 προσλαμβάνονται οι πρώτες εργαζόμενες στο Radio Kabul, 40 νεαρές γυναίκες πιάνουν δουλειά στο κρατικό εργοστάσιο αγγειοπλαστικής και οι πρώτες γυναίκες αντιπρόσωποι στέλνονται από την Κυβέρνηση του Mohammed Daoud Khan στη Διεθνή Σύνοδο Γυναικών Ασίας στο Κάιρο.

Το 1959, η Αφγανή βασίλισσα Humaira Begum, σύζυγος του Βασιλιά Mohammed Zahir Shah, και η κόρη της Πριγκίπισσα Bilqis Begum, μαζί με τη σύζυγο του Πρωθυπουργού, Zamina Begum, εμφανίζονται σε δημόσια στρατιωτική παρέλαση χωρίς οποιαδήποτε κάλυψη.Ένα ηχηρό μήνυμα προς τη θρησκευτική ηγεσία πως η υποχρεωτική χρήση χιτζάμπ καταργείται …  Το παράδειγμα της βασίλισσας, ακολούθησαν οι γυναίκες και οι κόρες των κυβερνητικών στελεχών, γυναίκες της αστικής τάξης και των πόλεων, αλλά και οι πρώτες Αφγανές ακτιβίστριες. Κάποιες γυνάικες εξακολουθούν να φορούν μπούργκα , κάποιες όχι.

Στο Σύνταγμα του 1964 αναγνωρίζεται επίσημα η ισότητα των φύλων, το δικαίωμα ψήφου και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι για τις γυναίκες του Αφγανιστάν. Στις μεγάλες πόλεις οι Αφγανές επιτρέπεται να κυκλοφορούν χωρίς κάλυψη, να κατέχουν θέσεις σε δημόσια αξιώματα, να εργαστούν σε διάφορους τομείς, να σπουδάσουν και γενικά να απολαμβάνουν ελευθερίες που απολάμβαναν και οι γυναίκες της Δύσης.  Όμως, οι γυναίκες της επαρχίας, που παρέμειναν υπό την επιρροή της πατριαρχίας και όπου οι αποφάσεις λαμβάνονταν και επιβάλλονταν από φυλάρχους και θρησκευτικούς εκπροσώπους, δεν είχαν τα ίδια δικαιώματα.

Η κομμουνιστική εποχή και τα γυναικεία δικαιώματα

Το κομμουνιστικό κόμμα του Αφγανιστάν κατέλαβε την εξουσία το 1978 και κυβέρνησε ως το 1992. Στη διάρκεια της κομμουνιστικής περιόδου, οι γυναίκες του Αφγανιστάν γνώρισαν πρωτόγνωρες φυλετικές ελευθερίες. Το καθεστώς αναγνώρισε απολύτως ίσα δικαιώματα σε άντρες και γυναίκες, οι οποίες θεωρητικά είχαν πλέον τη δυνατότητα να επιλέγουν αυτόνομα την καριέρα τους, αλλά και το ποιον θα παντρευτούν. Προσπάθησε να επιβάλλει τη φυλετική ισότητα και τα γυναικεία δικαιώματα στο σύνολο του πληθυσμού, αφού ουσιαστικά στις διάφορες φάσεις της μοναρχίας τα  γυναικεία δικαιώματα ήταν προνόμιο κυρίως της αστικής τάξης. Ωστόσο, οι πολιτικές που δεν επέτρεπαν την μπούργκα και έκαναν υποχρεωτική την εκπαίδευσή τους δεν έγινε αποδεκτές και πάλι στην επαρχία όπου οι συντηρητικοί θρησκευτικοί ηγέτες και οι φύλαρχοι αντιτάχθηκαν σθεναρά στην κομμουνιστική κυβέρνηση και τους Σοβιετικούς, που την στήριζαν.

Μέχρι το 1991, 7.000 γυναίκες στο Αφγανιστάν αποφοίτησαν από πανεπιστήμια, 230.000 κορίτσια πήγαιναν σχολείο σε όλη τη χώρα και οι δασκάλες υπολογίζονταν σε 22.000.

Η πρώτη ψυχρολουσία με τους Ταλιμπάν

Το 1992 το Αφγανιστάν μετονομάζεται σε Ισλαμικό Κράτος. Η διακυβέρνηση πέρασε στους Μουτζαχεντίν, τους οποίους απαρτίζουν διάφορες φυλετικές και ιδεολογικές ομάδες που ηγήθηκαν στον Εμφύλιο Πόλεμο κατά των Κομμουνιστών. Από τα πρώτα μέτρα που λαμβάνουν είναι να κλείσουν όλα τα μπαρ όπου σερβίρεται αλκοόλ, και να υποχρεώσουν τις γυναίκες να φορέσουν χιτζάμπ. Ο πρωθυπουργός  διατάζει να απολυθούν οι γυναίκες που εργάζονται την αφγανική τηλεόραση, ενώ στη διάρκεια του 4ετους εμφυλίου που ξέσπασε με τους Ταλιμπάν πολλές γυναίκες έπεσαν θύματα απαγωγής και βιάστηκαν.

Μετά το 2001 και την εισβολή στο Αφγανιστάν των ΗΠΑ αρχίζουν προσπάθειες εκδημοκρατισμού και οι γυναίκες αποκτούν δικαιώματα ξανά. Και τώρα με την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν επιστρέφουν στο καθεστώς της Σαρίας. Το βέβαιον είναι ότι η κάλυψη στις γυναίκες θα επανέλθει. Τώρα, εάν θα είναι μπούργκα, νιγάμπ ή κάποια άλλη ερμηνεία του ισλαμικού νόμου θα φανεί σύντομα. Όπως, και άλλα δικαιώματα συμμετοχής στο κοινωνικό, εργασιακό και πολιτικό γίγνεσθαι.