Οι επιθέσεις της Τουρκίας στο έδαφος του Ιράκ και η προοπτική έντασης με το Ιράν

Οι πρόσφατες αεροπορικές επιθέσεις της Τουρκίας στην Σιντζάρ, μια περιοχή των Γιαζίντι στο Ιράκ επαναφέρουν στο προσκήνιο και το ζήτημα των σχέσεων της Τουρκίας με το Ιράν.

Οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ιράν ήταν πάντα αρκετά αντιφατικές, περιλαμβάνοντας περιόδους συνεργασίας αλλά και αντιπαραθέσεις. Τα τελευταία χρόνια οι δύο χώρες έδειχναν να έχουν έναν ορισμένο βαθμό συνεργασίας, κυρίως με αφορμή την κατάσταση στη Συρία και τον συντονισμό των δύο χωρών στο πλαίσιο της διαδικασίας της Αστάνα.

Τουρκία και Ιράν αρχικά είχαν αντιθετικές θέσεις σε σχέση με την κατάσταση στη Συρία. Η Τουρκία προσέφερε ανοιχτή στήριξη στις ένοπλες ισλαμικές ομάδες που ήθελαν να ανατρέψουν την κυβέρνηση Άσαντ. Αντίθετα, το Ιράν στήριζε την κυβέρνηση της Δαμασκού και οι Φρουροί της Επανάστασης είχαν εξαρχής ενεργό ρόλο στο συριακό έδαφος.

Μια αναγκαστική συνεργασία

Όμως, όταν έγινε σαφές ότι όχι μόνο δεν επρόκειτο να ανατραπεί η κυβέρνηση Άσαντ, αλλά υπήρχε και ο κίνδυνος μέσα στην όλη κατάσταση οι Κούρδοι να αποκτήσουν οιονεί κρατική οντότητα στο έδαφος της Συρίας, η Τουρκία αναγκάστηκε να κάνει μια πιο «πραγματιστική» στροφή και να συνεργαστεί με τη Ρωσία και το Ιράν, στο πλαίσιο της αναζήτησης μιας πολιτικής λύσης που να εξασφάλιζε την εδαφική και πολιτική ακεραιότητα της Συρίας. Αυτό ήταν που οδήγησε στη διαδικασία της Αστάνα.

Την ίδια στιγμή Τουρκία και Ιράν μοιράζονταν την ίδια αντιπαλότητα για μια περίοδο με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που μάλιστα είχαν προχωρήσει και στον ιδιότυπο αποκλεισμό κατά του Κατάρ.

Επιπλέον, και οι δύο χώρες είχαν κάνει σαφές ότι δεν θα δέχονταν καμία ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν και είχαν απορρίψει το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία που οργάνωσε η τοπική κυβέρνηση το 2017.

Το νέο τοπίο και οι σχέσεις Τουρκίας και Ιράν

Όμως, το τελευταίο διάστημα τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Στη Συρία η Τουρκία, που κυρίως ενδιαφέρεται να διατηρήσει τη στρατιωτική παρουσία που έχει και τις «ζώνες ασφαλείας» που έχει δημιουργήσει, συζητά περισσότερο με τους Ρώσους παρά με τους Ιρανούς.

Στο ευρύτερο πλαίσιο, ο ερχομός της κυβέρνησης Μπάιντεν διαμόρφωσε ένα νέο τοπίο που έχει υποχρεώσει την Τουρκία να δοκιμάσει να πιο «φιλοδυτική» στροφή, εντός της οποίας έχει κάνει σαφές ότι δεν την ενδιαφέρει κάθε είδος «ευρασιατικός προσανατολισμός» αλλά παραμένει κατά βάση μια δυτική δύναμη.

Στον Περσικό Κόλπο υπάρχει μια προσπάθεια για εξομάλυνση κάτι που επιτρέπει και στην Τουρκία να μην έχει σχέσεις μόνο με το Κατάρ. Ακόμη και παρεμβάσεις της Τουρκίας όπως αυτή στη διαμάχη στον Καύκασο υπέρ του Αζερμπαϊτζάν έχουν αυξήσει την επιφυλακτικότητα της Τεχεράνης, που δεν παρέλειψε να σημειώσει ότι τον Δεκέμβριο ο Ερντογάν απήγγειλε στο Μπακού ένα εθνικιστικό ποίημα που καλούσε για την ένωση των δύο Αζερμπαϊτζάν, δηλαδή της σημερινής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν και τις περιοχές του Ιράν που κατοικούνται από Αζέρους.

Όλα αυτά φέρνουν την Τουρκία επί της ουσίας σε μια τροχιά που απομακρύνεται από την πολιτική του Ιράν, ιδίως τώρα που στη θέση του προέδρου εξελέγη ο συντηρητικός Ραϊσί και διαφαίνεται μεγαλύτερη ένταση στις σχέσεις του Ιράν με τη Δύση.

Μάλιστα, υπάρχου πλέον ακούγονται φωνές από την Τουρκία που υποστηρίζουν ότι απέναντι στη διαφαινόμενη αναβάθμιση του Ιράν στην ευρύτερη περιοχή, ιδίως όταν ολοκληρωθεί η αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ, η Τουρκία μπορεί να παίξει έναν ευρύτερο ρόλο αντίβαρου και σε αυτή τη βάση να αποκτήσει και καλύτερες σχέσεις με τη Δύση.

Όλα αυτά διαμορφώνουν το έδαφος μια σχέσης ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράν που θα έχει πιο μεγάλες εντάσεις, παρότι η Άγκυρα θα ήθελε να εκμεταλλευτεί και μια πιο οξυμμένη σχέση ανάμεσα στο Ιράν και τη Δύση, προσφέροντας στην Τεχεράνη την προοπτική καλών σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων και αναβαθμισμένων οικονομικών σχέσεων.

Η Συρία και το Ιράκ ως πεδίο εντάσεων

Ωστόσο, παραμένουν πάντα τα αγκάθια σε σχέση με τη Συρία και το Ιράκ. Εδώ θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η πολιτική του Ιράν και σε σχέση με το Ιράκ (όπου ασκεί σημαντική επιρροή μέσω του σιιτικού στοιχείου) και σε σχέση με τη Συρία σε μεγάλο βαθμό χαράσσεται από τους «Φρουρούς της Επανάστασης», το τμήμα του ιρανικού κράτους που κατεξοχήν διαχειρίστηκε τη στρατηγική του «Άξονα της αντίστασης».

Στη μεν Συρία υπάρχει πάντα η διαρκής ένταση γύρω από τον θύλακα της Ιντλίμπ, την Τουρκία να προσπαθεί να κερδίσει διαρκώς χρόνο, στη βάση μέσα από μια απευθείας διαπραγμάτευση με τη Μόσχα, και από την άλλη και το Ιράν και τις κυβερνητικές δυνάμεις να προτιμούσαν μια γρήγορη εκκαθάριση του τελευταίου μείζονος θύλακα της Συρίας που ελέγχεται από τις ένοπλες ισλαμικές ομάδες.

Σε σχέση με το Ιράκ, η ιρανική πλευρά ανησυχεί για τις τουρκικές κινήσεις και κυρίως για την κλιμάκωση των τουρκικών επιδρομών σε ιρακινό έδαφος στο πλαίσιο των επιχειρήσεων εναντίον των βάσεων του PKK εκεί, που ουσιαστικά κατατείνουν σε μια προσπάθεια της Τουρκίας να αποκτήσει μια μόνιμη στρατιωτική παρουσία εκεί.

Από τη μεριά της, η Τουρκία ανησυχεί για τον τρόπο που το Ιράν επεκτείνει την επιρροή του στο Κιρκούρκ και τη Μοσούλη μέσα από φιλοϊρανικές Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης, που ανήκουν στις ένοπλες δυνάμεις του Ιράκ αλλά δρουν σε συνεργασία με τους «Φρουρούς της Επανάσταση».

Οι τουρκικές επιθέσεις στην περιοχή της Σιντζάρ

Σε αυτό το πλαίσιο οι αλλεπάλληλες τουρκικές επιθέσεις στη Σιντζάρ, μια περιοχή Γιαζίντι στέλνουν ένα μάλλον επιθετικό μήνυμα και προς την Τεχεράνη. Και στις δύο επιθέσεις η Τουρκία έβαλε στο στόχαστρο τις Μονάδες Αντίστασης της Σιντζάρ, μια πολιτοφυλακή των Γιαζίντι που δημιουργήθηκε μετά την βάναυση επίθεση του Ισλαμικού Κράτους στη Σιντζάρ με τη βοήθεια του PKK.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή η συγκεκριμένη πολιτοφυλακή είναι και τμήμα των Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης και αυτό κάνει τα πράγματα πιο περίπλοκα.

Στις 16 Αυγούστου μια επίθεση με drone χτύπησε ένα όχημα στη Σιντζάρ σκοτώνοντας τρία μέλη της πολιτοφυλακής, συμπεριλαμβανομένου και του ανώτερου διοικητή Σαΐντ Χασάν Σαΐντ. Για τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης επρόκειτο για επίθεση σε στελέχη του PKK που κατευθύνονταν σε μια συνάντηση με τον ιρακινό πρωθυπουργό Μουσταφά αλ-Καντμινί που επισκεπτόταν εκεί την ημέρα την Σιντζάρ.

Την επόμενη μέρα τουρκικά αεροσκάφη F-16 βομβάρδισαν μια κλινική στο χωριό Σικενίγε σκοτώνοντας 9 άτομα, τα 8 εκ των οποίων ήταν Γιαζίντι. Τα τουρκικά ΜΜΕ υποστήριξαν ότι στην κλινική νοσηλευόταν ένα ανώτερο στέλεχος του PKK.

Παρότι η Τουρκία παρουσιάζει αυτές τις επιθέσεις ως τμήμα της εκστρατείας κατά του PKK, οι Μονάδες Αντίστασης της Σιντζάρ από τη σκοπιά της ιρακινής κυβέρνησης ανήκουν στις Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης.

Άλλωστε, των επιθέσεων είχε προηγηθεί βίντεο του Κινήματος Μουτζάβα, ενός φιλοϊρανικού τμήματος των Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης που καλούσε την Τουρκία να σταματήσει τις επιθέσεις σε ιρακινό έδαφος και να σεβαστεί τα σύνορα, «πριν είναι αργά».

Μάλιστα, στις 12 Αυγούστου τέσσερις ρουκέτες έπεσε στη βάση της Μπασίκα κοντά στη Μοσούλη όπου στρατοπεδεύουν οι τουρκικές δυνάμεις χωρίς κάποια οργάνωση να αναλάβει την ευθύνη.

Πάντως ο πρωθυπουργός του Ιρακινού Κουρδιστάν Νετσιρβάν Μπαρζανί επισκέφτηκε την Τεχεράνη στις 5 Αυγούστου για να παρευρεθεί στην ανάληψη καθηκόντων από τον Ραϊσί τον οποίο και συνάντησε σε εγκάρδιο κλίμα.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή η Τεχεράνη επανέφερε το προηγούμενο διάστημα τη σαφή της θέση ότι επιθυμεί να δει να εκδιώκονται από το Ιρακινό Κουρδιστάν οι ομάδες που εκπροσωπούν τους Κούρδους του Ιράν και βρίσκονται σε σύγκρουση με την Τεχεράνη.

Μια αντιπαράθεση περιφερειακών δυνάμεων

Οι εξελίξεις στις σχέσεις της Τουρκίας με το Ιράν αντανακλούν το γεγονός ότι η φιλοδοξία της Τουρκίας να αναδειχθεί σε τοπική περιφερειακή δύναμη, αναγκαστικά θα τη φέρει αντιμέτωπη με άλλες δυνάμεις που συστηματικά έχουν κατοχυρώσει έναν ανάλογο ρόλο, σε πείσμα μάλιστα σχετικά αντίξοων συνθηκών.

Επιπλέον, οι διαρκείς τακτικές ταλαντεύσεις μιας Τουρκίας που θέλει να αναπροσδιορίσει τη θέση της εντός της Δύσης αλλά με σημαντικούς βαθμούς ελευθερίας ενέχουν τον κίνδυνο εντάσεων με ένα Ιράν που όλα δείχνουν ότι θα κινηθεί πιο αντιπαραθετικά προς τη Δύση.