Ισως η Ιστορία, όπως έχει πει ο Μαρξ, την πρώτη φορά να επαναλαμβάνεται ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα. Ισως πάλι να επαναλαμβάνεται χωρίς να νοιάζεται για το είδος του ρεπερτορίου στο οποίο την κατατάσσουμε εμείς, οι εφήμεροι παρατηρητές της.

Αν, ωστόσο, υπάρχει κάτι σταθερά επαναλαμβανόμενο, περισσότερο ακόμη και από το πάθος αυτών που θέλουν να την αλλάξουν, είναι η αγωνία όσων προσπαθούν να τρέξουν μακριά από αυτήν. Τι παράξενο όμως. Στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από την Ιστορία, τελικά τη γράφουν.

Βλέπουμε τις τελευταίες μέρες τους πολίτες στο Αφγανιστάν να προσπαθούν, με δραματικό τρόπο, να ξεφύγουν από την Ιστορία που τους μέλλεται.

Οι εικόνες με τους ανθρώπους να κρέμονται από τις ρόδες του αεροπλάνου και να πέφτουν τελικά στο κενό ύστερα από αυτήν την πτήση των λίγων δευτερολέπτων προς το ανέφικτο, τις γυναίκες που πετάνε στους αμερικανούς στρατιώτες τα παιδιά τους για να τα σώσουν, αυτές που ουρλιάζουν παρακαλώντας για τη σωτηρία τους, θα αργήσουν να σβήσουν – αν σβήσουν ποτέ – από τη μνήμη μας.

Είναι η απόλυτη αποτύπωση της απελπισίας. Η ίδια εδώ και χιλιάδες χρόνια. Σαν να ακούγεται η Εκάβη, από τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, να λέει στις γυναίκες της Τροίας πως, αν είναι να αφανιστούν προκειμένου να τις γράψει η Ιστορία, καλύτερα να μείνουν, ιστορικά, αχαρτογράφητες.

Λίγες μέρες πριν από την επέτειο της καταστροφής τη Σμύρνης, βλέποντας αυτές τις εικόνες από το Αφγανιστάν, οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι. Αλλωστε, επί της ουσίας, μόνο το μέσον αλλάζει. Τώρα προσπαθούν να γαντζωθούν από τα αεροπλάνα, τότε προσπαθούσαν να σκαρφαλώσουν στα πλοία αυτών που λογάριαζαν για συμμάχους.

Κοινός παρονομαστής, η «αδιαφορία των ξένων». Γιατί δεν ήθελαν ή γιατί δεν μπορούσαν; Κάποιες φορές, σε αυτές τις περιπτώσεις, η απόσταση μεταξύ του «θέλω» και του «μπορώ» είναι τεράστια. Θα υπάρχουν όμως πάντα κάποιοι, λίγοι, που μπορούν να τις εκμηδενίσουν. Οπως ο Τζορτζ Χόρτον.

Ο αμερικανός διπλωμάτης και λογοτέχνης που στα πενήντα του χρόνια παντρεύτηκε την Ελληνοαμερικανίδα Αικατερίνη Σακοπούλου, υπηρέτησε ως πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη από το 1911 έως το 1917 και από το 1919 έως το 1922.

Στο βιβλίο «Η μάστιγα της Ασίας» που κυκλοφόρησε το 1926, καταγράφει τη μαρτυρία του για τη μεγάλη πυρκαγιά στην ελληνική συνοικία της πόλης.

Εκείνες τις ώρες που άνοιξε, για τους απελπισμένους, τις πόρτες του προξενείου του, όλη τη νύχτα «βάφτιζε» τον Ιορδάνη Σαρρή Τζορτζ Σάντερς, την Καλλιόπη Καλομοίρη Κέλι Κάρλτον, την Τασώ Αναστασιάδη Τζέιν Ανταμς (τυχαία τα ονόματα) και οι γραμματείς τούς σφράγιζαν αμερικάνικα διαβατήρια ώστε να διαφύγουν ως αμερικανοί πολίτες.

Θα το έκανε αυτό ο Χόρτον αν δεν ήταν ένας ρομαντικός φιλέλληνας που μπορεί και να μεροληπτούσε; Η Ιστορία δεν γράφεται με «αν». Ωστόσο, ίσως και να γραφόταν αλλιώς αν υπήρχαν – στη Σμύρνη, στο Αφγανιστάν, παντού – περισσότεροι Χόρτον.

Γιατί, τελικά, τη μεγάλη Ιστορία του Ανθρώπου τη γράφουν οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων.

Headlines