Αφγανιστάν – «Εποχή Ταλιμπάν» με χάος, βία και αβεβαιότητα

Η ταπεινωτική αποχώρηση κακήν κακώς των Αμερικανών από το Αφγανιστάν, οι σκηνές χάους που συνεχίζονται στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, η εγκατάλειψη στην τύχη τους πολλών Αφγανών που εργάστηκαν για τον στρατό, τις ΜΚΟ και τις πρεσβείες, και το αβέβαιο μέλλον της χώρας υπό τους Ταλιμπάν σηματοδοτούν μια νέα εποχή για την περιοχή. Η Ρωσία, η Τουρκία και η Κίνα είναι ανάμεσα στις δυνάμεις που σπεύδουν να καλύψουν το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ. Οι Ρώσοι δεν εκκένωσαν την πρεσβεία τους στην Καμπούλ, οι Τούρκοι διαπραγματεύονται την παραμονή στρατευμάτων τους στο αεροδρόμιο της αφγανικής πρωτεύουσας, ενώ οι Κινέζοι προσβλέπουν στην οικονομική διείσδυση στο Αφγανιστάν μέσω των πακιστανών συμμάχων τους.

Το πλήγμα στο γόητρο των ΗΠΑ

Οσο και αν ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν «κληρονόμησε» τη συμφωνία αποχώρησης από το Αφγανιστάν που είχε διαπραγματευθεί ο προκάτοχός του Ντόναλντ Τραμπ στην Ντόχα, ο τρόπος με τον οποίο αυτή εφαρμόστηκε βαραίνει αποκλειστικά τον ίδιο. Το γόητρο των ΗΠΑ υπέστη πλήγμα, αφού οι Ταλιμπάν επέβαλαν την αμερικανική αποχώρηση στις 15 Αυγούστου, εισβάλλοντας στην Καμπούλ, την τελευταία αφγανική πόλη που είχε μείνει εκτός του ελέγχου τους, και αναγκάζοντας τους Αμερικανούς να επισπεύσουν την ημερομηνία αποχώρησης που είχαν ορίσει συμβολικά, στις 11 Σεπτεμβρίου.

Το ερώτημα όλων είναι αν οι Ταλιμπάν σήμερα είναι οι ίδιοι σκοταδιστές του Μεσαίωνα που ήταν 20 χρόνια πριν, όταν τους ανέτρεψαν από την εξουσία οι Αμερικανοί. «Μιλούν καλύτερα αγγλικά» ήταν η λακωνική απάντηση του επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοζέπ Μπορέλ αυτή την εβδομάδα.

Οι Ταλιμπάν, με ρουκέτες και Καλάσνικοφ, κατάφεραν να κερδίσουν τον αφγανικό στρατό και να πάρουν στα χέρια τους τα δεκάδες ελικόπτερα Απάτσι και πολύ μεγάλο αριθμό όπλων και πυρομαχικών που οι Αμερικανοί είχαν δώσει στις αφγανικές ένοπλες δυνάμεις.

Η στρατηγική των Ταλιμπάν

Η στρατηγική που ακολούθησαν ήταν η εξής: ενώ ο αφγανικός στρατός είχε επικεντρώσει τις δυνάμεις του για ενδεχόμενη επίθεση των Ταλιμπάν στο Νότιο Αφγανιστάν (Κανταχάρ), που ήταν το προπύργιο των Ταλιμπάν, οι Ταλιμπάν έκαναν την έκπληξη και ξεκίνησαν να κατακτούν το Βόρειο Αφγανιστάν, παραδοσιακά προπύργιο των αντιταλιμπανικών δυνάμεων.

Σύμφωνα με πολλούς παρατηρητές της περιοχής, οι Ταλιμπάν, σε σχέση με 20 χρόνια πριν, έχουν εξελιχθεί όσον αφορά τις «δημόσιες σχέσεις». Χρησιμοποιώντας επιχειρήματα κατά των ξένων δυνάμεων, εκμεταλλευόμενοι τα παράπονα των Αφγανών για τη διεφθαρμένη κυβέρνηση και εξαγοράζοντας όποιον χρειαζόταν κατάφεραν να πείσουν πολλές επαρχίες να παραδοθούν χωρίς μάχη.

Το ερώτημα για την Ουάσιγκτον

Η γενική απορία είναι πώς είναι δυνατόν η Ουάσιγκτον να πιάστηκε εξαπίνης από την προέλαση των Ταλιμπάν στην Καμπούλ. Πώς είναι δυνατόν να διαβεβαίωνε μόλις πρόσφατα ότι η αφγανική πρωτεύουσα θα άντεχε 30-60 ημέρες και γιατί δεν είχε κάνει καμία ενέργεια για την απομάκρυνση από τη χώρα των Αφγανών που είχαν συνεργαστεί με τους Αμερικανούς που κινδυνεύουν να πέσουν στα χέρια των Ταλιμπάν;

Στη Βρετανία, πληθαίνουν οι φωνές για την παραίτηση του υπουργού Εξωτερικών Ντόμινικ Ράαμπ, ο οποίος, ενώ έπεφτε η Καμπούλ, ήταν «εξαφανισμένος» κάνοντας διακοπές στην Κρήτη. Οταν του ζητήθηκε να κάνει ένα τηλεφώνημα προς τον αφγανό ομόλογό του, προτού πέσει η αφγανική κυβέρνηση – για να φροντίσει την εκκένωση των αφγανών διερμηνέων του βρετανικού στρατού και εργαζομένων στη βρετανική πρεσβεία -, ο Ράαμπ το ανέθεσε σε κάποιον κατώτερο στην ιεραρχία και το τηλεφώνημα δεν έγινε ποτέ.

Οι εξηγήσεις του Τζο Μπάιντεν

Ο ίδιος ο Μπάιντεν προσπαθεί να υπερασπιστεί την επιλογή του να αποσύρει τις ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και να βάλει τέλος στον «ατελείωτο» πόλεμο. «Ο πατέρας μου έλεγε πως αν τα πάντα είναι εξίσου σημαντικά για σένα, τότε τίποτα δεν είναι σημαντικό. Πρέπει να επικεντρωθούμε εκεί όπου η απειλή είναι μεγαλύτερη» είπε ο αμερικανός πρόεδρος σε συνέντευξή του προς τον Τζορτζ Στεφανόπουλο του ABC, εννοώντας την Κίνα.

Πάντως οι έξι στους 10 Αμερικανούς, σύμφωνα με τελευταία δημοσκόπηση των AP-NORC, πιστεύουν ότι ο πόλεμος στο Αφγανιστάν δεν άξιζε τον κόπο.

Οι υποσχέσεις και οι διωγμοί

Οι Ταλιμπάν ισχυρίζονται ότι δεν θα είναι τόσο ακραίοι όσο στο παρελθόν και ότι θα σεβαστούν τα δικαιώματα των γυναικών εντός των κανόνων της σαρίας. Προς το παρόν έχουν δείξει τα αντίθετα δείγματα. Γυναίκες δημοσιογράφοι καταγγέλλουν στα social media ότι οι Ταλιμπάν τούς είπαν να μην επιστρέψουν στη δουλειά, γυναίκες υπάλληλοι τράπεζας καταγγέλλουν ότι τους είπαν να πάψουν να πηγαίνουν στο γραφείο και να πάρει τη θέση τους ένας άντρας συγγενής τους.

Σε διάφορες πόλεις του Αφγανιστάν πραγματοποιούνται διαδηλώσεις εναντίον των Ταλιμπάν, οι οποίες μέχρι στιγμής καταστέλλονται με βία. Μέρα με τη μέρα πληθαίνουν οι αναφορές για την αγριότητα των Ταλιμπάν, που αναζητούν συνεργάτες του προηγούμενου καθεστώτος πόρτα-πόρτα, και την Παρασκευή κυκλοφόρησε βίντεο από την εκτέλεση αστυνομικού διευθυντή.

Η αντίσταση στο Παντζίρ

Το μοναδικό μέρος του Αφγανιστάν που δεν έχει πέσει στα χέρια των Ταλιμπάν σήμερα είναι η Κοιλάδα του Παντζίρ – ούτε το 1996-2001 που οι Ταλιμπάν κυβερνούσαν το Αφγανιστάν δεν είχαν καταφέρει να κατακτήσουν το Παντζίρ. Από εκεί καταγόταν ο Αχμαντ Σαχ Μασούντ, αρχηγός των μουτζαχεντίν που πολεμούσαν τους Ταλιμπάν, τον οποίο σκότωσαν σε τρομοκρατική επίθεση στο Βέλγιο δύο ημέρες πριν από την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Σήμερα στο Παντζίρ ο γιος του, Αχμαντ Μασούντ, προσκαλεί όσους θέλουν να αντιταχθούν στους Ταλιμπάν, αλλά οι περισσότεροι αναλυτές προς το παρόν θεωρούν ότι οι πιθανότητες σοβαρής αντίστασης με βάση το Παντζίρ είναι μικρές.

Ως ηγετική φιγούρα των Ταλιμπάν σήμερα διακρίνεται ο μουλάς Αμπντούλ Γκάνι Μπαραντάρ, επικεφαλής της αντιπροσωπείας που διαπραγματεύθηκε με τους Αμερικανούς στην Ντόχα και συνιδρυτής των Ταλιμπάν μαζί με τον μουλά Ομάρ, πρώην αρχηγό των Ταλιμπάν που δεν ζει εδώ και χρόνια. Ο Μπαραντάρ ήταν υφυπουργός Αμυνας την πρώτη περίοδο του καθεστώτος των Ταλιμπάν και μετά την αμερικανική εισβολή του 2001 κατέφυγε στο Πακιστάν.

Το αίτημα Μέρκελ στους Ταλιμπάν μέσω Πούτιν

Την Παρασκευή, στην τελευταία της μάλλον επίσκεψη στη Μόσχα ως καγκελαρίου, η Μέρκελ συναντήθηκε με τον Πούτιν (φωτογραφία) και του ζήτησε να διαβιβάσει στους Ταλιμπάν τη σημασία τού να αποχωρήσουν με ασφάλεια από την Καμπούλ αφγανοί πολίτες που συνεργάζονταν με Δυτικούς. Η γερμανίδα καγκελάριος ζήτησε από τον ρώσο πρόεδρο να τους διαμηνύσει ότι αν εξασφαλίσουν την αποχώρηση των Αφγανών, το Βερολίνο θα συνεργαστεί μαζί τους σε ανθρωπιστικά ζητήματα.

Οι συνομιλίες των Ρώσων, οι κινήσεις των Τούρκων και ο φόβος των Ευρωπαίων

Η Μόσχα συνεχίζει να θεωρεί επισήμως τους Ταλιμπάν τρομοκρατική οργάνωση, αλλά ο ρώσος πρέσβης στην Καμπούλ, ο οποίος παραμένει στη θέση του αφού δεν πρόκειται να εκκενωθεί η πρεσβεία, έσπευσε να συναντηθεί με εκπρόσωπο των Ταλιμπάν για «εποικοδομητικές», όπως τις χαρακτήρισε, συνομιλίες. Σύμφωνα με τη ρωσική πλευρά, η αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν άλλαξε τις εντυπώσεις για τη σοβιετική εισβολή (1979-1989) και έκανε τους Ρώσους πιο αποδεκτούς στη χώρα.

Η Τουρκία δεν βλέπει αρνητικά την έλευση των Ταλιμπάν. Η Αγκυρα διατηρεί 500 στρατιώτες στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και διαπραγματευόταν με την προηγούμενη κυβέρνηση του Αφγανιστάν να αναλάβει την ασφάλεια του αεροδρομίου μετά την αποχώρηση των Αμερικανών. Σήμερα ο πρώην πρόεδρος Ασράφ Γκάνι έχει καταφύγει στα ΗΑΕ και η Αγκυρα προσεγγίζει τους Ταλιμπάν. Ενδεχομένως η Τουρκία να είναι η πρώτη χώρα που θα αναγνωρίσει την κυβέρνηση των Ταλιμπάν ή θα δεχθεί επίσημη επίσκεψη από την Καμπούλ με αντάλλαγμα τη διατήρηση των δυνάμεών της στη χώρα.

Την περασμένη εβδομάδα ο υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ επισκέφθηκε το Πακιστάν για να πείσει το Ισλαμαμπάντ να σπρώξει προς αυτή την κατεύθυνση τους Ταλιμπάν. Προς το παρόν όμως αυτοί επιμένουν να αρνούνται την παραμονή οποιασδήποτε ξένης δύναμης στο Αφγανιστάν, όμως η δίψα τους για διεθνή αναγνώριση ίσως τους κάνει να αλλάξουν γνώμη.
Στην Ευρώπη, όπως φαίνεται από τις δηλώσεις του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, της γερμανίδας καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ και άλλων, το κύριο μέλημα είναι να μην υπάρξει «μια επανάληψη του 2015» όσον αφορά τους πρόσφυγες. «Οι Ταλιμπάν κέρδισαν τον πόλεμο. Οφείλουμε να συνομιλήσουμε μαζί τους» δήλωσε ο Μπορέλ, υπουργός Εξωτερικών της ΕΕ, ύστερα από συνάντηση με τους ομολόγους του των «27» την Τετάρτη.