Το μαστίγωμα του δυτικού πολιτισμού

Εχει ξαναγίνει συμψηφισμός «φανατισμών» χωρίς να περιμένει τον Γιάνη Βαρουφάκη. «Φονιάδες των λαών ιμπεριαλιστές, οι βόμβες σας γεννάνε τους τζιχαντιστές». Ηταν το σύνθημα με το οποίο συμμετείχαν οι 18άρηδες στην πορεία του Πολυτεχνείου το 2015, λίγες ημέρες μετά την τρομοκρατική επίθεση του ISIS στο θέατρο Μπατακλάν του Παρισιού (13 Νοεμβρίου). Η προσφιλής ηλικιακή ομάδα του Γιάνη φορούσε τη μάσκα του φολκλορικού αντιιμπεριαλισμού και κουβαλούσε εθελουσίως το στίγμα της δυτικής ενοχής. Οι τρομοκράτες χτυπούσαν την Ευρώπη, αλλά έφταιγε το θύμα που τους προκάλεσε.

Εξι χρόνια μετά, την ημέρα που ο σκοταδισμός επελαύνει στην Κεντρική Ασία, ενεργοποιώντας όλα τα ρήγματα, ο πρόεδρος του ΜέΡΑ25 πανηγυρίζει «την ημέρα που ο φιλελεύθερος – νεοσυντηρητικός ιμπεριαλισμός ηττήθηκε μια για πάντα» (μαζί με ολίγη από λεκτική αλληλεγγύη στις γυναίκες του Αφγανιστάν). Κάτι χάσκει μονίμως κάτω από τις ρωγμές στη σιωπή της ουδετερότητας. Κάτι που επαναλαμβάνεται ως μοτίβο μιας ανάγνωσης με το ηθικό πλεονέκτημα και τα λυσάρια των «ισμών» υπό μάλης. Το μαστίγωμα του δυτικού πολιτισμού, που δεν σβήνει ωστόσο τις αιτίες γέννησης του φανατισμού. Στην οργανωμένη έκρηξη βίας, που απειλεί πρωτίστως το δικαίωμα στη ζωή, το αντεπιχείρημα δεν μπορεί να είναι οι σταυροφορίες, η αποικιοκρατία ή τα πετρέλαια.

Αν ο οριενταλισμός είναι μια διαστρέβλωση, την ίδια (επιθετική) φαντασίωση μεταφέρει ο «δυτικισμός», σύμφωνα με τον όρο των Ιαν Μπουρούμα και Αβισάι Μαργκαλίτ (εκδ. Κριτική, 2007, μτφ. Ξενοφών Γιαταγιάνας). Στο βιβλίο τους οι δύο στοχαστές περιγράφουν, ανάμεσα σε πολλά διαφωτιστικά επεισόδια, το συνέδριο ιαπώνων διανοουμένων στο Κιότο το 1942 – μετά το Περλ Χάρμπορ – με θέμα «Πώς να υπερβούμε το μοντέρνο;». Εννοείται πως η Ιστορία απεχθάνεται οποιαδήποτε ομοιότητα με άλλους ζηλωτές: «Το «μοντέρνο» αποτελεί ολισθηρή έννοια. Στο Κιότο του 1942, όπως στην Καμπούλ και στο Καράτσι του 2001, παρέπεμπε σε οτιδήποτε είχε σχέση με τη Δύση. Ομως, η Δύση είναι έννοια εξίσου ρευστή με το «μοντέρνο»… Κάποιος υποστήριξε ότι ο εκδυτικισμός έμοιαζε με επιδημία που είχε προσβάλει την ιαπωνική ψυχή. Αλλος είπε ότι το «μοντέρνο» ήταν κάτι το «ευρωπαϊκό»… Εφταιγε η επιστήμη. Και ο καπιταλισμός, και το γεγονός ότι στην ιαπωνική κοινωνία είχε παρεισφρήσει η σύγχρονη τεχνολογία, καθώς και οι έννοιες των ατομικών ελευθεριών και της δημοκρατίας. Απαιτούνταν «υπέρβαση» όλων αυτών». Οι έννοιες δεν θα ήταν ανοίκειες όταν αργότερα παρόμοιο πλαίσιο στην πραγματικότητα θέλησαν να εφαρμόσουν μαρξιστές ή υπερδεξιοί διανοούμενοι.

Ακόμη κι έτσι, το τιτίβισμα περί Αφγανιστάν δεν θα σήμαινε τίποτε περισσότερο από την τελευταία εκπυρσοκρότηση του συγγνωστού ναρκισσισμού. Η «μέθοδος Βαρουφάκη» – ας επιλέξουμε μια κωδική ονομασία – δεν έχει αποκλειστικότητα. Στην επικράτεια του «anything goes» η διαρκής τροφοδότηση αποτελεί κανόνα για να επιπλέει κανείς στον αφρό των ημερών.

Η διεύρυνση της αρένας, κυρίως της σοσιαλμιντιακής, επιφέρει με γεωμετρική πρόοδο αύξηση των τρικ προς τέρψιν των χρηστών. «Τιτιβίζω, άρα πολιτικολογώ» ακούγεται ήδη σαν ευφημισμός στις μέρες μας, όταν από τα μπλε καδράκια του Twitter ή τα threads διακινείται ο απροκάλυπτος ανορθολογισμός, οι συνωμοσιολογικές εξάρσεις, ο εντυπωσιασμός και η «λεζάντα της παρέας».

Αυτό που πριν έμοιαζε αλλόκοτο σήμερα μπορεί να είναι της μοδός. Οι εξαιρέσεις, όπου πολίτες, αναλυτές, δημοσιογράφοι και συγγραφείς επιμένουν να γράφουν με το βάρος της ευθύνης, ανιχνεύονται πλέον σαν στίγμα σε ραντάρ. Ειδικά στις περιπτώσεις έκτακτων κρίσεων, όπου η κοινωνία προβάλλει συσσωρευμένα ριφλέξ, επικρατεί μια μεγάλη αντίφαση. Το κέλυφος είναι η τεχνολογία. Το περιεχόμενο θυμίζει συνοικιακό κουτσομπολιό. Είμαστε online, αλλά νοσταλγούμε τον νεοελληνικό καφενέ. Φωτογραφιζόμαστε, αν τύχει, για το «Paris Match». Αλλά θέλουμε πανό στην αμερικανική πρεσβεία.