Το σχήμα της εξουσίας

Στον «Ορέστη» του Ευριπίδη, μετά την καταδίκη από τους Αργίτες του μητροκτόνου και της αδελφής του Ηλέκτρας σε θάνατο διά λιθοβολισμού, ο ήρωας αρπάζει την Ερμιόνη, κόρη του Μενέλαου, ο οποίος, στην προκειμένη περίπτωση, εκπροσωπεί την εξουσία, ταμπουρώνεται στα ανάκτορα και απειλεί τον πατέρα της ότι θα τη σφάξει και θα βάλει φωτιά στο παλάτι αν δεν πείσει τους συμπολίτες του να αλλάξουν την απόφασή τους. Γίνεται τότε μία στιχομυθία μεταξύ του Ορέστη που συμβολίζει την κόντρα στην εξουσία (δραματουργικά, θα μπορούσε κάποιος να τον περιγράψει και ως ένα είδος «πρωτοτρομοκράτη») και του Μενέλαου. Συγκρουσιακός μεν ο διάλογός τους αλλά ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί το σχήμα λαβή – αντιλαβή, που εδώ σημαίνει ότι οι δύο άνδρες μιλούν στον ίδιο στίχο του κειμένου. Δηλαδή, ακόμη και διαφωνούντες βρίσκονται στον ίδιο «τόπο», τον «τόπο» του στίχου. Κατά μία έννοια, συνυπάρχουν.

Αυτός ο διάλογος τελειώνει με τον Μενέλαο να λέει στον Ορέστη «Εχεις με». Σε ελεύθερη μετάφραση, «με έχεις στο χέρι», «με κατέχεις» ή «με νίκησες» – όπως το μετέφρασε ο Γιώργος Χειμωνάς. Ο Ορέστης τότε αφήνει ελεύθερη την Ερμιόνη, αλλά βάζει φωτιά στο παλάτι. Διότι, σύμφωνα με κάποιους, αυτό το «έχεις με» σημαίνει κάτι παραπάνω από το «με νίκησες». Υπονοεί ότι «με νίκησες μεν, αλλά, πλέον, έχεις το σχήμα μου» καθώς η λέξη «σχήμα» προέρχεται από τον αόριστο του ρήματος «έχω». Τι θέλει να πει ο ποιητής – κυριολεκτικά στην προκειμένη περίπτωση; Οτι ο συγκρουόμενος με το κράτος και την εξουσία μπορεί εύκολα να γίνει μέρος της και να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά της.

Ο απολυταρχισμός της φωνασκίας

Είναι αυτό ακριβώς που βλέπουμε να συμβαίνει στον αντιπολιτευτικό, απ’ όπου κι αν προέρχεται, διαδικτυακό λόγο. Που ακόμη και αν δεν αρθρώνεται από επίσημα κομματικά χείλη, δεν καταδικάζεται από αυτά.

Οι μεγάλες πυρκαγιές, η καταστροφή εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων, τα όποια κενά στην αντιμετώπιση των δεκάδων πύρινων μετώπων φυσικά και είναι θέμα προς συζήτηση και κριτική για την κυβέρνηση. Για το αν έκανε ό,τι έπρεπε και όταν έπρεπε να το κάνει. Για λάθη, στραβοπατήματα, αμέλειες. Μόνο που στα χείλη των «αντιφρονούντων», η ουσιαστική κριτική που θα μπορούσε να αναδείξει τα κενά στην κρατική διαχείριση της καταστροφής μετατράπηκε σε κύμβαλο αλαλάζον και πεζοδρομιακό υβρεολόγιο. Κενό νοήματος και περιεχομένου. Με δογματισμό και αυταρχισμό που παραπέμπουν σε μια αμετροεπή «εξουσία», στον απολυταρχισμό της φωνασκίας που, ως αυτής της ποιότητας, δεν χρειάζεται να δώσει λόγο για τις αποφάνσεις και τις αποφάσεις του. Τα συνθήματα που κυκλοφόρησαν για τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν σηκώνουν ούτε εξήγηση ούτε τεκμηρίωση. Το «κάθαρμα» για παράδειγμα είναι η κατάληξη ενός συλλογισμού που όμως δεν διατυπώνεται ποτέ. Πόσο, μα πόσο μοιάζει με εκείνο το «αποφασίζουμε και διατάζουμε».

Και κάπως έτσι, οι «αντί», οι καναπεδάτοι «τρομοκράτες» του Διαδικτύου γίνονται δικτατορίσκοι που μπορούν να βρίσουν τους πάντες αλλά κανείς δεν επιτρέπεται να τους κριτικάρει. Βρε πώς το είχε πει ο Βολταίρος; «Για να βρεις ποιος σε εξουσιάζει, απλώς σκέψου ποιος είναι αυτός που δεν επιτρέπεται να κριτικάρεις».

Ωστόσο, τα κάθε λογής σχήματα είναι αναγνωρίσιμα πλέον. Γι’ αυτό ούτε τσουλάνε για πολύ ούτε ξεγελάνε. Τουλάχιστον για εμένα ήταν μια καλή ευκαιρία να θυμηθώ τον διάλογο μεταξύ Ορέστη και Μενέλαου.

Τι (ξέ)μαθα φέτος το καλοκαίρι

Οσα γράφτηκαν και ειπώθηκαν με αφορμή τις πυρκαγιές (και τα οποία πόρρω απέχουν από όσα θα μπορούσαν να γραφούν και να ειπωθούν ως κριτική για την κυβέρνηση) με έκαναν να αναθεωρήσω κάποιες, ας τις πούμε, βεβαιότητες. Οτι, για παράδειγμα, στις αριστερές ιδεολογίες επίκεντρο είναι ο άνθρωπος. Μαθαίνω πως αυτό άλλαξε. Καμία σημασία δεν έχει που μέσα στην πύρινη λαίλαπα δεν χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, το σημαντικό είναι ότι χάθηκαν ατομικές ιδιοκτησίες. Κοίτα τι μαθαίνει κανείς μεγαλώνοντας.