Το θαύμα του ταμείου

Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, δυο μέρες προτού δημοσιευθούν στο σαββατιάτικο φύλλο της εφημερίδας, ο Ανθρωπος του Θεού της Γελένα Πόποβιτς έχει ήδη συντελέσει το ταμειακό του θαύμα. Μέσα στο πρώτο πενθήμερο προβολής του προσεγγίζει τα 80.000 εισιτήρια και συνεχίζει τη θριαμβευτική του πορεία ακάθεκτος. Οι κακόπιστοι θα μπορούσαν φυσικά να αντιτείνουν ότι εάν διαιρέσεις αυτές τις δεκάδες χιλιάδες των θεατών με τις εκατόν δεκαεπτά αίθουσες όπου προβλήθηκε πανελλαδικά (ίσως η μόνη ταινία αυτού του είδους που έτυχε ποτέ τόσο ευρείας διανομής) το αποτέλεσμα δεν ηχεί ιδιαίτερα συγκλονιστικό, αλλά και πάλι δείχνουν να παρακάμπτουν ότι μιλάμε για μία από τις στατιστικά χειρότερες εβδομάδες διαχρονικά, μια εβδομάδα που και χωρίς την πανδημία, πόσω μάλλον με την πανδημία στο σβέρκο, οι αιθουσάρχες συνήθως βλέπουν θεατή με το κιάλι. Προκειμένου να συντελεστεί αυτό το θαύμα συνέβαλαν και μια σειρά από μικρότερα θαύματα, δευτερεύοντα μεν αλλά όχι ελάσσονος βεληνεκούς, όπως το θαύμα του Μίκι Ρουρκ που αναγράφεται στις αφίσες της ταινίας ως o ένας από τους τρεις πρωταγωνιστές, μαζί με τον Αρη Σερβετάλη και τον Αλεξάντερ Πετρόφ, ενώ η παρουσία του στο φιλμ δεν υπερβαίνει τα τέσσερα λεπτά σκάρτα. Αυτό όμως δεν είναι θαύμα του Αγίου Νεκτάριου. Είναι θαύμα της Feelgood.

Προτού επανέλθουμε στα «θαύματα» της συγκεκριμένης ταινίας και στον αληθινά θαυμαστό τρόπο με τον οποίο η σκηνοθέτις/σεναριογράφος τα χειρίζεται, σκόπιμο είναι να διατρέξουμε εν τάχει το εισπρακτικό πεπρωμένο ταινιών ανάλογου περιεχομένου που γυρίστηκαν στην πατρίδα μας στο παρελθόν, με μπούσουλα τα διαφωτιστικά στοιχεία που αντλούμε από τον δίτομο «Ελληνικό Κινηματογράφο» των Αγγελου Ρούβα & Χρήστου Σταθακόπουλου (Ελληνικά Γράμματα, 2005). Ευθύς εξαρχής παρατηρούμε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που η έβδομη τέχνη ασχολείται με τον Αγιο Νεκτάριο. Ηδη από το 1969, σαράντα εννέα χρόνια μετά τον θάνατό του σε ηλικία 74 ετών από καρκίνο του προστάτη (1920) και μόλις οκτώ χρόνια μετά την ανακήρυξή του σε Αγιο από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα (1961), ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου μεταφέρει στο πανί τον Αγιο Νεκτάριο, με πρωταγωνιστές τον Ανδρέα Μπάρκουλη, τη Βέρα Κρούσκα και τον Χρήστο Πολίτη, σε σενάριο Κικής Σεγδίτσα – Αντώνη Δαυίδ και παραγωγή του γνωστού και μη εξαιρετέου Τζέιμς Πάρις. Η ταινία επικεντρώνεται στα «θαύματα» του Νεκτάριου – ιδίως στα μεταθανάτια «θαύματα» που του αποδίδονται – και αξίζει να σταθούμε σε δύο ενδιαφέροντα σημεία για την πορεία της στις αίθουσες: παρά το «βαρύ πυροβολικό» των πρωταγωνιστών της εποχής και παρά την υπογραφή του Αντώνη Δαυίδ στο σενάριο (ο ίδιος είχε συνυπογράψει την προηγούμενη χρονιά το αντικομμουνιστικό έπος Στα σύνορα της προδοσίας που επί δεκαετίες κατόπιν, προ Νίκου Περάκη, ερχόταν δεύτερο σε ταμειακή επίδοση, λίγο κάτω από την Υπολοχαγό Νατάσα) η συγκομιδή του Αγίου Νεκτάριου, με 93.443 εισιτήρια στην πρώτη προβολή, ήταν συγκριτικά πενιχρή: πολύ κάτω από τις δέκα εμπορικότερες ταινίες του 1969 που κυμαίνονταν από τα 369.011 εισιτήρια («Θου-Βου» Φαλακρός Πράκτωρ, Επιχείρησις: Γης Μαδιάμ) έως τα 739. 001 (Η δασκάλα με τα ξανθά μαλλιά). Η «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» που οραματίζονταν διακαώς οι συνταγματάρχες δεν έδειχνε τόσο πρόθυμη να ανταποκριθεί, τουλάχιστον ως προς το θρησκευτικό σκέλος της κιτσαρίας.

Δέκα χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας κι ενόσω η άνθηση τόσο του πράσινου όσο και του γαλάζιου λαϊκισμού συμπίπτει με την παρακμή του σελιλόιντ και την επικράτηση της βιντεοταινίας, κάνει τη μαζική εμφάνισή της μια νέα παραλλαγή του «στρατευμένου» θρησκευτικού δράματος, προορισμένη να καταλήξει κατευθείαν στα ράφια των βιντεοκλάμπ  ή στους πάγκους των πανηγύρεων. Το VHS αντικαθιστά το (σαφώς ακριβότερο) χαρτί ακόμη και στις πιο φτηνές εκδόσεις των «Βίων Αγίων», που διανέμουν οι παραεκκλησιαστικές οργανώσεις έπειτα από την κυριακάτικη λειτουργία στο χριστεπώνυμο πλήρωμα και αντιμετωπίζουν έτσι μια και καλή το παράλληλο άγος του υψηλού αναλφαβητισμού μεταξύ των πιστών: δεν χρειάζεται πια να διαβάζεις, ούτε καν υπότιτλους. Γι’ αυτές τις  παραγωγές χαμηλότατου κόστους και ανεκδιήγητης υποκριτικής, που φέρουν συχνά το όνομα μιας Αγίας ή ενός Αγίου, καθώς και του «θαύματος» ή της «θυσίας» που την ή τον κατέστησε  θρησκευτική σελέμπριτι  – Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρα,  Αγία Πελαγία η Νύμφη του Διοκλητιανού,  Αγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, Αγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης –  δεν έχουμε ακριβή στατιστικά στοιχεία, αλλά εάν κρίνουμε από το πέπλο της λήθης που τις σκέπασε πριν καν μπούμε στη δεκαετία του 1990, δεν αμφιβάλλουμε και για το θλιβερό πεπρωμένο τους.

Αυτή είναι μέσες-άκρες η κληρονομιά του θρησκευτικού δράματος στην πατρίδα μας: μια κληρονομιά κάθε άλλο παρά θελκτική, μα που καθιστά και το σημερινό επίτευγμα στα ταμεία ακόμη πιο αξιοπερίεργο. Τι άλλαξε μέσα σε αυτόν τον μισό αιώνα και οι θεατές που σνόμπαραν τον Αγιο Νεκτάριο του Γρηγόρη Γρηγορίου διαγκωνίζονται για να δουν τον Ανθρωπο του Θεού της Γελένα Πόποβιτς; Σίγουρα δεν είναι οι ίδιοι, αλλά η κοινή λογική θα υπαγόρευε ότι, μετά από πενήντα δύο χρόνια βομβαρδισμού με κάθε είδους πιθανή και απίθανη πληροφορία, οι θεατές του 2021 θα ήταν λιγότερο απονήρευτοι από τους θεατές του 1969, περισσότερο υποψιασμένοι, δεν θα κατάπιναν τα «θαύματα» του Αγίου Νεκταρίου ή όποιου άλλου με την ίδια αφέλεια… Κάτι τέτοιο πράγματι συμβαίνει: το κοινό σήμερα έχει «πονηρέψει», όχι όμως μ’ εκείνη την «πονηράδα» – την καχυποψία, αν προτιμάτε – που περιμένουμε από κάποιον επαρκέστερα ενημερωμένο (ή… μορφωμένο, αν δεν μας τρομάζει πια η λέξη). Και αυτήν την «κουτοπονηριά», ανεξάρτητα από τη σκηνοθετική της επάρκεια – περί της οποίας θα μπορούσαμε να ξημερωθούμε διαφωνώντας -, η Γελένα Πόποβιτς δείχνει να γνωρίζει άριστα πώς να τη μανιπουλάρει.

Δείτε πώς χειρίζεται τα «θαύματα». Σε αντίθεση με τον Αγιο Νεκτάριο του Γρηγορίου, ο Ανθρωπος του Θεού της Πόποβιτς δεν εστιάζει στα «θαύματα». Κάνει «θαύματα» – ανατρέπει, δηλαδή, τους συμπαντικούς νόμους – με τη χάρη και τη φυσικότητα που νηστεύει, προσεύχεται ή γονατίζει μπροστά στα εικονίσματα. Εντάξει, μωρέ, παραβιάζει κάπου-κάπου όσα μας διδάσκουν όλα τα επιστημονικά εγχειρίδια, αλλά… δεν το κάνει και ζήτημα. Τον ίδιο τον Χρήστο Λούλη, που εκπροσωπεί στην ταινία τις δυνάμεις της Λογικής, τον υποχρεώνει να… ζηλέψει τη δική του πίστη στην Αγνοια. Οσο για τον Μίκι Ρουρκ; Οταν ρωτάει ποιο σχέδιο του Θεού μπορεί να εξυπηρετεί με το να μείνει σε όλη του τη ζωή παραπληγικός, ο ετοιμοθάνατος «Νεκτάριος» του Σερβετάλη αποκρίνεται με σκέρτσο: «Ισως ο Θεός να σου κάνει μια έκπληξη» – και ο Ρουρκ, το βρήκατε, θεραπεύεται. Ναζιάρης ο Αγιος.