Αφγανιστάν – Από την άγνωστη… εποχή της λαϊκής εξουσίας στον σκοταδισμό των Ταλιμπάν

Το Αφγανιστάν, στο μυαλό των περισσοτέρων είναι συνώνυμο των Ταλιμπάν, του σκοταδισμού, της φτώχειας, των πολέμων, της μπούργκας, της καταπίεσης και του εξευτελισμού των γυναικών, των εκτελέσεων…

Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο λαός αυτής της χώρας, για πάνω από μια δεκαετία, επέβαλε με επανάσταση τη δική του εξουσία, απέκτησε δικαιώματα, θεσμοθέτησε την ισότητα ανδρών και γυναικών, δημιούργησε υποδομές στους τομείς της Παιδείας, της Υγείας, της Πρόνοιας και έβαλε τις βάσεις για την αξιοποίηση των μεγάλων παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας.

Τι συνέβη και χάθηκαν όλες αυτές οι κατακτήσεις, πως το Αφγανιστάν από χώρα ευημερίας και δημιουργικότητας βρέθηκε να ζει τον χειρότερο μεσαίωνα της ιστορίας του;

Λαϊκή εξέγερση

Το 1973 πραγματοποιήθηκε στο Αφγανιστάν αντιμοναρχικό στρατιωτικό κίνημα που έφερε στην εξουσία τον Νταούντ. Η κυβέρνηση υποσχέθηκε πρόγραμμα αστικοδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες όχι μόνο δεν υλοποιήθηκαν, αλλά επί της ουσίας προχώρησε σε αντιλαϊκά και αντιδημοκρατικά μέτρα που όξυναν τη λαϊκή δυσαρέσκεια.

Απέναντι σε αυτήν την πολιτική, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν (ΛΔΚΑ), αποτέλεσε τον βασικό οργανωτή των λαϊκών αγώνων. Αποκορύφωμα ήταν τον Απρίλη του 1978 η υπό την καθοδήγηση του ΛΔΚΑ λαϊκή και στρατιωτική εξέγερση που ανέτρεψε την κυβέρνηση Νταούντ.

Σύμφωνα με τους ηγέτες του ΛΔΚΑ, η εξέγερση είχε ως «καθήκον να ανοίξει τον δρόμο για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της χώρας».

Γυναίκες-μέλη του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος του Αφγανιστάν

Το Αφγανιστάν ανακηρύχθηκε Λαϊκή Δημοκρατία και στη διάρκειά της δημιουργήθηκαν υποδομές στην Παιδεία, την Υγεία, την Πρόνοια, νομοθετήθηκαν τα ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών, δόθηκε η δυνατότητα ανέλιξης των γυναικών σε αξιώματα στη διακυβέρνηση, στις επιστήμες, στην παραγωγή, δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις για αξιοποίηση των μεγάλων παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας.

Η γη στους ακτήμονες

Από τα πρώτα μέτρα, που πήρε η λαϊκή κυβέρνηση ήταν να μοιράσει τη γη στους ακτήμονες, στους μικροκαλλιεργητές, στους εργάτες γης και στους νομάδες. Πρωτάκουστο γεγονός για ένα λαό, που επί 10 αιώνες βρισκόταν κάτω από το φεουδαρχικό ζυγό.

Παρέα νεαρών Αφγανών διασκεδάζει στην ύπαιθρο τη δεκαετία του ’80

Η σημαία του Αφγανιστάν το 1978 – 1980. Στο κέντρο του εθνόσημου, γραμμένη η λέξη «خلق» (Halk) που σημαίνει «Λαϊκός»

Από αυτήν τη στιγμή άρχιζε και ένοπλη αναμέτρηση ανάμεσα σ’ εκείνους που αποκτούσαν γη και σ’ εκείνους που την έχασαν… καθώς 6.795.670 στρέμματα γης μοιράστηκαν σε 2.000.000 άτομα, 4.000.000 στρέμματα αφαιρέθηκαν από τους 39.000 γαιοκτήμονες χωρίς αποζημίωση, και 11.000.000 μέλη αγροτικών οικογενειών απαλλάχτηκαν από τα χρέη τους στους τοκογλύφους, ύψους 70 δισεκατομμυρίων δραχμών.

Εκπαίδευση γυναικών τη δεκαετία του ’80

Παιδικός σταθμός στο Αφγανιστάν το 1988

Λίγα χρόνια αργότερα χαρίστηκαν και οι οφειλόμενοι στο κράτος φόροι 4.300.000 αγροτών. Ταυτόχρονα, στην αγροτική οικονομία άρχισαν να εισρέουν από τη Σοβιετική Ενωση τρακτέρ και άλλα εργαλεία, καθώς και εργαλεία για την οικοδομική βιομηχανία. Οι λαϊκές πολυκατοικίες άρχισαν ν’ αντικαθιστούν τα τσαντίρια και τα καλύβια από ξερολιθιές. Αυξήθηκαν ουσιαστικά οι μισθοί και τα μεροκάματα.

Κατασκευή σύγχρονων κατοικιών στην Καμπούλ (1984)

«Κοσμογονική» ανατροπή

Αλλά η πιο «κοσμογονική» για το Αφγανιστάν ανατροπή έγινε στη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Πρώτα απ’ όλα η γυναίκα του Αφγανιστάν μπήκε στην παραγωγή. Μεγάλα τμήματά τους πέταξαν από πάνω τους το τσαντόρ και τις μαντίλες. Αρχισαν να μαθαίνουν γράμματα, στο πλαίσιο της καταπολέμησης του αναλφαβητισμού, να σπουδάζουν. Κι επιπλέον δημιούργησαν τις μαζικές γυναικείες οργανώσεις, μπήκαν στον πολιτικό στίβο, πολλές στελέχωσαν το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα, πήραν τα όπλα, εντάχθηκαν στις λαϊκές επιτροπές κατά της αντεπανάστασης.

Κορίτσια με σύγχρονο ντύσιμο στην Καμπούλ

Με απόφαση του Επαναστατικού Συμβουλίου απαγορεύτηκε να αρραβωνιάζει ο άντρας τις γυναίκες – παιδιά του ή να τις παντρεύει, για να πάρει χρήματα ή εμπορεύματα. Με ανάλογα διατάγματα πάρθηκαν μέτρα για τη μητρότητα, καταργήθηκαν όλοι οι νόμοι που καθιέρωναν την ανισότητα των δύο φύλων. Μέσα σε λίγα χρόνια από την επανάσταση μόνο στην Καμπούλ υπήρχαν 7.454 δασκάλες και στην ύπαιθρο 9.000.

Πανεπιστημιακό αμφιθέατρο

Η νέα οικονομία, στην οποία ο κρατικός τομέας αναπτυσσόταν διαρκώς σε βάρος του ιδιωτικού, έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της παραγωγής. Το 1984 η παραγωγή φυσικού αερίου αυξήθηκε κατά 76,5% σε σχέση με το 1983, φτάνοντας τα 3 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ο τομέας της κτηνοτροφίας έγινε και εξαγωγικός. Το 1983 η παραγωγή ζώων έφτασε τα 27.750.000 ζώα. Ταυτόχρονα άρχισαν να κατασκευάζονται δρόμοι, να επισκευάζονται άλλοι. Δόθηκαν 1.500 φορτηγά αυτοκίνητα από τη Σοβιετική Ενωση για να αναπτυχθούν οι μεταφορές.

Προκάλεσαν αντιδράσεις

Εγινε επίσης προσπάθεια να αντιμετωπισθούν οι τοπικισμοί και οι διαμάχες ανάμεσα στις εθνότητες, κ.λπ.

Οι αντιτιθέμενες, εθνοτικές ομάδες στο Αφγανιστάν είναι πάνω από πενήντα, οι Παστούν (42%) οι Τατζίκοι – που μιλάνε τα περσικά (27%), οι Χαζάροι (8%) οι Ουζμπέκοι (9%) οι Αϊμάκοι (4%) οι Τουρκομάνοι/Τουρκμένοι (3%) οι Βαλούχοι (2%) και πολλές άλλες (Κιργίσιοι, Πασάγοι, Νουριστάνοι, Αραβες, Μπραχούι, Παμίροι, Γκουρτζάρ, κ.λπ. 4%).

Βιβλιοθήκη Τεχνικής Σχολής στην Καμπούλ (1982)

Οι φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις της νέας κυβέρνησης προκάλεσαν από την πρώτη στιγμή την αντίδραση των επιχειρηματιών, των φεουδαρχών, του ισχυρού ισλαμικού κλήρου, των τοπικών φυλάρχων και αρχηγών των καστών, αλλά και των ισχυρών δυτικών χωρών με πρώτες τις ΗΠΑ, που έβλεπαν ότι το νέο καθεστώς έβαζε εμπόδια στα στρατηγικής σημασίας συμφέροντά τους στην περιοχή.

Εκμεταλλευόμενοι τα λάθη που διέπραξε η κυβέρνηση του ΛΔΚΑ, αλλά και τη δυσκολία εδραίωσης για υποκειμενικούς και αντικειμενικούς λόγους της νέας επαναστατικής εξουσίας, οργανώθηκαν ειδικά στην επαρχία αντικυβερνητικές ομάδες, στις οποίες επικεφαλής τέθηκαν «μουλάδες» (μουσουλμάνοι κληρικοί, επονομαζόμενοι μουτζαχεντίν) και τοπικοί φύλαρχοι – φεουδάρχες, οι οποίοι σχεδίασαν και εκτέλεσαν μεγάλες επιθέσεις με δολιοφθορές, δολοφονίες κ.λπ.

Ο στόχος των ΗΠΑ

Η ανατροπή της λαϊκής εξουσίας έγινε ο στόχος των ΗΠΑ και των γαιοκτημόνων και των αντιδραστικών μουλάδων και ουλεμάδων, που οργάνωσαν την αντεπανάσταση: Σκότωναν, έκαιγαν και δηλητηρίαζαν τα νερά και την αγροτική παραγωγή, έσφαζαν τους δασκάλους και τα στελέχη του κυβερνητικού κόμματος, ανατίναζαν δρόμους και εργοστάσια.

Συνάντηση του Ρόναλντ Ρήγκαν με τους μουτζαχεντίν «μαχητές της ελευθερίας» στον Λευκό Οίκο

Το χρήμα έρεε άφθονο. Οι ξένες υπηρεσίες, πρώτη και καλύτερη η CIA, οργίαζαν. Ο πιο σύγχρονος εξοπλισμός δόθηκε από τις ΗΠΑ στους αντεπαναστάτες. Τα σύνορα Αφγανιστάν – Πακιστάν καταργήθηκαν.

Πράκτορες της CIA, στρατιωτικοί των ΗΠΑ , πακιστανικός στρατός, έμπαιναν κι έβγαιναν απ’ το Αφγανιστάν στο Πακιστάν. Σε ένα εκατομμύριο δολάρια την ημέρα υπολογίζεται το χρήμα που έδιναν οι ΗΠΑ, μόνο για να δημιουργηθεί κύμα προσφύγων προς το Πακιστάν.

Επρόκειτο κυρίως για τους αφγανούς γαιοκτήμονες, που έπαιρναν μαζί και τους κολίγους τους, στους οποίους ασκούσαν ισχυρή θρησκευτική και άλλη επιρροή. Χιλιάδες από τους «πρόσφυγες» πλούτισαν από το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών. Μόνο για το 1985, το Κογκρέσο των ΗΠΑ ενέκρινε «βοήθεια» στους αντεπαναστάτες 250 εκατομμύρια δολάρια και 200 εκατομμύρια δολάρια η Ιαπωνία, η Σαουδαραβία και τα Αραβικά Εμιράτα.

«Ο αγωγός της CIA»

Κι όπως έγραψε το περιοδικό «Time», «ο αγωγός της CIA προς τους αντάρτες, που εγκαινιάστηκε από την κυβέρνηση Κάρτερ, κλιμακώθηκε από τον επόμενο πρόεδρο Ρόναλντ Ρήγκαν, ο οποίος χαρακτήρισε τους μουτζαχεντίν «μαχητές της ελευθερίας».

Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι (δεξιά) με τον Οσάμα μπιν Λάντεν (δίπλα του, με τα γένια)

Περιγράφοντας την ανάμιξη των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στην αθρόα ενίσχυση των μουτζαχεντίν ενάντια στην επαναστατική κυβέρνηση του Αφγανιστάν, η Μπεναζίρ Μπούτο, πρωθυπουργός του Πακιστάν την περίοδο 1988-1990 (από τους εκλεκτότερους συμμάχους τότε των ΗΠΑ), σημείωνε μεταξύ άλλων τον Οκτώβρη του 2001:

«Οι αφγανοί μουτζαχεντίν έκαναν πόλεμο παίρνοντας μηνιαίως δεκάδες εκατομμύρια δολάρια από τις ΗΠΑ, τη Σαουδική Αραβία και είχαν στρατόπεδα εκπαίδευσης στο Πακιστάν. Ποτάμι «έτρεχαν» στα χέρια τους τα πιο σύγχρονα όπλα: ολμοβόλα, πύραυλοι, «στίνγκερ»… είχαν πέρα από τα σύνορα της χώρας τους στρατιωτικές βάσεις».

Στην πακιστανική πόλη Πεσαβάρ, στα σύνορα με το Αφγανιστάν, οργανώθηκαν πάνω από 30 στρατόπεδα εκπαίδευσης των μουτζαχεντίν από τις πακιστανικές ένοπλες δυνάμεις και αμερικανούς πράκτορες.

Σε αυτές τις συνθήκες, στο τέλος του 1979, η κατάσταση στη χώρα ήταν τραγική και έτσι η αφγανική κυβέρνηση ζήτησε – βάσει του Συμφώνου Βοήθειας που είχαν υπογράψει πριν ένα χρόνο η κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας του Αφγανιστάν και της ΕΣΣΔ – την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια της ΕΣΣΔ.

«Κρατήθηκε μυστικά»

Οπως αποκάλυψε σε συνέντευξή του ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ επί προεδρίας Τζίμι Κάρτερ, Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι:

«Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή της ιστορίας, η CIA άρχισε να βοηθά τους Μουτζαχεντίν μέσα στο 1980, δηλαδή, μετά την εισβολή του σοβιετικού στρατού στο Αφγανιστάν, στις 24 Δεκέμβρη 1979.

Ο Independent γράφει στις 6/12/1993 για τον Οσάμα μπιν Λάντεν: «Αντισοβιετικός μαχητής θέτει τον στρατό του στον δρόμο προς την ειρήνη» 

»Αλλά στην πραγματικότητα, όπως κρατήθηκε μυστικά έως τώρα, τα πράγματα έγιναν τελείως διαφορετικά. Στην πραγματικότητα, ήταν 3 Ιούλη του 1979, όταν ο πρόεδρος Κάρτερ υπέγραψε το πρώτο διάταγμα για μυστική βοήθεια στους αντίπαλους του φιλο-σοβιετικού καθεστώτος στην Καμπούλ. Εκείνη ακριβώς τη μέρα, έγραψα ένα σημείωμα στον πρόεδρο με το οποίο εξηγούσα πως κατά τη γνώμη μου αυτή η βοήθεια θα προκαλέσει την επέμβαση του σοβιετικού στρατού».

Ο πόλεμος κράτησε για 13 περίπου χρόνια. Στο πλαίσιο της πολιτικής της Περεστρόικα αποφασίστηκε η αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν το 1989.

Οι μουτζαχεντίν στην εξουσία

Τρία χρόνια αργότερα, το 1992, παρά την αντίσταση των επαναστατικών δυνάμεων, οι «μουτζαχεντίν» κατέλαβαν την πρωτεύουσα Καμπούλ, ανέτρεψαν την κυβέρνηση και πραγματοποίησαν απίστευτες σε έκταση σφαγές.

Το 1996, το καθεστώς των μουτζαχεντίν ανατράπηκε από τους Ταλιμπάν. Ο τελευταίος πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Αφγανιστάν Νατζιμπουλάχ, που από το 1992 είχε ζητήσει άσυλο στα γραφεία του ΟΗΕ στην Καμπούλ, απαγχονίστηκε σε κοινή θέα.

Ο Νατζιμπουλάχ απαγχονίζεται σε κοινή θέα

Το καθεστώς που επικράτησε στο Αφγανιστάν μετά το 1992 βύθισε ξανά τη χώρα στο σκοτάδι της καθυστέρησης, της φτώχειας, της φεουδαρχίας, στις τοπικές και εθνοτικές έριδες, ακυρώνοντας όλες τις κατακτήσεις και τα προοδευτικά βήματα που έγιναν την περίοδο 1978-1992, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών της χώρας καταστράφηκε, το προσδόκιμο όριο ζωής υποχώρησε στα 44 έτη και η παιδική θνησιμότητα άγγιξε την αναλογία 164/1000.

«Κάτι σαν νοσταλγία»

Πριν 2 χρόνια, το 2019, η Deutche Welle έγραφε σε ρεπορτάζ για το Αφγανιστάν: «…Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται στη χώρα κάτι σαν νοσταλγία για εκείνη την εποχή… Η νοσταλγία γίνεται ορατή από τον αριθμό των φοιτητών που μαθαίνουν ρωσικά, αλλά και στους δρόμους της Καμπούλ, όπου την τιμητική τους στα περίπτερα έχουν dvd και φιλμ για τη ζωή του Μοχάμεντ Νατζιμπουλάχ, του τελευταίου αφγανού προέδρου ελέω της τότε Σοβιετικής Ενωσης.

»Ο Αμπντούλ Χούσε, κάτοχος του περιπτέρου, είναι υπερήφανος που μιλά ρωσικά. Σπούδασε στη Σοβιετική Ενωση και διατηρεί φίλους εκεί. «Τότε η ζωή είχε κανονικότητα», λέει. «Οι τιμές ήταν σταθερές, διαφθορά δεν υπήρχε, οι υπάλληλοι ήταν αδιάφθοροι, κοινωνικές εισφορές και υποτροφίες δίδονταν με βάση την απόδοση και όχι τις σχέσεις».

Μέλος της θρησκευτικής αστυνομίας των Ταλιμπάν χτυπά γυναίκα στην Καμπούλ, στις 13 Σεπτεμβρίου 2001. (Ο ραβδισμός κινηματογραφήθηκε από την Επαναστατική Οργάνωση των Γυναικών του Αφγανιστάν).

»Ο Αμπντέλ Χούσε και οι συνομήλικοί του πήγαιναν στο σοβιετικό πολιτιστικό κέντρο στην Καμπούλ για να δουν ταινίες, συναυλίες, να παρακολουθήσουν αναγνώσεις βιβλίων. Είχαν την εντύπωση ότι ήταν κομμάτι της σύγχρονης ζωής (…) Ηταν μια όμορφη, πράσινη πόλη η Καμπούλ, οι άνθρωποι πήγαιναν βόλτα, έκαναν πικνίκ στο πάρκο. Πανάσχημοι μαυρισμένοι τοίχοι δεν υπήρχαν».

«Οι κομμουνιστές ατίμωσαν τα κορίτσια μας»

Και ο Εντουάρντο Γκαλεάνο καταγράφει τη μαρτυρία του στο «κύκνειο άσμα του» για τις «Γυναίκες»:

«Στα τέλη του 1979 ο σοβιετικός στρατός εισέβαλε στο Αφγανιστάν. Σύμφωνα με την επίσημη εξήγηση, η εισβολή είχε σκοπό να υπερασπιστεί τη λαϊκή κυβέρνηση, που προσπαθούσε να εκσυγχρονίσει τη χώρα.

Το 1981, στη Στοκχόλμη, ήμουν ένα από τα μέλη του διεθνούς δικαστηρίου που ασχολήθηκε με το θέμα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το αποκορύφωμα εκείνων των συνεδριάσεων.

Γυναίκες στο «ελεύθερο» Αφγανιστάν

Εδινε την κατάθεσή του ένα υψηλά ιστάμενο θρησκευτικό στέλεχος, εκπρόσωπος των ισλαμιστών φονταμενταλιστών, που εκείνη την εποχή τους αποκαλούσαν freedom fighters, μαχητές της ελευθερίας, και τώρα τρομοκράτες. Εκείνος ο γέροντας βροντοφώναξε:
«Οι κομμουνιστές ατίμωσαν τα κορίτσια μας! Τους έμαθαν γραφή και ανάγνωση!»… Και έπειτα, ακολούθησε η επέμβαση της «πολιτισμένης Δύσης» με την εγκαθίδρυση φιλοαμερικάνικου καθεστώτος και την υποχρεωτική μπούργκα και τα εκατομμύρια προσφύγων-μεταναστών!».

Τα χειρότερα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας

Στα είκοσι χρόνια αμερικανικής κατοχής (2001-2021), σκοτώθηκαν δεκάδες χιλιάδες άμαχοι, εκατομμύρια έφυγαν στην προσφυγιά, και οι περισσότεροι απ’ όσους απέμειναν ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης, μ’ ένα πιάτο φαΐ να εξαρτάται από τη «διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια».

Το 2018, στο Αφγανιστάν είχαν ανοίξει ορισμένα σχολεία. Αλλά, σύμφωνα με τη Unicef, το 60% των κοριτσιών κάτω από τα 11 έτη – πάνω από 1 εκατομμύριο – δεν πάνε ποτέ σ’ αυτά. Από τα 5 εκατομμύρια παιδιά που παρακολουθούν μαθήματα, τα κορίτσια μόλις και μετά βίας φθάνουν το 35%, σύμφωνα με μάλλον υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Την ίδια ώρα, η κοινωνική καθυστέρηση και η σχεδόν καθολική απαγόρευση παροχής ιατρικής εκπαίδευσης σε γυναίκες στο Αφγανιστάν οδηγούν στα χειρότερα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας στον κόσμο: 160/10.000, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

Πηγή: Ριζοσπάστης, The Independent, Deutsche Welle, Time