Διόρθωση στρατηγικής

Ηάτακτη αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν σηματοδοτεί το τέλος της μεταψυχροπολεμικής αμερικανικής παντοδυναμίας. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζει μια σοβαρή αλλαγή, που κυοφορείται εδώ και αρκετά χρόνια, στον τρόπο άσκησης πλανητικής πολιτικής από την υπερδύναμη του δυτικού κόσμου.

Η Αμερική επιχειρεί να κάνει μια σοβαρή διόρθωση στον τρόπο που ασκεί την πλανητική της πολιτική. Δεν πρόκειται για μια απλή αναδίπλωση (restraint) από τα πολλαπλά μέτωπα εμπλοκής στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Είναι ουσιαστικά μια διόρθωση στρατηγικής.

Το διεθνές σύστημα έχει εισέλθει σε μια ιστορική περίοδο δομικών μεταβολών. Την περίοδο που η Αμερική βολόδερνε στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν η ανεμπόδιστη άνοδος άλλων μεγάλων δυνάμεων, και κυρίως της Κίνας, μετέτρεψε το διεθνές σύστημα σε πολυκεντρικό. Το αμερικανικό κατεστημένο αντιλήφθηκε ότι αν δεν έκανε επανιεράρχηση στρατηγικών προτεραιοτήτων, κινδύνευε σοβαρά να παραδώσει αμαχητί τον 21ο αιώνα στην Κίνα.

Η πρώτη διόρθωση έγινε επί Ομπάμα με την αναδίπλωση από σειρά περιφερειακών διενέξεων και τον αναπροσανατολισμό της Αμερικής προς την Ασία (pivot to Asia), για την αντιμετώπιση της Κίνας.

Η οριστική ρήξη με το παρελθόν ήρθε επί Τραμπ. Με τον Τραμπ είχαμε μια βίαιη στροφή στη realpolitik. Μια εξωτερική πολιτική που βασιζόταν στην κυνική και ρεαλιστική επίκληση του εθνικού συμφέροντος με το δόγμα «AmericaFirst».

Ο Μπάιντεν έχει υιοθετήσει αρκετά στοιχεία της πολιτικής Τραμπ προσπαθώντας, ταυτόχρονα, να παραμείνει πιστός, ρητορικά τουλάχιστον, στον φιλελεύθερο διεθνισμό και σε μια αμυντικογενή περιχαράκωση της δημοκρατίας.

Κοινό στοιχείο και των τριών είναι η αποδοχή ότι ο κόσμος επιστρέφει σε ένα περιβάλλον μεσοπολέμου με κύρια χαρακτηριστικά το συμφέρον και την ισχύ.

Η συνειδητοποίηση «της επιστροφής της ιστορίας» διαλύει και τις αυταπάτες περί της ιστορικής επικράτησης του δυτικού φιλελεύθερου δημοκρατικού προτάγματος. Ο λόγος τώρα δεν γίνεται για τη διάδοσή του αλλά για τη διάσωσή του.

Ο πλανήτης επιστρέφει στην «τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων» (Mearsheimer). Και η Αμερική, αναγκαστικά, υιοθετεί μια πολιτική ισορροπίας μεγάλων δυνάμεων και έναν επιλεκτικό παρεμβατισμό, δηλαδή μια realpolitik.

Η στρατηγική διόρθωση που επιχειρεί η Αμερική μπορεί να είναι αναγκαία. Γίνεται, όμως, με έναν άτακτο τρόπο που πλήττει  σοβαρά το κύρος και το γόητρο της υπερδύναμης. Η μονομερής και αιφνίδια απαγκίστρωση από το Αφγανιστάν, χωρίς διαβούλευση ενισχύει τις φυγόκεντρες τάσεις στις ευρωατλαντικές σχέσεις.

Η εγκατάλειψη φίλων και συνεργατών δημιουργεί ζητήματα αξιοπιστίας. Στον Ισλαμικό κόσμο οι ακραίες ισλαμικές δυνάμεις θα ενισχυθούν ενώ θα αποδυναμωθούν οι παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ.

Η επιτυχία της αλλαγής στρατηγικής από την Αμερική θα κριθεί από το κατά πόσον αποτελεί επαναστόχευση της ισχύος της ή είναι απλώς διαχείριση της αδυναμίας της.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στην έδρα Κωνσταντίνος Καραμανλής, στη Σχολή Fletcher, του Πανεπιστημίου Tufts, πρώην υπουργός.