Σεπτεμβριανά 1955: Το πογκρόμ του τουρκικού όχλου κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης

Στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου του 1955 οι ελληνικές γειτονιές της Κωνσταντινούπολης μετατρέπονται σε πεδίο μάχης.

Όχλος δεκάδων χιλιάδων τούρκων, έχοντας σαφείς εντολές από την κυβέρνηση Μεντερές,  έβαλαν στο στόχαστρό τους την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης και ξεκινώντας από την συνοικία του Πέραν κατέστρεψαν εκατοντάδες οικίες και καταστήματα Ελλήνων.

Η αφορμή αυτής της ανηλεούς επίθεσης είχε «κατασκευαστεί» μία ημέρα νωρίτερα, στην Ελλάδα, με μία έκρηξη στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, η οποία προκάλεσε μικρές υλικές ζημιές και που εξ’ αρχής έφερε έντονα τα στοιχεία της προβοκάτσιας.

Καθόλου τυχαίο και συμπτωματικό το γεγονός ότι λίγες ημέρες πριν είχε ξεκινήσει στο Λονδίνο διάσκεψη μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας για το ζήτημα της Κύπρου που ακόμα τότε βρισκόταν υπό βρετανικό αποικιοκρατικό καθεστώς, ενώ στην Τουρκία διασπείρονταν ψευδείς φήμες ότι η ελληνική ομογένεια χρηματοδοτούσε τον απελευθερωτικό, κατά των Βρετανών, αγώνα των Ελληνοκυπρίων και της ΕΟΚΑ.

Γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ» της 6ης Σεπτεμβρίου 1955:

«Η ενέργεια αυτή είναι συνέχεια πολλών άλλων τοιούτων ενεργειών ξένων πρακτόρων ώστε να δημιουργήσουν ζητήματα μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδος και Τουρκίας προς εκμετάλλευσιν διά το Κυπριανόν θέμα»

Λίγες ώρες αργότερα το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης αλλά και της Σμύρνης ξεκινά.

Τα γεγονότα

«Σύμφωνα με τα εκ Σμύρνης και Κωνσταντινουπόλεως τηλεγραφήματα αι βάρβαροι εκδηλώσεις του όχλου εναντίον των Ελλήνων εις τας δύο πόλεις εξετυλίχθησαν ως έξης.

»Αμέσως μετά την μετάδοσιν της ειδήσεων περί εκρήξεως εις το τουρκικόν προξενείον της Θεσσαλονίκης εξερράγησαν ταραχαί εις αμφοτέρας τας πόλεις.

»Εις την Κωνσταντινούπολιν χιλιάδες εξάλλων νέων, μεταφερόντων τουρκικάς σημαίας και εικόνας του Κεμάλ Ατατούρκ και το σύνθημα “η Κύπρος είναι τουρκική”, οι διαδηλωταί ελεηλάτησαν τα καταστήματα, τα οποία κείνται επί της κεντρικής οδού Ανεκαρτησίας, χρησιμοποιούντες λίθος και σιδηράς δοκούς.

»Αι αστυνομικαί αρχαί έλαβον ισχυρά μέτρα ασφαλείας πλησίον του ενταύθα ελληνικού προξενείου και στρατεύματα εκλήθησαν διά να βοηθήσουν την αστυνομίαν.

»Οι Τούρκοι μαινόμενοι έρριπτον τα έπιπλα και τα εμπορεύματα των καταστημάτων  εις τας οδούς και έθετον πυρ εις αυτά, ενώ δεκάδες χιλιάδων άλλων Τούρκων συνεκεντρώθησαν εις τας οδούς ή εξήλθον εις τα παράθυρα των οικιών των διά να επευφημήσουν τους ανάνδρους τρομοκράτας.

»Οι Τούρκοι αστυνομικοί παρηκολούθησαν χωρίς να παρεμποδίσουν την λεηλασίαν. Οι διαδηλωταί προσεπάθησαν να θέσουν πυρ και εις μίαν ορθόδοξον ελληνικήν εκκλησίαν, αλλ’ απεκρούσθησαν υπό της αστυνομίας.

»Οι ιδιοκτήται των καταστημάτων δεν προέβαλον αντίστασιν. Αι βάρβαραι εκδηλώσεις συνεχίζοντο επί ώρας και μέχρι της 11ης νυκτερινής η τάξις δεν είχε αποκατασταθή πλήρως εις το κέντρον της πόλεως»

Εις την Σμύρνην

»Καθ’ ον χρόνον η ομογένεια της Κωνσταντινουπόλεως εδοκίμαζε τας εκδηλώσεις της τουρκικής βαρβαρότητος, εις την Σμύρνην μαινόμενα στίφη επυρπόλησαν το ελληνικόν περίπτερον της εκθέσεως (σ.σ. Διεθνής Έκθεση της Σμύρνης), διήρπασαν δε τα περισσότερα ελληνικά καταστήματα.

»Ο γενικός πρόξενος κ. Ζαφειρίου μόλις και κατώρθωσε να διασωθή, καταφυγών εις την οικίαν του στρατηγού κ. Πιπιλιαγκοπούλου, από την οποίαν μάτην προσεπάθησε να επικοινωνήση τηλεφωνικώς με τον νομάρχην της Σμύρνης, ο οποίος έγινεν άφαντος.

»Τα μαινόμενα στίγη αφού εξετέλεσαν το έργον της διαρπαγής των καταστημάτων, εκινήθησαν και προς την παραλίαν, με σκοπόν να πυρπολήσουν τα ευρισκόμενα εκεί εις τον λιμένα δύο ελληνικά ιστιοφόρα.

»Υπήρχον πληροφορίαι ότι πλην άλλων επυρπολήθη και η ελληνική εκκλησία της Σμύρνης.

Ο Μεντερές επί τόπου

»Εξ’ άλλου εγνώσθη ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός κ. Μεντερές μετέβη σήμερον εις την Κωνσταντινούπολιν εκ της Άγκυρας, όπου είναι ως γνωστόν η έδρα της τουρκικής κυβερνήσεως. (…)

Απολογισμός

»Συμφώνως προς τα πληροφορίας αυτάς κατεστράφησαν υπό του μαινομένου όχλου άπαντα τα ελληνικά καταστήματα του Πέραν.

»Πολλαί ορθόδοξαι εκκλησίαι υπέστησαν ζημίας, μεταξύ των οποίων η της Αγίας Τριάδος, η μονή της Ζωοδόχου Πηγής, η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ανετινάχθη δε η εκκλησία των Θεραπειών.

»Εις την Κυβέρνησιν δεν ελήφθησαν μέχρι στιγμής πληροφορίαι περί του αριθμού των τραυματίων κατά τα χθεσινά επεισόδια, υπολογίζετα όμως ότι ούτεοι ανέρχονται εις πολλάς δεκάδας, μεταξύ δε αυτών είναι και αρκετοί ομογενείς. (…)

»Χθες την πρωίαν (σ.σ. 7 Σεπτεμβρίου 1955) αι συνοικίαι του κέντρου της Κωνσταντινουπόλεως παρουσίαζαν θέαμα ερημώσεως.

»Τα πλείστα των καταστημάτων των οποίων τα σιδηρά ρολά και αι προθήκαι έχουν θρυμματισθή, έχουν κενωθή του περιεχομένου των.

»Σωροί ετεροκλήτων αντικειμένων καλύπτουν τας οδούς. Εργάται επεδόθησαν χθες εις το έργον της εκκαθαρίσεως, ενώ ένοπλοι στρατιώται περιπολούν.

»Η λεωφόρος του Ιστικλάλ, η κομψοτέρα αρτηρία της πόλεως, καλύπτεται από τεμάχια υφασμάτων, από φορέματα, κατεστραμμένα έπιπλα, θραύσματα υάλων, διά μέσου των οποίων είναι δυσχερές να διέλθη κανείς.

»Πανταχού τα θύματα των εκδηλώσεων αυτών ερευνούν μεταξύ των ερειπίων τα οποία καλύπτουν το έδαφος, διά να ανακαλύψουν μέρος τουλάχιστον της καταστραφείσης περιουσίας των.

»Εις ωρισμένα σημεία ευρίσκονται ανεστραμμένα και αυτοκίνητα».

Τα Σεπτεμβριανά αποτελούσαν συνέχεια της νεοτουρκικής πολιτικής ξεριζωμού των μειονοτήτων, η οποία δυστυχώς σε βάθος χρόνου πέτυχε τον στόχο της. Καθώς αν και η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντίνουπολης, ιδιαιτέρως ακμάζουσα ως τότε, κατάφερε να αντέξει το ισχυρό χτύπημα των Σεπτεμβριανών του 1955, δεν ήταν δυνατόν να αντιμετωπίσει τις απελάσεις του 1964.