Πού πήγαν τελικά οι αφγανοί πρόσφυγες;

Με την είσοδο των Ταλιμπάν στην Καμπούλ τον Δεκαπενταύγουστο το ενδιαφέρον του διεθνούς Τύπου στράφηκε ύστερα από χρόνια πάλι προς το Αφγανιστάν. Η αλήθεια είναι ότι το δράμα των Αφγανών ποτέ δεν είχε τελειώσει και ότι πέρα από ένα μικρό μέρος τους το οποίο δούλευε με τις ξένες δυνάμεις η πλειονότητα του κόσμου ζούσε σε συνθήκες φτώχειας αδιανόητης για τις περισσότερες χώρες. Οι συγκρούσεις με τους Ταλιμπάν δεν άφηναν κανένα περιθώριο να σταθεί η χώρα ξανά στα πόδια της, την ώρα που δεν ήταν η πρώτη προτεραιότητα ούτε των ξένων ούτε και των αφγανικών ηγεσιών.

Ο έξω κόσμος όμως λίγα γνώριζε. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι ο πόλεμος είχε λήξει και ότι υπήρχε πρόβλημα τρομοκρατίας και μόνο. Ετσι αδυνατούσαν να καταλάβουν γιατί τόσοι Αφγανοί έφυγαν από τη χώρα. Οταν ξεκίνησε δε η αποχώρηση των νατοϊκών δυνάμεων, το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα, καθώς με βάση τους υπολογισμούς του ΟΗΕ έως και 30.000 άτομα άρχισαν να εγκαταλείπουν το Αφγανιστάν κάθε εβδομάδα γνωρίζοντας πως θα επέστρεφαν οι Ταλιμπάν. Τα καραβάνια των εξαθλιωμένων και τρομοκρατημένων Αφγανών ξεκίνησαν για το Ιράν και από εκεί για την Τουρκία με το όνειρο να φτάσουν στη Δύση.

Οι εικόνες των ρακένδυτων και πεινασμένων Αφγανών να κοιμούνται στους δρόμους πόλεων της Ανατολικής Τουρκίας, ειδικά στο Βαν και στο Μπιτλίς, με τα παπούτσια τους λιωμένα, έχοντας διασχίσει πεζή συνήθως το Ιράν, προκάλεσαν σοκ διεθνώς. Αυτό ήταν που οδήγησε και οδηγεί τον διεθνή Τύπο στην περιοχή, με τους δημοσιογράφους να ψάχνουν αλλά να μη βρίσκουν πια παντού τους Αφγανούς, εν αντιθέσει με τους ξεχασμένους πια σύρους πρόσφυγες οι οποίοι ζουν ακόμη εδώ σε μεγάλους αριθμούς, περί τα 3,6 εκατομμύρια.

Τι λένε οι Τούρκοι

Πού πήγαν λοιπόν οι Αφγανοί; Η απάντηση είναι απλή και τη δίνουν οι ίδιες οι τουρκικές αρχές. Μέσα σε εικοσιτετράωρα τους μάζεψε η Αστυνομία από παντού και τους πήγε σε κέντρα κράτησης, όπου, θα προσέθετε κανείς, οι περισσότεροι δεν θα μπορέσουν να υποβάλουν καν αίτηση ασύλου και θα προωθηθούν πίσω στο Ιράν. Στο Βαν, όπως και στο Μπιτλίς αλλά και σε άλλες πόλεις οι περισσότεροι Αφγανοί κρατούνται, ενώ λίγοι, αυτοί που είχαν κάποια χρήματα, έχουν κρυφτεί με τη βοήθεια ντόπιων και ΜΚΟ μέχρι που να προλάβουν να υποβάλουν αίτηση. Ο Χ. είναι ένας από αυτούς, εθνικά Τουρκμένος του Αφγανιστάν, ο οποίος είχε ζήσει στην Τουρκία πριν από πολλά χρόνια και μιλάει τη γλώσσα. Κατέφυγε εδώ με τη γυναίκα του και το μωρό τους πρόσφατα, αφού έδωσε σχεδόν ό,τι είχαν στον διακινητή. Κρύβονται και μοναδική τους ελπίδα είναι μερικά άτομα, όπως ο δικηγόρος Μαχμούτ Κατσάν, ο οποίος στον ελεύθερο χρόνο του και χωρίς να αμείβεται βοηθά μέσω ΜΚΟ άτομα όπως ο Χ. να υποβάλουν αιτήσεις. Η αστυνομία γνωρίζει και μάλλον επίτηδες αφήνει αυτό το μικρό παράθυρο για όσους είναι πιο τυχεροί, ώστε να διώχνει το μεγαλύτερο μέρος χωρίς να έρχεται σε άμεση σύγκρουση με τον ΟΗΕ και άλλους οι οποίοι δεν θα ήθελαν να κλείσει και αυτό.

Το πολιτικό κόστος για τον Ταγίπ Ερντογάν είναι πολύ μεγάλο. Η δήλωσή του ότι η Τουρκία δεν θα γίνει η «αποθήκη προσφύγων» της Ευρώπης δεν προέκυψε τυχαία. Είναι ενδεικτική της πίεσης που δέχεται σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, της χειρότερης εδώ και μερικές δεκαετίες, με την αντιπολίτευση να τον κατηγορεί ότι υποκύπτει στην πίεση της Ευρώπης και παζαρεύει μια συμφωνία παρόμοια με εκείνη που συνήψε για το ζήτημα των προσφύγων από τη Συρία. Και πολλοί στην Τουρκία, όπως ο Μαχμούτ Κατσάν, πιστεύουν ότι το κάνει. Οτι, δηλαδή, οι Αρχές δεν περιορίζουν εδώ τους ξένους δημοσιογράφους την ώρα που κλείνουν τα σύνορα και απελαύνουν όσους μπορούν ως μέρος ενός παζαριού για την απόσπαση περισσότερων χρημάτων από τη Δύση. Ετσι ίσως εξηγείται γιατί διενεργούν επιχειρήσεις σύλληψης Αφγανών με την παρουσία δημοσιογράφων αλλά και επισκέψεις των ΜΜΕ σε κέντρα κράτησης προκειμένου να στείλουν τα «σωστά μηνύματα» εντός και εκτός.

Γεγονός όμως είναι ότι η εικόνα του Ερντογάν έχει τρωθεί σε σημείο που πλέον απειλείται η ίδια του η εξουσία. Το ζήτημα των Αφγανών ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, καθώς ελάχιστοι εδώ μπορούν να δεχθούν την ιδέα και άλλων προσφύγων. Οποιον κάτοικο του Βαν ρωτήσει κανείς (το 80% είναι Κούρδοι) ακούει σε ήπιους τόνους πως δεν υπάρχει δυνατότητα να έρθουν και άλλοι. Υπάρχουν όμως και χειρότερα: Οι τούρκοι εθνικιστές έχουν κάνει το ζήτημα παντιέρα τους κατηγορώντας τον Ερντογάν για ολιγωρία στη φύλαξη των συνόρων, ενώ και το CHP των κεμαλικών κάνει αναρτήσεις με συνθήματα όπως «Τα Σύνορα είναι Τιμή!» υποβάλλοντας στους Τούρκους ότι πλήττεται η αξιοπρέπειά τους. Ηδη έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται βίαια επεισόδια που θυμίζουν πογκρόμ, όπως στην Αγκυρα εναντίον Σύρων προ ημερών, το δε Προσφυγικό μετατρέπεται σε προεκλογικό ζήτημα εξίσου σοβαρό με την οικονομία. Το εάν ο Ερντογάν απλώς το παζαρεύει με τη Δύση ή πολεμά για την πολιτική του επιβίωση ή και τα δύο μαζί λίγο δείχνει να απασχολεί τους πολίτες εδώ στο Βαν και αλλού. Στο δικό τους παζάρι στο κέντρο της πόλης και με το καλημέρα, σου μιλούν για το πόσο δύσκολος είναι πλέον ο δικός τους αγώνας για επιβίωση. Ετσι καταλαβαίνει κανείς γιατί το σύνθημα για την «αξιοπρέπεια» βρίσκει απήχηση ακόμα και στις περιοχές των Κούρδων, όπως εδώ στο Βαν. Σε περιοχές όπου αυτά τα τουρκικά σύνορα χωρίζουν στην αντίληψη των περισσοτέρων τους Κούρδους από άλλους Κούρδους, πολύ κοντά στα ανατολικά και στα νότια.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ