Υπάρχουν πράγματα που γνωρίζουμε πως γνωρίζουμε. Υπάρχουν γνωστά άγνωστα. Αυτό σημαίνει πως υπάρχουν πράγματα που γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Αλλά υπάρχουν επίσης και τα άγνωστα άγνωστα. Υπάρχουν πράγματα που δεν γνωρίζουμε πως δεν τα γνωρίζουμε.

ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΡΑΜΣΦΕΛΝΤ

Συνήθως συνδέουμε τον εθισμό με κάτι… κακό. Μπορεί να μην είναι πάντοτε κακό αυτό καθεαυτό, αλλά αναμφίβολα αποβαίνει από κακή έως ολέθρια η κατάχρησή του. Σε ό,τι και αν είμαστε εθισμένοι – στην τράπουλα, στο σεξ, στη σοκολάτα, στο αλκοόλ, στην πρέζα ή στο Διαδίκτυο – υπάρχουν ήδη ανά την υφήλιο οι αντίστοιχες κλινικές που αναλαμβάνουν έναντι σεβαστού αντιτίμου τη λιγότερο ή περισσότερο επώδυνη, καθώς και τη λιγότερο ή περισσότερο χρονοβόρα διαδικασία για την απεξάρτησή μας. Για τον μοναδικό εθισμό που δεν έχω πάρει χαμπάρι να υφίστανται κλινικές απεξάρτησης είναι για τον εθισμό στο διάβασμα. Μολονότι όλοι οι ειδικοί θα σας διαβεβαιώσουν πως κάποιος μπορεί να εθιστεί στο διάβασμα από την παιδική του ηλικία (για την ακρίβεια: ή τότε θα εθιστεί ή ποτέ) δεν λαμβάνεται καμία εξίσου έγκαιρη μέριμνα και για την απεξάρτησή του. Δύο τινά πιθανόν να συμβαίνουν: είτε το διάβασμα θεωρείται εξ ορισμού αγαθός εθισμός είτε καμία ιδιωτική κλινική απεξάρτησης από το διάβασμα δεν θα άντεχε ούτε μήνα στον ανελέητο ανταγωνισμό των social media και της τηλεόρασης. Συν τω χρόνω κλίνω όλο και πιο πολύ προς τη δεύτερη πιθανότητα.

Σε ένα μικρό, τόσο δα βιβλιαράκι που κυκλοφόρησε στην πατρίδα μας το 2019 από τις εκδόσεις Ποταμός, υπό τον μυστηριώδη τίτλο «Το Αγνωστο Αγνωστο» και τον ακόμη πιο αινιγματικό υπότιτλο «Τα βιβλιοπωλεία και η απόλαυση να μην παίρνεις αυτό που ήθελες», ο βρετανός συγγραφέας Μαρκ Φόρσαϊθ αγκιστρώνεται από την αφορμή για χλευασμό που του προσφέρει η αμίμητη δήλωση του διαβόητου αμερικανού υπουργού Αμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ (1932-2021) για το υποτιθέμενο πυρηνικό οπλοστάσιο του Ιράκ και τη μεταθέτει συνειρμικά στον χώρο της ανάγνωσης: υπάρχουν βιβλία «γνωστά γνωστά», βιβλία «γνωστά άγνωστα» και βιβλία «άγνωστα άγνωστα»; Η απάντηση του Φορσάιθ είναι σαφής: «Ξέρω πως έχω διαβάσει τις «Μεγάλες Προσδοκίες»: είναι ένα γνωστό γνωστό. Ξέρω πως δεν έχω διαβάσει το «Πόλεμος και Ειρήνη»: αυτό μου είναι γνωστό άγνωστο (και έτσι θα παραμείνει εκτός αν κάποτε καταδικαστώ σε μακροχρόνια φυλάκιση). Αλλά υπάρχουν επίσης βιβλία για τα οποία δεν έχω ακούσει τίποτα. Κι επειδή δεν έχω ακούσει τίποτα γι’ αυτά, δεν έχω ιδέα πως δεν τα έχω ακόμα διαβάσει».

Πέρασα το Σάββατο από το υπαίθριο Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο. Θα διαρκέσει έως τις 19 Σεπτεμβρίου κι ελπίζω ο καιρός να επιδείξει ευσπλαχνία απέναντί του· πέρυσι ματαιώθηκε, καθώς βρέθηκε στο μάτι της πανδημίας. Εφέτος η προσέλευση είναι αθρόα, λες και οι αναγνώστες θέλουν να ξεδιψάσουν και για πέρυσι. Καμάρωνα τους γονείς που βόλταραν με τα παιδιά τους και κάθε τόσο κοντοστέκονταν μπροστά σε κάποιο από τα περίπτερα. Μικρά παιδιά ιδίως – στην ηλικία όπου το παιχνίδι του εθισμού με την ανάγνωση θα κερδηθεί ή θα χαθεί για πάντα. Δεν ξέρω εάν συνέβαινε όντως ή ήταν ένας απατηλός αντικατοπτρισμός από το βιβλιαράκι του Φόρσαιθ, αλλά διέκρινα σε αυτούς τους λιλιπούτειους εξερευνητές κάτι από τη φλόγα εκείνου που δεν έχει βυθιστεί ακόμη στην εγωπαθή αυτάρκειά του, στην αυτάρεσκη ξερολίαση, εκείνου που διαισθάνεται ότι υπάρχουν τριγύρω του θαυμαστά «άγνωστα άγνωστα» – και κυρίως: δεν έχει απολέσει ακόμη την όρεξη να ψάξει και να τα ανακαλύψει. Με ρίσκο να ακουστώ παλαιομοδίτικα δασκαλίστικος: καμία γενιά δεν κινδυνεύει όσο αυτή η φλόγα δεν σβήνει.

Headlines