Πώς βλέπει το Ιράν τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν

Οι δεσμοί του Ιράν με το Αφγανιστάν είναι πολλαπλοί και σύνθετοι. Δεν αναφερόμαστε απλώς στο ιστορικό παρελθόν, την εθνολογική προέλευση ή τις γλωσσικές οικογένειες, αλλά και στη σύγχρονη ιστορία. Η Ισλαμική Δημοκρατία έχει και άμεσο ενδιαφέρον για την κατάσταση στο Αφγανιστάν.

Αυτό αφορά τόσο τη διαρκή έγνοια για τυχόν ανάπτυξη ένοπλων δράσεων στο Βαλουχιστάν με αφετηρία το Αφγανιστάν, όσο και το ευρύτερο θέμα της δράσης ένοπλων οργανώσεων στο Αφγανιστάν, ιδίως αυτών όπως το Ισλαμικό Κράτος που βάζουν στο στόχαστρο ως «απίστους» και τους Σιίτες.

Το Ιράν επίσης έχει ενδιαφέρον για τη «σταθερότητα» του Αφγανιστάν, οριζόμενη κατά βάση ως την ανάγκη να μην υπάρξει μια αρνητική συνθήκη για τους υπόλοιπες εθνότητες του Αφγανιστάν πέραν των Παστούν (στους οποίους κατεξοχήν έρεισμα οι Ταλιμπάν). Αυτό αφορά τόσο τους Σιίτες Χαζάρους, όσο όμως και τους Τατζίκούς. Επιπλέον στο Ιράν υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός Αφγανών προσφύγων και μεταναστών, που συχνά επηρεάζουν το όλο κλίμα. Μάλιστα, υπήρξαν και διαδηλώσεις κατά των Ταλιμπάν σε ιρανικές πόλεις.

Το Ιράν δεν βλέπει πάντα με το καλύτερο μάτι τον τρόπο που το Πακιστάν διεκδικεί να έχει τον πρώτο λόγο στις εξελίξεις στο Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένων των παρεμβάσεων ή υποδείξεων που κάνει προς τους Ταλιμπάν.

Κατά βάση το Ιράν δείχνει να φοβάται μια προσπάθεια των Ταλιμπάν να διεκδικήσουν πλήρως την εξουσία, χωρίς χώρο για τις υπόλοιπες εθνότητες ή άλλα πολιτικά ρεύματα, συνθήκη που θα τελικά θα πυροδοτούσε συγκρούσεις που θα οδηγούσαν σε αποσταθεροποίηση, ενώ παράλληλα προκρίνει την συνεννόηση στο εσωτερικό του Αφγανιστάν.

Η αμφίσημη σχέση του Ιράν με τους Ταλιμπάν

Παρότι σήμερα το Ιράν είναι από τις χώρες που έχουν διατηρήσει δεσμούς με τους Ταλιμπάν, εντούτοις οι σχέσεις ανάμεσα στην Ισλαμική Δημοκρατία και το συγκεκριμένο κίνημα πέρασαν από διάφορες φάσεις.

Πέραν του χάσματος που υπάρχει ανάμεσα στη συντηρητική εκδοχή Σουνιτικού Ισλάμ που πρεσβεύουν οι Ταλιμπάν και τη Σιιτική ταυτότητα του Ιράν, υπάρχουν και τα γεγονότα της δεκαετίας του 1990. Το Ιράν είχε στηρίξει τη Βόρεια Συμμαχία στον εμφύλιο πόλεμο του Αφγανιστάν και δεν είχε δει με καλό μάτι το γεγονός ότι όταν οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ το 1996, το νέο Ισλαμικό Εμιράτο έσπευσαν να αναγνωρίσουν το Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δηλαδή χώρες με τις οποίες το Ιράν βρισκόταν σε αντιπαλότητα. Ακόμη χειρότερα έκανε τα πράγματα το γεγονός ότι το 1998 εισέβαλαν στο προξενείο του Ιράν στη Μαράρ-ε-Σαρίφ τον Αύγουστο του 1998 και σκότωσαν δέκα διπλωμάτες  και έναν ανταποκριτή του ιρανικού πρακτορείου ειδήσεων. Μάλιστα, τότε το Ιράν είχε εκτιμήσει ότι ρόλο στις δολοφονίες αυτές είχε παίξει και μια οργάνωση με δεσμούς με τις υπηρεσίες του Πακιστάν.

Τότε η αντίδραση του Ιράν ήταν να συγκεντρώσει χιλιάδες στρατιώτες στα σύνορα με το Αφγανιστάν, αν και τελικά η επιλογή ήταν να μην πραγματοποιηθεί εισβολή. Πάντως με έναν τρόπο το Ιράν θα εκδικηθεί μετά την 11^η Σεπτέμβρη προσφέροντας μαζί με τη Βόρεια Συμμαχία υποστήριξη στο υπό τις ΗΠΑ συνασπισμό που ανέτρεψε τους Ταλιμπάν.

Ωστόσο, αργότερα το Ιράν θα αναπτύξει σχέσεις με τους Ταλιμπάν, προσφέροντας υποστήριξη. Αυτό στηριζόταν και στην εκτίμηση ότι έπρεπε να διατηρηθούν αντιστάσεις και προσκόμματα στην προσπάθεια των ΗΠΑ να κατοχυρώσουν παρουσία στην περιοχή. Επιπλέον, η αντιπαράθεση των Ταλιμπάν με το Ισλαμικό Κράτος, οργάνωση απόλυτα εχθρική προς το Ιράν, έδινε ένα επιχείρημα ακόμη για την τακτική υποστήριξη των Ταλιμπάν. Αυτό, όμως, δεν σήμαινε ταύτιση απόψεων, ούτε αναιρούσε μια ορισμένη επιφύλαξη.

Γιατί το Ιράν έδειξε τόσο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στο Παντσίρ

Μια σαφή ένδειξη του πώς βλέπει τις εσωτερικές εξελίξεις το Ιράν την έδωσε με τον τρόπο που ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών Σαΐντ Χατιμπζαντέχ τοποθετήθηκε την περασμένα Δευτέρα 6 Σεπτεμβρίου για τις εξελίξεις στο Παντσίρ. Σημειώνουμε εδώ ότι το Ιράν είχε στενούς δεσμούς με τον Αχμάντ Σαχ Μασούντ, το «λιοντάρι του Παντσίρ», που δολοφονήθηκε από τους Ταλιμπάν και την Αλ-Κάιντ τον Σεπτέμβριο του 2001. Το Ιράν τον τιμούσε ως ήρωα για πολλά χρόνια και είναι ο πατέρας του Αχμάντ Μασούντ, που ηγήθηκε της αντίστασης τώρα στο Παντσίρ.

Ο εκπρόσωπος του ιρανικού ΥΠΕΞ υπογράμμισε ότι το Ιράν καταδίκασε τις επιθέσεις στο Παντσίρ, δήλωσε ότι εξετάζεται τυχόν συμμετοχή του Πακιστάν σε αυτές τις επιθέσεις και ότι «το Ιράν θεωρεί ότι η μόνη λύση για το πρόβλημα του Αφγανιστάν είναι οι συνομιλίες στο εσωτερικό του Αφγανιστάν», υπογράμμισε «ότι η Αφγανική ιστορία δείχνει ότι η άμεση και η έμμεση παρέμβαση θα οδηγήσει μόνο στην ήττα όσων επιτεθούν» και προειδοποίησε ότι «όλες οι κόκκινες γραμμές και οι υποχρεώσεις του διεθνούς δικαίου πρέπει να τηρηθούν. Το Ιράν παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν».

Είναι σαφής επομένως το Ιράν ήθελε να στείλει ένα μήνυμα στο Πακιστάν και τον τρόπο που διεκδικεί να έχει μια ειδική σχέση με τους Ταλιμπάν και να επηρεάζει τα πράγματα στο Αφγανιστάν. Ταυτόχρονα, το Ιράν ήθελε να στείλει και ένα μήνυμα ότι δεν θέλει να δει αρνητικές διακρίσεις σε βάρος των μειονοτήτων στο Αφγανιστάν, ιδίως των Σιιτών και των Τατζίκων. Και βέβαια η ιρανική κυβέρνηση ήθελε να κατευνάσει και εκείνες τις φωνές στο εσωτερικό του Ιράν που έχουν εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις για το εάν οι Ταλιμπάν θα μπορέσουν να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους σε σχέση με τις μειονότητες και γενικότερα τα ανθρώπινα δικαιώματα.

«Το Ιράν δεν θα είναι αδιάφορο για τις εξελίξεις στον γείτονά του στα ανατολικά»

Μιλώντας σε μια κλειστή σύνοδο του Ιρανικού κοινοβουλίου ο επικεφαλής της επίλεκτης δύναμης Κουντς των Φρουρών της Επανάστασης ταξίαρχος Εσμαΐλ Καανί, υπογράμμισε ότι το Ιράν δεν εξεπλάγη από τις εξελίξεις και ότι διατηρεί επαφές με τους Ταλιμπάν, ότι το βασικό ενδιαφέρον του Ιράν είναι να εξασφαλιστεί η ασφάλεια και τα δικαιώματα των ίδιων των Αφγανών αλλά και η ασφάλεια στα σύνορα του Ιράν με το Αφγανιστάν, ότι το Ιράν δεν μπορεί να αδιαφορήσει για το τι γίνεται στον γείτονά του στα ανατολικά, ενώ δεν παρέλειψε να υποστηρίξει ότι οι ΗΠΑ θέλουν να βάλουν το Ιράν, με τη σιιτική πλειοψηφία, σε αντιπαράθεση με τους Σουνίτες.

Από τη μεριά του,  γραμματέας του Ανώτατου Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας του Ιράν Αλί Σαμχάνι υπογράμμισε ότι η προτεραιότητα στο Αφγανιστάν είναι η ειρήνη και κάλεσε στο σχηματισμό μιας συμπεριληπτικής κυβέρνησης και τη μη ανάμειξη ξένων κρατώ στη χώρα. Γράφοντας στο twitter τόνισε ότι «το να αγνοείται η ανάγκη για τον σχηματισμό μιας συμπεριληπτικής κυβέρνησης, η ξένη παρέμβαση και η χρήση στρατιωτικών μέσων αντί για συνομιλίες για την αντιμετώπιση των αιτημάτων των εθνοτικών και κοινωνικών ομάδων είναι οι βασικές ανησυχίες των φίλων του Αφγανικού λαού».

Αντίστοιχα, δεν είναι χωρίς σημασία ο νέος υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμίρ Αμποντολαχιάν επικοινώνησε με τον Κινέζο και τον Ρώσο ομόλογό του και συζήτησαν το Αφγανιστάν, όπως και το γεγονός ότι επικοινώνησε και με τον Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ, επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Συμφιλίωσης του Αφγανιστάν αλλά και τον πρώην πρόεδρο του Αφγανιστάν Χαμίντ Καρζάι, τους δύο πολιτικούς που έμειναν στην Καμπούλ και συμμετείχαν σε συνεννοήσεις με τους Ταλιμπάν. Και στις δύο περιπτώσεις το μήνυμα ήταν σαφές: το Ιράν θέλει πραγματικά πλατιά κυβέρνηση στο Αφγανιστάν και ότι είναι προτεραιότητα το Αφγανιστάν να μην είναι ορμητήριο τρομοκρατίας. Χαρακτηριστικό πάντως και το γεγονός ότι τόνισε ότι το Ιράν θα διατηρήσει ανοιχτά τα σύνορα και τα συνοριακά περάσματα με το Αφγανιστάν και για να συνεχιστεί το διασυνοριακό εμπόριο και για βοηθηθεί να ξεπεραστεί η τωρινή κατάσταση.

Σε ανάλογο τόνο ήταν η τοποθέτηση του Ιρανού ΥΠΕΞ και κατά την τηλεδιάσκεψη των γειτονικών χωρών του Αφγανιστάν που οργάνωσε το Πακιστάν με ιδιαίτερη έμφαση στην αποφυγή ξένων επεμβάσεων. Μάλιστα, συμφωνήθηκε η επόμενη ανάλογη συνάντηση να γίνει στην Τεχεράνη.

Όλα δείχνουν ότι το Ιράν κινείται προς το παρόν προσεκτικά. Η επιλογή των Ταλιμπάν να διαμορφώσουν μια προσωρινή κυβέρνηση που δεν αντιστοιχεί σε αυτό που περιγράφει η έννοια της συμπεριληπτικότητας, ο τρόπος της διαχείρισης της κατάστασης στο Παντσίρ αλλά η εμφανή αναβαθμισμένη ανάμειξη του Πακιστάν είναι στοιχεία που κάνουν την Τεχεράνη να είναι επιφυλακτική.

Από την άλλη, οι Ιρανοί γνωρίζουν ότι οι Ταλιμπάν χρειάζονται καλές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες και δείχνουν να είναι συντονισμένοι με τους Ρώσους και τους Κινέζους ως προς τι ζητούν από τη νέα κυβέρνηση.

Σε αυτή τη βάση είναι σαφές ότι τηρούν μια στάση αναμονής, επενδύουν στις προηγούμενες σχέσεις τους με τους Ταλιμπάν και προφανώς θέλουν να κατοχυρώσουν ένα συνολικά θετικό συσχετισμό μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ