Τα σύννεφα στις σχέσεις ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας και η… ελληνική εμπλοκή

Οι σχέσεις της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ φάνταζαν πάντοτε ένας ακρογωνιαίος λίθος του διεθνούς συστήματος. Ας μην ξεχνάμε ότι η συνεργασία ανάμεσα στις δύο χώρες ξεκινά ήδη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και περιλάμβανε πάντα τη γεωπολιτική διάσταση αλλά και τη διάσταση του πετρελαίου. Παρά τις κατά καιρούς εντάσεις, η σχέση αυτή παρέμεινε στρατηγική και για της ΗΠΑ η Σαουδική Αραβία ήταν ένας βασικός πυλώνας της συνολικής τους στρατηγικής για τη Μέση Ανατολή.

Σε αυτή τη συνεργασία οι ΗΠΑ αναλάμβαναν να προσφέρουν εγγυήσεις ασφάλειας στο βασίλειο του Περσικού Κόλπου (συμπεριλαμβανομένου και εξοπλισμού αλλά και παρουσίας αμερικανικών στρατευμάτων στο σαουδαραβικό έδαφος) και η Σαουδική Αραβία αναλάμβανε να είναι ανάχωμα στους αντιπάλους των ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση παλαιότερα, το Ιράν αργότερα. Παράλληλα, το Ριάντ αναλάμβανε την υποχρέωση να χρησιμοποιεί την τεράστια ικανότητα παραγωγής πετρελαίου για να συγκρατεί τις τιμές του πετρελαίου εντός συγκεκριμένων ορίων. Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία υπήρξε και ένας από τους μεγαλύτερους πελάτες των ΗΠΑ ως προς την αγορά εξοπλιστικών προγραμμάτων.

Αυτό δεν σήμαινε ότι δεν υπήρξαν και κατά περίπτωση αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. Πέραν του γενικού ζητήματος που δημιουργούσε η κατάσταση με τα ανθρώπινα δικαιώματα (και ιδίως τα δικαιώματα των γυναικών) στη Σαουδική Αραβία υπήρχαν και άλλα θέματα. Το γεγονός ότι η Αλ Κάιντα ελάμβανε χρηματοδότηση από Σαουδάραβες επιχειρηματίες όπως οι ενδείξεις για εμπλοκή και Σαουδαράβων στις επιθέσεις της 11^ης Σεπτεμβρίου, αλλά και ο τρόπος που η Σαουδική Αραβία χειρίστηκε τη σύγκρουση στην Υεμένη στην οποία έχει άμεση εμπλοκή είναι δύο χαρακτηριστικά θέματα, όπως και η δολοφονία Κασόγκι.

Από την άλλη, πρέπει να σημειωθεί ότι η περίοδος Τραμπ χαρακτηρίστηκε από αναβάθμιση των αμερικανοσαουδαραβικών σχέσεων, με την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ να στηρίζει ιδιαίτερα και την διαδικασία προσέγγισης της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ.

Η νέα πολιτική Μπάιντεν

Η πολιτική του Τζο Μπάιντεν φάνηκε να ακολουθεί έναν κάπως διαφορετικό δρόμο. Όπως φάνηκε και από την απόφαση για πλήρη αποχώρηση από το Αφγανιστάν, η νέα αμερικανική κυβέρνηση έχει βάλει ως προτεραιότητα την απεμπλοκή από εστίες έντασης και δη αυτές που απαιτούν τελικά μακροχρόνια αμερικανική εμπλοκή.

Χωρίς να αναιρεί τις γενικότερες συμμαχίες ή τις διαχωριστικές γραμμές, η κυβέρνηση Μπάιντεν δείχνει να επιθυμεί ορισμένες τοπικές εντάσεις ή αντιπαραθέσεις να κινηθούν περισσότερο προς μια κατεύθυνση επίλυσης, παρά να συντηρούνται (και) από την αμερικανική παρουσία.

Τα σημάδια επιδείνωσης της σχέσης Ουάσιγκτον και Ριάντ

Το τελευταίο διάστημα διάφορα σημάδια παραπέμπουν σε μια επιδείνωση των αμερικανοσαουδαραβικών σχέσεων.

Το πρώτο αφορά την απομάκρυνση από τη Σαουδική Αραβία των συστοιχιών Patriot αλλά και THAAD που είχαν εγκαταστήσει οι ΗΠΑ και που αποτελούσαν βασική πλευρά της αμυντικής ασπίδας κατά των επιθέσεων με drones και πυραύλους στις οποίες επιδίδονται οι αντάρτες Χούθι της Υεμένης (που έχουν εδώ την τεχνική υποστήριξη του Ιράν) και οι οποίες έχουν χτυπήσει ανάμεσα στα άλλα πετρελαϊκές εγκαταστάσεις αλλά και αεροδρόμια.

Μάλιστα το πρακτορείο Associated Press έδωσε στη δημοσιότητα και φωτογραφίες της μεγάλης αεροπορικής βάσης Prince Sultan, που βρίσκεται νοτιοανατολικά του Ριάντ, στις οποίες φαινόταν καθαρά ότι οι αντιβαλλιστικές συστοιχίες είχαν απομακρυνθεί.

Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αποσύρουν αυτή τη βασική τους συνεισφορά στην αεράμυνα της Σαουδικής Αραβίας και απέναντι στους Χούθι και απέναντι στο Ιράν, προκάλεσε δυσαρέσκεια στους Σαουδάραβες.

Η δυσαρέσκεια αυτή εκφράστηκε και από το γεγονός ότι το Ριάντ ανακοίνωσε ξαφνικά ότι η επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Άμυνας Λόιντ Ώστιν, τμήμα μιας περιοδείας που περιλάμβανε το Κατάρ, το Κουβέιτ και τα Μπαχρέιν, αναβάλλεται εξαιτίας «ζητημάτων προγραμματισμού».

Για να υπογραμμιστεί η δυσαρέσκεια ανέλαβε να εξηγήσει ένας εκ των πριγκίπων οικογένειας των Σαούντ (αν και όχι εκ των «πρωτοκλασάτων) ο Σατάμ Μπιν-Χαλέντ Αλ Σαούντ, που είναι κοντά στον Πρίγκιπα Διάδοχο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, έγραψε στο tweeter ότι κανείς δεν θα υπαγορεύσει στο «μεγάλο βασίλειο» τι να κάνει και ότι θα αναπτύσσει σχέσεις μόνο στη βάση των «κοινών συμφερόντων και του αμοιβαίου σεβασμού», μια γλώσσα που κανένα μέλος της βασιλικής οικογένειας δεν έχει χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα.

Μάλιστα έκανε μια αντιπαραβολή ανάμεσα στην αναβολή της επίσκεψη του Ώστιν και τη θερμή υποδοχή που είχε ο επικεφαλής της επιτροπής διεθνών υποθέσεων της Ρωσικής Δούμας Λεονίντ Σλούτσκι, σε έναν σαφή υπαινιγμό ότι το Ριάντ θα μπορούσε να αναζητήσει ακόμη και εναλλακτικές συμμαχίες.

Όμως και άλλοι Σαουδάραβες παράγοντες, όπως ο πρώην επικεφαλής της Σαουδικής υπηρεσίας πληροφοριών Τούρκι αλ-Φαϊζάλ υπογράμμισαν ότι το να είχαν διατηρήσει τις αντιβαλλιστικές συστοιχίες  οι ΗΠΑ θα ήταν η απόδειξη ότι εξακολουθούν να τηρούν τις δεσμεύσεις τους έναντι της Σαουδικής Αραβίας.

Παράλληλα, δεν είναι χωρίς σημασία ότι με αφορμή και τη συμπλήρωση 20 ετών από τις επιθέσεις της 11^ης Σεπτεμβρίου το FBI έδωσε στη δημοσιότητα, στη βάση και σχετικής δέσμευσης του Τζο Μπάιντεν, μια έκθεση του 2016 που περιλαμβάνει τα ευρήματα της μακρόχρονης έρευνάς του για τη Σαουδαραβική εμπλοκή στις επιθέσεις της Αλ Κάιντα. Παρότι η έκθεση δεν περιλαμβάνει οριστικά συμπεράσματα, ενισχύσει τις υποψίες για εμπλοκή και Σαουδαράβων αξιωματούχων, κάτι που έσπευσαν να υπογραμμίσουν και οι συνήγοροι των οικογενειών των θυμάτων της 11^ης Σεπτεμβρίου που έχουν κάνει αγωγή κατά της Σαουδικής Αραβίας σε ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ.

Το επίδικο δεν αφορά απλώς τους Patriot

Όλα δείχνουν ότι το επίδικο της αντιπαράθεσης δεν αφορά απλώς τις δύο συστοιχίες Patriot και το ένα σύστημα THAAD που είχαν εγκατασταθεί στη Σαουδική Αραβία μετά την επίθεση του Χούθι σε Σαουδαραβικές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις. Άλλωστε, η Σαουδική Αραβία διαθέτει και δικές της συστοιχίες, που ούτως ή άλλως δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές απέναντι σε επιθέσεις με drones, ενώ όταν είχε ανακοινωθεί αρχικά η σχεδιαζόμενη αποχώρηση των αμερικανικών συστοιχιών η Σαουδική Αραβία δεν είχε διαμαρτυρηθεί, ενώ προηγουμένως είχε σπεύσει να συνάψει και συμφωνία με την Ελλάδα για την παραχώρηση μιας συστοιχίας.

Επομένως, το ζήτημα αφορά τις συνολικότερες διαστάσεις των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Υπάρχει το θέμα της Υεμένης σίγουρα. Όμως, ο Τζο Μπάιντεν την απόφασή των ΗΠΑ να μη στηρίξουν άλλο τις επιθέσεις των Σαουδαράβων κατά των Χούθι, στη βάση μιας εκτίμησης ότι είναι ένας πόλεμος που δεν μπορεί να κερδηθεί, και να πιέσουν για ειρηνευτική διαδικασία, την είχαν διατυπώσει από τον περασμένο Φεβρουάριο. Επομένως, υπάρχει το ερώτημα τι είναι αυτό που εξόργισε τους Σαουδάραβες ώστε να αντιδράσουν τώρα.

Υπάρχει το θέμα της δυσαρέσκειας των Σαουδαράβων για την αναβάθμιση των σχέσεων των ΗΠΑ με το Κατάρ, όπως και για το πώς το Κατά διεκδικεί ήδη αναβαθμισμένο ρόλος στο Αφγανιστάν, αν και το προηγούμενο διάστημα υπήρξαν και διαδικασίες επαναπροσέγγισης της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ με το Κατάρ.

Υπάρχει το θέμα μιας νέας συμφωνίας των ΗΠΑ με το Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα, με δεδομένη την επιστροφή των ΗΠΑ στις σχετικές διαπραγματεύσεις, στοιχείο που θα μπορούσε να αποτελέσει παράγοντα δυσαρέσκειας του Ριάντ. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή με βάση τη στάση της νέας ιρανικής κυβέρνησης δεν είναι δεδομένο ότι θα επιταχυνθεί η συμφωνία, ενώ το τελευταίο διάστημα Ιράν και Σαουδική Αραβία έχουν ξεκινήσει μια διαδικασία επαφών.

Υπάρχει, τέλος, το ζήτημα εάν οι ΗΠΑ με έναν τρόπο θέλησαν αλλαγές στο σύστημα εξουσίας της Σαουδικής Αραβίας, πιθανώς ζητώντας από τον Βασιλιά να εξασφαλίσει ότι ο φιλόδοξος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, που σήμερα έχει την ευθύνη επί της ουσίας της διαχείρισης του βασιλείου, δεν θα είναι η βασική ηγετική προσωπικότητα.

Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για μια αντιπαράθεση με βάθος, που θα δούμε το προς τα πού θα κινηθεί το επόμενο διάστημα. Σε κάθε περίπτωση γίνεται σαφές ότι η σταδιακά αποχώρηση των ΗΠΑ από διάφορα σημεία, διαμορφώνει νέες δυναμικές, αλλά και νέες εντάσεις.

Η ελληνική εμπλοκή

Σε αυτό το πλαίσιο, αναχωρεί η ελληνική αποστολή μιας συστοιχίας Patriot και του προσωπικού που τη χειρίζεται για τη Σαουδική Αραβία. Η συμφωνία ανάμεσα στις δύο χώρες είχε γίνει στο πλαίσιο της προσπάθειας της Σαουδικής Αραβίας να εξασφαλίσει επαρκή αεράμυνα μπροστά στην ενδεχόμενη απομάκρυνση των αμερικανικών συστοιχιών.

Η ίδια συμφωνία περιλαμβάνει και την ανάληψη από τους Σαουδάραβες της αναβάθμισης του συγκεκριμένου οπλικού συστήματος και παρουσιάζεται από την ελληνική κυβέρνηση ως τμήμα μιας συνολικότερης προσπάθειας αναβάθμισης της παρουσίας της χώρας σε μια ευρύτερη περιοχή. Μάλιστα, η προσέγγιση Αθήνας και Ριάντ έχει συσχετιστεί με μια προσπάθεια περαιτέρω απομόνωσης της Τουρκίας, που στο παρελθόν είχε έρθει σε αντιπαράθεση με τη Σαουδική Αραβία για διάφορα θέματα.

Ωστόσο, υπάρχει το ερώτημα ότι η Ελλάδα εμπλέκεται σε μια σύγκρουση, που έχει φανεί ότι δεν μπορεί να επιλυθεί στρατιωτικά και στην οποία διέξοδο δίνει μόνο η ειρηνευτική διαδικασία, κατεύθυνση στην οποία πιέζουν και οι ΗΠΑ, επιλέγοντας εκτός όλων των άλλων να αποσύρουν συστοιχίες Patriot και THAAD.