Για μια καθαρή επικοινωνία

Θα έλεγε κανείς πως έχει εξυφανθεί μια παγκόσμια συνωμοσία ώστε να βασανίζουμε και να κάνουμε τις λέξεις να υποφέρουν όσο γίνεται περισσότερο. Βέβαια υπάρχουν λέξεις που προσφέρονται σε σχέση με άλλες ώστε ο υποβιβασμός, ο διασυρμός ή και ο εξευτελισμός τους ακόμη να γίνεται αναπόφευκτος, αφού η ζωή παραμένει ουσιαστικά αυτή που όλοι γνωρίζουμε, αυτός όμως δεν είναι λόγος για να αντιδρούμε με απάθεια κάθε φορά που γινόμαστε μάρτυρες μιας υποτιμητικής μεταχείρισής τους.

Ο αλησμόνητος θεσσαλονικιός πεζογράφος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης διατεινόταν (δεν θυμάμαι τώρα αν τον είχα ακούσει να το λέει ή αν το είχε γράψει) πως η γλώσσα θα έφτανε στο απόγειο της εξέλιξής της μόνο αν γινόταν να χρησιμοποιούμε τις λέξεις με αφηρημένο περιεχόμενο με την ίδια σιγουριά που μεταχειριζόμαστε τις λέξεις με ένα συγκεκριμένο και απτό αντίκρισμα. Δηλαδή η λέξη «ιδεώδες», για παράδειγμα, να αντιπροσωπεύει κάτι τόσο σαφές όσο η λέξη «πηγάδι» και τη λέξη «αγωνία» ή τη λέξη «δικαιοσύνη» να τις συνειδητοποιούμε με όση καθαρότητα προϋποθέτει στην εκφορά της η λέξη «πιρούνι».

Οπως αντιλαμβάνεται κανείς, δεν εννοούμε τις λέξεις με μια προοπτική που μόνον η ποίηση εντέλλεται να την αξιοποιήσει, τις αντιμετωπίζουμε ως ένα όργανο προκειμένου η καθημερινή επικοινωνία ανάμεσά μας να είναι όσο γίνεται πιο ασφαλής και ουσιαστική. Να μην ναρκοθετείται λόγω ταχύτητας στην εκφορά τους και απερισκεψίας όσον αφορά την επιλογή τους. Πολύ απλά πράγματα δηλαδή για ανθρώπους που διαθέτουν νου και ευαισθησία (όπως μας έχουν γίνει γνωστά με άλλες τους δραστηριότητες) ώστε να χρησιμοποιούν τη λέξη «ανατροπή» (μάλιστα, ανατροπή) προκειμένου να παρακινήσουν σε ένα ευφυές τηλεπαιχνίδι τον έναν στους τέσσερις παίκτες να ξεπεράσει τον εαυτό του και να κατακτήσει μια υψηλότερη βαθμολογία σε σχέση με τους συμπαίκτες του, ή να αυτοεπαινείται ένας σεφ για την «ανατροπή» του αντί για κρεμμυδάκι να χρησιμοποιεί ένα άλλο υλικό στην παρασκευή ενός φαγητού.

Οπως και να το κάνουμε, η λέξη «ανατροπή» φέρνει μια τόσο βαριά αποσκευή μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας (φτάνει, για παράδειγμα, να αναλογιστεί κανείς πόσους αγωνίστηκαν ή και πέθαναν ακόμη για να ανατραπεί ένα φασιστικό καθεστώς) ώστε όσο και αν στην «εξέλιξή» της, όπως και με τόσες άλλες λέξεις, αναπόφευκτο είναι να έχει υποστεί μια αλλοίωση, δύσκολο όμως να τη φανταστείς να εξυπηρετεί στον ίδιο βαθμό την ανάγκη ανατροπής ενός καθεστώτος όσο και την «έμπνευση» να καταργείς το κρεμμύδι ή να παρακινείς έναν βραδυπορούντα, σε σχέση με την επίδοσή του, σε ένα τηλεοπτικό παιχνίδι, προκειμένου «να πάρει μπρος».

Βέβαια είναι παρατηρημένο ότι σε εποχές κάθε άλλο παρά ουσιαστικά επαναστατημένες (εκτός και αν ως επανάσταση θεωρούμε τα αναπόφευκτα να συζητιούνται, όπως το χάσμα των γενεών ή το δικαίωμα του καθενός να αποφασίζει για την ερωτική του επιλογή), οι λέξεις «ιδιωτικοποιούνται». Δηλαδή μια λέξη που αντλεί το νόημά της χάρη στην άνθησή της μέσα σε καθολικά δριμείες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, να μεταφέρεται ως κάτι νόμιμο η χρησιμοποίησή της σε ανώδυνες, ιδιωτικού δικαίου, συνθήκες.

Αλλά ακόμη και όταν συμβαίνει κάτι αντίστοιχο, επειδή δεν θα ήταν σωστό να διαγράψουμε από το λεξιλόγιό μας μια λέξη που λόγω των αλλαγών των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών θα έπρεπε να έχει περιπέσει σε αχρησία, ακόμη και τότε δεν θα έβλαπτε λίγος σεβασμός, όσον αφορά τη χρήση τους, σε λέξεις ιστορικά φορτισμένες με έναν δραματικά και συχνά αιματοβαμμένο τρόπο.