Κάποτε, όταν ο Τσέχωφ έγραφε, άρρωστος πια, στο εξοχικό στη Σιβηρία τον «Βυσσινόκηπο», τον επισκέφτηκε ένας νεαρός που είχε ταξιδέψει ώρες για να φτάσει και του ενεχείρισε κάποια χειρόγραφα έργα του. Ο Τσέχωφ τον παρακάλεσε να τα αφήσει και να έρθει πάλι σε ένα μήνα να του πει τη γνώμη του. Σε ένα μήνα ο νεαρός εμφανίστηκε ξανά, αλλά ο Τσέχωφ είχε αμελήσει, λόγω φόρτου δουλειάς, να διαβάσει τα χειρόγραφα. Ο νεαρός θρασύτατα τα άρπαξε και ετοιμαζόταν να φύγει, όταν ο μεγάλος εκείνος συγγραφέας τον σταμάτησε και τον ρώτησε: «Νεαρέ μου φίλε, κοιμάστε τις νύχτες»; «Ναι, γιατί;», του απάντησε το παιδί. «Δεν χρειάζεται να τα ξαναφέρετε, ούτε να τα διαβάσω. Αν κοιμάστε, δεν έχετε ταλέντο. Το ταλέντο δεν σε αφήνει να κοιμηθείς!».

Θυμήθηκα το έξοχο αυτό ιστορικό ανέκδοτο, διότι το αφηγήθηκα το 1976 στον Μίκη Θεοδωράκη στο σπίτι του στο Βραχάτι. Εχει ενδιαφέρον η ιστορία. Την άνοιξη του 1976 ο αείμνηστος φίλος σκηνοθέτης Σπύρος Ευαγγελάτος, που είχαμε ήδη συνεργαστεί, εγώ ως μεταφραστής, στην «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, μου παρήγγειλε να μεταφράσω τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου. Από πολλούς φιλολόγους εκδότες του έργου θεωρείται το πρώτο σωζόμενο έργο του Αισχύλου, πριν από τους «Πέρσες», διότι έχει σχεδόν τα τρία τέταρτα του κειμένου χορικά, άρα αρχαϊκή μορφή του τραγικού λόγου.

Σήμερα θεωρείται έργο γραμμένο μετά τους «Πέρσες», γύρω στο 460 π.Χ. Οταν τελείωσα τη μετάφραση, φώναξα στο σπίτι μου τον Ευαγγελάτο, μαγείρεψε η μακαρίτισσα, φιλόλογος και κοινή φίλη και συμφοιτήτρια γυναίκα μου και κατά τις 8 του διάβασα τη μετάφραση. Οταν μοιραστήκαμε τη χαρά της επικοινωνίας μέσω του Αισχύλου, ο Ευαγγελάτος είπε: «Ποιος σημερινός συνθέτης θα μπορούσε να μελοποιήσει αυτά τα έξοχα χορικά που θα διαρκέσουν στην παράσταση μια ολόκληρη ώρα;». «Ο Μίκης», είπα. «Δεν έχω προσωπική επαφή», απάντησε. «Εγώ έχω», είπα. «Πάρε τηλέφωνο», είπε ο Κεφαλονίτης. Τον πήρα, απάντησε, τον ρώτησα, αν τον ενδιέφερε να γράψει μουσική για Αισχύλο. «Δεν έχω μελοποιήσει Αισχύλο και το επιθυμώ διακαώς», απάντησε. «Ωραία, τα λέμε», του είπα. Και είπε ο Μίκης: «Μια ωρίτσα είναι το Βραχάτι, «δεν έρχεστε, έχω παρέα, τρώμε αρνί στη σούβλα». Την προηγούμενη μέρα είχε επισκεφτεί τον Μίκη ο Φρανσουά Μιτεράν, πριν γίνει πρόεδρος της Γαλλίας, αλλά με εξασφαλισμένη την επιτυχία στις δημοσκοπήσεις. Τον είχε φιλοξενήσει ο Μίκης, τον είχαν επισκεφτεί ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Χαρίλαος Φλωράκης. Είχαν περισσέψει κοψίδια και ο Μίκης είχε φωνάξει τη γειτονιά και τα καταβρόχθιζαν. Ο Κεφαλονίτης τόλμησε και στις 9.30 ξεκινήσαμε από το σπίτι με το αυτοκίνητο του Σπύρου και στις 11 περίπου φτάσαμε στο Βραχάτι. Μια μεγάλη παρέα στην αυλή, ήταν Σεπτέμβριος, τρώγανε και πίνανε. Στην αυλή υπήρχαν τρία μεγάλα βαρέλια με κρασί: κόκκινο, ροζέ και ρετσίνα. Με όνομα: Μαρξ, Λένιν και Στάλιν!

Στρωθήκαμε στο φαΐ και όταν κατά τις 2 μετά τα μεσάνυχτα η παρέα διαλύθηκε, ο αδιανόητος Μίκης είπε: «Πάμε τώρα στο γραφείο μου να μου διαβάσετε το έργο!». Ανεβήκαμε στο δώμα, όπου γραφείο και πιάνο, κι εγώ διάβασα τις «Ικέτιδες». Οταν τέλειωσα, ο Μίκης είπε: «Με ενδιαφέρει τρελά, άντε να κοιμηθείτε στον ξενώνα». Εγώ τότε ήμουν εκπαιδευτικός, στις 8 είχα μάθημα στη Σχολή Μωραΐτη. Αλλά σκεφτόμουν και το ταξίδι, 3 η ώρα τα ξημερώματα. Πήγαμε στον ξενώνα και με τα ρούχα, όπως είμαστε, είπαμε στην οικονόμο να μας ξυπνήσει στις 6! Πράγματι μας ξύπνησε και μας έφερε καφέ. Εκπληκτοι ακούσαμε πιάνο, ρωτήσαμε την κυρία και μας πληροφόρησε: «Ο κύριος Μίκης δεν κοιμήθηκε καθόλου απόψε!». Ετοιμοι να φύγουμε, κατέβηκε ο Μίκης και μας είπε πως είχε ήδη τελειώσει τη μελοποίηση της Παρόδου. Η Πάροδος των «Ικετίδων» είναι το μεγαλύτερο σε έκταση χορικό της αρχαιότητας. 160 στίχοι. Περίπου το ένα όγδοο του έργου. Η έκπληξη ήταν μεγαλύτερη, όταν είδαμε πως ο Μίκης κρατούσε την παρτιτούρα, όπου με νότες σχεδόν του τυπογραφείου είχε γράψει τη σύνθεση! Και, αγαπητοί αναγνώστες, με αυτή τη μορφή της σύνθεσης παίχθηκε το καλοκαίρι του 1977 η Πάροδος.

Ηταν μια παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, με πρωταγωνιστές τον Στέλιο Βόκοβιτς, τον Ζώρα Τσάπελη και τον Γκίκα Μπινιάρη και κορυφαίες του Χορού την Ελένη Χατζηαργύρη, την Κάκια Παναγιώτου, την Ολγα Τουρνάκη, την Πίτσα Καπιτσινέα, την Αννυ Πασπάτη, τη Μιράντα Ζαφειροπούλου, τη Ράνια Οικονομίδου, την Τιτίκα Βλαχοπούλου και άλλους. Η παράσταση, με σκηνικά και κοστούμια του Τζων Στεφανέλη και χορογραφίες της Μαρίας Χορς, μετά την επιτυχία της Επιδαύρου, είχε και μιαν άλλη ευτυχία. Εκείνη τη χρονιά έγιναν στην Ελευσίνα τα αποκαλυπτήρια του αδριάντα του Αισχύλου. Ημουν ο μόνος ομιλητής στην τελετή, παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου και του Χαρίλαου Φλωράκη. Η εκδήλωση τελείωσε με μια πρωτοφανή παραχώρηση. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία επέτρεψε και παίχθηκαν οι «Ικέτιδες» στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Ο Αισχύλος εξάλλου υπήρξε μύστης των Ελευσινίων Μυστηρίων. Η συγκίνηση του Μίκη ήταν συνταρακτική.

Ετσι αργότερα, το 1986, το 1987, το 1988 και το 1990 η μουσική του στην «Ορέστεια» του Ευαγγελάτου και του Αμφιθεάτρου, εκτός από την Επίδαυρο, ακούστηκε στη Χιλή, στην Αργεντινή, στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Ακολούθησε, πάντα σε μετάφρασή μου, ο «Προμηθεύς Δεσμώτης» με τον Νικήτα Τσακίρογλου (1992). Ο Μίκης χρησιμοποιούσε τη μετάφρασή μου της «Αντιγόνης» και της «Λυσιστράτης» για τις όπερές του. Η μουσική των «Ευμενίδων» της «Ορέστειας» είναι το κείμενο της 2ης Συμφωνίας του των Χορικών για τους εορτασμούς των 150 χρόνων από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Μίκης μελοποίησε και τα χορικά του «Οιδίποδος Τυράννου» στη μετάφρασή μου, με πρωταγωνιστές την Αννα Συνοδινού και τον Γιώργο Κιμούλη (1996) και Χορό ολόκληρη τη Χορωδία του Γ΄ Προγράμματος της ΕΡΑ.

Headlines