Από τον Αμλετ στην… τεχνητή νοημοσύνη

Γράφουν οι  Γρηγόρης Δημητριάδης, Γιάννης Μαστρογεωργίου και  Χαράλαμπος Τσέκερης

Οταν ο Αμλετ λέει στον φίλο και συμφοιτητή του, τον Οράτιο, πως «υπάρχουν πολύ περισσότερα (όμορφα) πράγματα στον ουρανό και στη γη απ’ ό,τι έχει ονειρευτεί η φιλοσοφία σου» (εννοώντας τη δημοφιλή και πολλά υποσχόμενη επιστήμη εκείνης της εποχής), σαφώς αναφέρεται στα όρια (περιορισμούς) της εμπειρικής παρατήρησης και λογικής εξήγησης των κρυφών στοιχείων, μηχανισμών και νόμων της φύσης, του μακρόκοσμου και του μικρόκοσμου που μας περιβάλλει. Δεν μπορούμε να τα γνωρίζουμε όλα, υπάρχουν αλήθειες αδιαπέραστες και ασαφείς. Περίπου δύο αιώνες αργότερα (και πιο συγκεκριμένα, περί τα μέσα του 19ου αιώνα), έρχεται στο προσκήνιο μια νέα, συναρπαστική επιστήμη, που εμπνέεται από τον θετικισμό και έχει ως αντικείμενο τον «ανθρώπινο κόσμο» μεταξύ μακρόκοσμου και μικρόκοσμου, η Επιστήμη της Κοινωνίας (ή «Κοινωνική Φυσική» κατά τον Αύγουστο Κοντ). Πρόκειται για το «ενδιάμεσο επίπεδο», το δυναμικό σύμπλεγμα κοινωνία – τεχνολογία, που εξελίχθηκε γρήγορα οδηγώντας μας στη λεγόμενη Ανθρωπόκαινο Εποχή, μια εποχή κατίσχυσης των ανθρώπινων επιδράσεων στον πλανήτη και μιας δύσκολα διαχειρίσιμης συστημικής πολυπλοκότητας, στην καρδιά της οποίας βρίσκονται πάσης φύσεως κοινωνιοτεχνολογικά δίκτυα.

Στο παραπάνω πλαίσιο, η γνώση προοδεύει εκθετικά (ιδίως σε περιόδους διαταραχής και κρίσης, όπως συμβαίνει σήμερα) και αρχίζει να «βαραίνει» υπερβολικά (burden of knowledge). Σύμφωνα με το «παράδοξο της πολυπλοκότητας» (complexity paradox), όσο περισσότερες απαντήσεις ανακαλύπτουμε, τόσο περισσότερα ερωτήματα προκύπτουν για τη «φύση» των πραγμάτων.

Μέσα σε αυτό το συμφραζόμενο, η διαρκώς αυξανόμενη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το σύμπαν και ο κόσμος γύρω μας, σε συνδυασμό με την αναδυόμενη κλιματική κρίση και τη ραγδαία εξάπλωση και διάχυση της τεχνητής νοημοσύνης, κατά το μάλλον ή ήττον, συμβαδίζει με την αναστοχαστική αντίληψη ότι δεν είμαστε παντοδύναμοι και ότι χρειάζεται επειγόντως να αναπτύξουμε από κοινού μελλοντοστραφείς προσεγγίσεις, με ισχυρές δόσεις γνωστικής ποικιλομορφίας και ταπεινότητας.

Για να χρησιμοποιήσουμε την εύστοχη μεταφορά του Λουτσιάνο Φλορίντι, σε τελευταία ανάλυση, δεν είμαστε κάποια τέλεια και αψεγάδιαστη υπολογιστική εφαρμογή, αλλά απλώς μια όμορφη «μικροβλάβη» (glitch) στο ασύλληπτο λογισμικό του σύμπαντος. Ωστόσο, οφείλουμε να αναλάβουμε συνειδητά την ηθική ευθύνη για την ιστορία που γράφουμε, όσο και για το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε και δημιουργούμε τον πολιτισμό μας. Αυτή η ευθύνη είναι de facto σχεσιακή. Ολοι μαζί συμμετέχουμε σε μια κοινή μοίρα.

Οπως ευφυώς το θέτει ο Σαίξπηρ στον περίφημο μονόλογό του (Οπως σας αρέσει, 1599), ο κόσμος είναι μια θεατρική σκηνή, όλοι μας απλώς υποδυόμαστε πολλούς ρόλους πάνω σ’ αυτήν, μικρούς ή μεγάλους. Ρόλους μέσα στα όρια της κοινής μας ανθρωπινότητας, που έχει ως θεμέλιο την ενσυναίσθηση, την αγάπη και τη συνεργασία, αλλά και την κρυφή επίγνωση της παροδικότητας και τραγικότητας της (πεπερασμένης) ύπαρξής μας, όσο και της δύναμης της προόδου, της προσδοκίας και της ελπίδας.

Κυρίως αυτή η δύναμη οδήγησε τον άνθρωπο από τη σκοτεινή εμποχή της Μαύρης Πανώλης (1348-1353) και τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και την εποχή της Επιστημονικής Επανάστασης (η εποχή του Αμλετ), στον Διαφωτισμό και τη Νεωτερικότητα, έως την «παρούσα» Τετάρτη Βιομηχανική Επανάσταση (Industry 4.0), η οποία συνεπάγεται τη νέα, ψηφιακή φάση της παγκοσμιοποίησης (Globalization 4.0). Η ίδια δύναμη τον καλεί τώρα να αντιμετωπίσει και να αφήσει πίσω του την καταστροφική πανδημία του κορωνοϊού, να προχωρήσει μπροστά με συλλογική ενότητα, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και κοινό, δημοκρατικό όραμα, επαναπροσδιορίζοντας ριζικά το νόημα και τους σκοπούς της ζωής στην αναδυόμενη Κοινωνία της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η Ελλάδα θα συμμετάσχει ενεργά στην ευρωπαϊκή και διεθνή συζήτηση για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, ως μία «έξυπνη υποβοήθεια» στον άνθρωπο. Η δεοντολογία ως προς τη χρήση της, οι κανόνες, η διαφάνεια, ο σεβασμός στις ατομικές και κοινωνικές προτεραιότητες και η διαρκής έρευνα για την εξέλιξή της, θα βρεθούν και στην ελληνική ατζέντα των εθνικών προτεραιοτήτων. Σχεδιάζουμε – κορωνοϊού επιτρέποντος – δράσεις, συζητήσεις, διεθνή συνέδρια με στόχο την ανάδειξη του ανθρωπιστικού συμπεριληπτικού φάσματος της ΑΙ, προς όφελος όλων.

Ο Γρηγόρης Δημητριάδης, είναι γενικός γραμματέας του Πρωθυπουργού
Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, είναι γενικός γραμματέας Επικοινωνίας & πρόεδρος της ομάδας Foresight υπό τον Πρωθυπουργό
Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, είναι αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής