«Eat the rich». Ένα από τα παλιότερα αντικαπιταλιστικά συνθήματα – τόσο παλιό ώστε η αρχική του διατύπωση να αποδίδεται στον Ζαν Ζακ Ρουσώ – έχει ξαναέρθει στη μόδα. Ο γάλλος φιλόσοφος υποτίθεται ότι είχε διακηρύξει: «Όταν οι άνθρωποι δεν θα έχουν πλέον τίποτα να φάνε, θα φάνε τους πλούσιους». Και οι εντός και εκτός εισαγωγικών επαναστάτες που ακολούθησαν στους αιώνες που μεσολάβησαν, συμφώνησαν μαζί του. Ακόμη και στην Ελλάδα, άλλωστε, έχουμε το μάλλον γραφικό «Βραστούς, βραστούς θα φάμε τους αστούς».

Τι συμβαίνει, λοιπόν, και οι νέοι ακονίζουν τα πιρούνια τους – ακόμη και κυριολεκτικά πλέον, κραδαίνοντάς τα μπροστά από ακριβά αυτοκίνητα για χάρη των βίντεο που αναρτούν στο TikTok;

Φυσικά, η απάντηση είναι ότι συμβαίνουν πολλά.

Οι Millenials και οι Zoomers, παιδιά της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής, ατενίζουν το μέλλον με τεράστια απαισιοδοξία, βέβαιοι πως θα ζήσουν μια ζωή χειρότερη από εκείνη των γονιών τους. Και παράλληλα, ενημερώνονται και ανταλλάσσουν απόψεις μακριά από τα παραδοσιακά κανάλια επικοινωνίας, ενώ έχουν μεγαλώσει χρόνια μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και της δαιμονοποίησης των έστω και λίγο πιο αριστερόστροφων ιδεών.

Έτσι, ακόμη και στα παραδοσιακά κέντρα του καπιταλισμού, όπως η Βρετανία ή πολύ περισσότερο οι ΗΠΑ, όλο και περισσότεροι δηλώνουν ανοιχτά ότι δεν επιθυμούν να ζουν σε ένα καπιταλιστικό σύστημα.

Όπως αναφέρει ο Guardian, σε έκθεση που δημοσίευσε τον Ιούλιο η δεξιά δεξαμενή σκέψης «Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων» (ΙΕΑ), σχεδόν το 80% των νεότερων Βρετανών κατηγορούν τον καπιταλισμό για τη στεγαστική κρίση, ενώ το 75% του χρεώνει την κλιματική καταστροφή και το 72% είναι υπέρ της μαζικής κρατικοποίησης. Συνολικά, το 67% δηλώνει ότι θα ήθελε να ζει σε ένα σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα.

Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, μελέτη του Χάρβαρντ που δημοσιεύθηκε το 2016, διαπίστωσε ότι περισσότεροι από το 50% των νέων στις ΗΠΑ απορρίπτουν τον καπιταλισμό, ενώ σε δημοσκόπηση της Gallup το 2018 μόλις το 45% των νεαρών Αμερικανών έβλεπαν τον καπιταλισμό με καλό μάτι, σε σύγκριση με το 68% που είχε δηλώσει το ίδιο το 2010.

Όπως αναφέρει ο Guardian, ακόμη και οι εφαρμογές γνωριμιών έχουν στραφεί προς τα Αριστερά: Καθώς όλο και μεγαλύτερα ποσοστά των νεαρών Βρετανών τηρούν εχθρική στάση απέναντι στις δεξιόστροφες ιδεολογίες, τα dating apps έχουν γεμίσει με προφίλ που προειδοποιούν τους χρήστες ότι «οι συντηρητικοί ας μη μου στείλουν μήνυμα».

Πόση σημασία έχει αυτό; Ενδεχομένως μικρή για την αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους, αλλά μάλλον μεγάλη στο βαθμό που μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τη δημοτικότητα συγκεκριμένων ιδεολογιών στις νεότερες γενιές.

Άλλωστε, όπως ανέφερε και το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο», δεν είναι εύκολο να σταθμίσει κανείς με ακρίβεια τις πεποιθήσεις των νέων χρησιμοποιώντας παραδοσιακές μεθόδους. Εκτός των άλλων, απαντούν με πολύ μικρότερη συχνότητα στις δημοσκοπήσεις, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία προτιμούν για να εκφράζουν την οργή ή την υποστήριξή τους, είναι γεμάτα από προφίλ άγνωστων λοιπών στοιχείων και σκοπών, ικανών μέχρι ενός σημείου να θολώσουν τη γενική εικόνα.

Στα της Βρετανίας πάντως, ο Guardian αναφέρει ότι σημαντικό ρόλο για την αντιπάθεια των νέων προς τον καπιταλισμό έχει διαδραματίσει η στεγαστική κρίση, η αφετηρία της οποίας χρονολογείται ήδη στη δεκαετία του ’80 και την πολιτική της Μάργκαρετ Θάτσερ για την επέκταση της ιδιοκτησίας σπιτιών. Η Θάτσερ πίστευε πως οι ιδιοκτήτες θα γίνονταν σταδιακά πιο συντηρητικοί, ενώ ήταν αντίθετη στην κοινωνική στέγαση γιατί πίστευε πως «απλώς δημιουργεί ψηφοφόρους των Εργατικών».

Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, οι κάτοικοι του Λονδίνου διαθέτουν κατά μέσο όρο το 74,8% του μισθού τους για την πληρωμή ενοικίων, ενώ η πιθανότητα να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι – αν δεν έχουν τη δυνατότητα να το κληρονομήσουν από τους γονείς τους -, είναι σχεδόν μηδενική.

Την ίδια στιγμή, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα, μεγάλο ποσοστό των ανέργων και των χαμηλόμισθων κατέχουν πτυχία τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μόνο που σε αντίθεση με την Ελλάδα, το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια στην πλειοψηφία τους έχουν υψηλότατα δίδακτρα, σημαίνει ότι οι βρετανοί απόφοιτοι είναι επιβαρημένοι και με υπέρογκα φοιτητικά δάνεια.

Και όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα κόσμο που μοιάζει να προσεγγίζει το τέλος του, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.

Τη στιγμή που ο πλανήτης φλέγεται, πλημμυρίζει και υποφέρει από λειψυδρία ταυτόχρονα, οι δισεκατομμυριούχοι ανταγωνίζονται για το ποιος θα κάνει πρώτος διακοπές στο διάστημα – και έχουν δει τα κέρδη τους να αυξάνονται ραγδαία στη διάρκεια μιας πανδημίας που άσκησε ακόμη περισσότερες οικονομικές και ψυχολογικές πιέσεις στους νέους σε όλο τον κόσμο.

Δεν είναι και τόσο παράξενο, λοιπόν, που τα άτομα που εργάζονται ως «αυτοαπασχολούμενοι» για έναν και μόνο εργοδότη, εκπληρώνοντας και ξεπερνώντας τις απαιτήσεις μιας τυπικής εξαρτημένης σχέσης εργασίας μόνο και μόνο για να μην δικαιούνται πληρωμένες ημέρες άδειας (ούτε ακόμη και αναρρωτικής) δεν είναι και πολύ χαρούμενα με τον καπιταλισμό.

Και καθώς αισθάνονται ότι τα παραδοσιακά ΜΜΕ δεν ενδιαφέρονται και πολύ για τα προβλήματά τους, ούτε συμμερίζονται τις απόψεις τους, μεταναστεύουν στα κοινωνικά δίκτυα.

Δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς τη διαφορά σε σχέση με λίγα μόλις χρόνια νωρίτερα. Στο Facebook, το Twitter, ακόμη και στο ανάλαφρο Instagram, εκεί που μέχρι πριν λίγα χρόνια δέσποζαν αστείες εικόνες με ζωάκια, λογοπαίγνια για video games και – ας το παραδεχτούμε – σεξιστικά ανέκδοτα, τα πράγματα έχουν πάρει μια μάλλον σκοτεινότερη τροπή. Το χιούμορ των νέων πηγάζει από την ίδια τη ματαιότητα που αισθάνονται απέναντι στις οικονομικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και δεν είναι καθόλου σπάνιες οι περιπτώσεις που λαμβάνει σαφώς αντικαπιταλιστική αιχμή.

Κοκκίνισε ο πλανήτης;

Τα παραπάνω, δεν συνεπάγονται ότι οι νέοι σε όλο τον κόσμο έγιναν ξαφνικά ορκισμένοι κομμουνιστές. Στις ΗΠΑ, μεγάλο μέρος αυτής της τάσης φαίνεται να συσπειρώνεται στη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα των Δημοκρατικών και σε πρόσωπα όπως η Αλεξάντρια Οκάσιο Κορτέζ – που πρόσφατα φόρεσε και μια πιο light εκδοχή του γνωστού συνθήματος, σε ένα φόρεμα που έγραφε με κόκκινα γράμματα: «Φορολογήστε τους πλούσιους».

Στη Βρετανία, έδειξαν τη συμπάθειά τους στον Τζέρεμι Κόρμπιν. Και οι Εργατικοί στις τελευταίες εκλογές ξεπέρασαν τους Συντηρητικούς εξασφαλίζοντας το 43% των ψήφων στους 25άρηδες ψηφοφόρους, σύμφωνα με τον Guardian.

Όσο για την Ελλάδα;

Σύμφωνα με τα exit polls των εκλογών του 2019, ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε 38% στις ηλικίες 17 έως 24 ετών, σε σύγκριση με το 30% της Νέας Δημοκρατίας, ενώ στις ηλικίες 25 έως 34 τα αντίστοιχα ποσοστά κυμάνθηκαν σε 36% και 30%. Επιπλέον, τα αριστερόστροφα κόμματα συγκέντρωσαν σχεδόν το 50% των ψήφων των νέων.

Και σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε η Pulse για τον ΣΚΑΙ τον Ιούλιο, στην πρόθεση ψήφου της ηλικιακής ομάδας 17-29 ετών, ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ φαίνονται να λαμβάνουν αμφότεροι περίπου το 25% των ψήφων, με σημαντικό ποσοστό των νέων να παραμένει στη ζώνη της αδιευκρίνιστης ψήφου, παρά το γεγονός ότι στο σύνολο των ψηφοφόρων το κυβερνών κόμμα φάνηκε να έχει διευρύνει το προβάδισμά του από την αξιωματική αντιπολίτευση σε σχέση με το 2019.

Η Ακροδεξιά παραμονεύει

Όμως, η απογοήτευση των νέων δεν είναι απαραίτητο ότι θα συνεχίσει να διοχετεύεται προς τα αριστερά του πολιτικού τόξου. Η λαϊκιστική και ακροδεξιά ρητορική έχουν αποδείξει ξανά και ξανά την ικανότητά τους να εργαλειοποιούν την απογοήτευση των ψηφοφόρων για να καταφέρουν να εκλεγούν.

Στη Γαλλία, αυτήν ακριβώς την εξέλιξη παρακολουθούμε αυτή την περίοδο, με τη Μαρίν Λεπέν να έχει καλύτερες πιθανότητες από ποτέ να κατακτήσει την προεδρία. Στην Ιταλία, δύο φασίζοντα κόμματα ανταγωνίζονται για την πρωτιά στις εκλογές, αφού τα «Αδέλφια της Ιταλίας» συγκεντρώνουν το 21% και η Λέγκα του Βορρά το 20,6% των ψήφων βάσει των τελευταίων δημοσκοπήσεων.

Και στην Ελλάδα, η καταδίκη της Χρυσής Αυγής μπορεί να έχει προκαλέσει ένα κάποιο μούδιασμα στην Ακροδεξιά, όμως το αυγό του φιδιού έχει ανακαλύψει τη ζεστασιά που χρειάζεται για να εκκολαφθεί μεταξύ άλλων και στις αγκάλες των συλλαλητηρίων κατά των εμβολίων, όπου πορτραίτα δικτατόρων και φασιστικά σύμβολα παρελαύνουν με άνεση, χωρίς να φαίνεται – τουλάχιστον εξ αποστάσεως – να ενοχλούν και πολύ τους παρευρισκόμενους.

Headlines