Γιάννης Σκαρίμπας, 1821 – Ένα γράμμα από το Άστρος στο Παρίσι

[…]

Αλλά εκείνο που πράγματι –αυτό– δεν το ξέρουν, είναι ότι το ’21 δεν ήταν μια υπόθεση των –μόνον– ηρωισμών τούτου του έθνους. Τα γιαταγάνια εδώ έπαιξαν ρόλο απλής διαδικασίας. Μεταξύ δε δύο ηλιθίων Στρατηγών, ο ένας κατ’ ανάγκην θα νικήσει. Το ’21 ήταν ένα φαινόμενο αναπάντητο στις Ιστορίες όλου του κόσμου. Ήταν η πρώτη και η τελευταία έως εδώ επανάσταση που έδωσε αυτογνωσία και νόημα, περιέργεια και μνήμη στην Κοινότητα των ανθρώπων. Δεν έγινε, ούτε θα ξανασυμβεί τέτοιο μυστήριο. Ο «Πίναξ Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» ωχριά μπρος στην κραυγή του ’21. Η «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» του Ουάσιγκτων είναι μια ειδυλλιακή νωπογραφία μπρος στον Διάκο. Η δε φωταψία του Μεσολογγίου –αυτή– έκαμε να κλείσει (για να μην τυφλωθεί) τα μάτια η Ιστορία. Να ηττηθεί ήταν αδύνατο. Η νίκη, η τόσο αδύνατη, ήταν και βέβαιη… Οι Κολοκοτρώνηδες, οι Αντρούτσοι, οι Παπαφλέσσηδες ανάτρεψαν το Συνέδριο της Βιέννης. Ο Μέττερνιχ, ο Καποδίστριας, ο Ιγνάτιος χάθηκαν μες στις αχλές της Ιστορίας…

Ότι το Ανώτερο Ιερατείο και το Φανάριο δεν την ήθελαν και αντίδρασαν στην επανάσταση – καμμιά αμφιβολία. Αλλά και οι λόγιοι της διασποράς, επίσης δεν την ήθελαν. Αυτός τούτος ο απ’ τους εξέχοντας, Αδαμάντιος Κοραής, την εξόρκισε με τούτα του τα λόγια, απ’ το Παρίσι: «Μια επανάστασις των Ελλήνων υπό τας σημερινάς συνθήκας, κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι κάτι αδιανόητον!». Τα μαθηματικά του (μαθηματικά τού πάντοτε ύποπτου ορθού λόγου – του λεγόμενου) δίδασκε κι αυτός! Η δε Υψηλότερη Ελληνική Προσωπικότητα, ο Καποδίστριας, όχι μόνον εφρύαξε στο άκουσμα των πρώτων καρυοφυλλιών από τη Μάνη, αλλά και πριν, στην πρόταση της Φιλικής να ηγηθεί του αγώνα, απείλησε τους απεσταλμένους (τον Ξάνθο) με απέλαση και ότι θα τους έδενε ωραία!

[…]

Το ’21 μόνο με της πνευματικής –μας– αριστοκρατίας τη θέληση δεν έγινε, αλλά έγινε και ενάντια της θέλησής της. Η ανεξαρτησία δεν «εκμαιεύθηκε» από τη λογιωτατική Σοφία των –τάχατις– «Διδασκάλων του Γένους» (τους οποίους ούτε είδαν ποτέ οι τινάξαντες την Οθωμανική Αυτοκρατορία στον αέρα)· πολύ περισσότερο δεν έγινε από κάτι θρυλούμενους φραγκολεβαντίνους και Ιγνάτιους, αλλά καταχτήθηκε από τα γιαταγάνια των Πελοποννήσιων και της Ρούμελης. Η επακολουθήσασα λευτεριά τίποτις αυτουνών δεν τους χρωστάει. Αν από τη θέλησή τους αυτό ξαρτιότανε, ακόμα φέσι θα φοράγαμε…

Στον ξακουστότερο απ’ τους λογιώτατους αυτούς, τον Αδαμάντιο Κοραή, ο Δυσσέας –ένας «αγράμματος»– έγραψε στις 20 του Απρίλη του 1821 ένα γράμμα από το Άστρος στο Παρίσι, γιομάτο από οίκτο στη σοφία του και από συγκαλυμμένη, στην οίησή του, περιφρόνηση (που μέσω του συγκεκριμένου, κατ’ επιφάνειαν, ονόματος, την αντανακλάει προς όλους του καιρού του):

«…Αν συγγράψης εις τους ολίγους σου χρόνους τα υψηλότερα πράγματα και η Ελλάς πέση, τις η ωφέλεια; Αν όλοι οι μετά ταύτα αιώνες στεφανώσωσι τους κόπους σου με τους λαμπρότερους επαίνους και η Ελλάς μείνη πάλιν υπό ζυγόν, ποία δόξα; Αν συ, εις ολίγα λόγια, απαθανατιστής συγγράφων, και η πατρίς παραδοθή εις τας χείρας του αγρίου τυράννου ή εις την διάκρισιν των ανθρωπίνων παθών, τι εκέρδισας; Η Ελλάς έχει ανάγκην σου και όλων των πεπαιδευμένων ομογενών. Λοιπόν, συμπαραλαβών όσους δυνηθής μαζί σου, ελθέ να συναγωνισθής με τους αδελφούς σου τον δικαιότατον και νομιμώτατον παρ’ όλους τους λοιπούς αγώνας του κόσμου… Ο υιός σου Οδυσσεύς Ανδρίτσου». Προς δε τον Νεόφυτο Βάμβα τα εξής: «Τι τρούπωσες, ορέ Καλόγερε, αυτού στη Φραγκιά και με ευχές και κατάρες θέλεις να βοηθήσεις τη δυστυχισμένη πατρίδα; Σαν την αγαπάς έλα εδώ να ιδείς τις πληγές της και να τη βοηθήσεις».

[…]

Το είπα και το ξαναλέω: Το ’21 δεν ήταν όμοιο με καμμιά επανάσταση του κόσμου. Το ότι, παρά τον Μέττερνιχ και το Συνέδριο της Βιέννης, παρά τον Ιμπραήμ και τον Ιγνάτιο, παρά τον Κοραή και τον Βρυώνη, παρά την αντίδραση του Ιερατείου και των προκρίτων, μπόρεσε και να εκραγεί και να σταθεί, αυτό δεν ήταν θαύμα – γιατί το θαύμα είναι μια παραβίαση της φυσικής διαδικασίας της ύλης (πράγματα της δικαιοδοσίας των Αγίων μας). Το ’21 ήταν μια Εθνικο-Κοινωνική επανάσταση, πρώτη και η τελευταία της Ιστορίας. Χτύπησε τον Κιουταχή και τον Δράμαλη, όσο και τον ντόπιο τσορμπατζή και τον δυνάστη. Αποθέωσε τον Κανάρη, ενώ κατέλαβε την Καγκελλαρία της Ύδρας εξ εφόδου. Κήδεψε τον Μάρκο Μπότσαρη και τον Μπάυρον, ενώ στα Βέρβαινα θάσφαζε τον Παλαιών Πατρών και τους προκρίτους.

*Αποσπάσματα από το βιβλίο του Γιάννη Σκαρίμπα «Το 1821 και η Αλήθεια», εκδόσεις Κάκτος, 1995.