Σε ένα εκτενές ρεπορτάζ, ο Guardian περιγράφει μια παράδοξη εικόνα: Δικαστές με T-shirts τριγυρνούν από άκρη σε άκρη της πολωνικής επικράτειας, στήνοντας αυτοσχέδια φεστιβάλ με τραγούδια που μιλούν για το σύνταγμα και παιχνίδια ρόλων που έχουν στόχο να εξοικειώσουν τους πολίτες με τη σημασία του για τις ζωές τους.

Ακούγεται σαν μια δράση μιας ιδιαίτερα δημοκρατικής κυβέρνησης – όμως στην πραγματικότητα αποτελεί μια αντίδραση στις προσπάθειες του αντιδραστικού προέδρου της χώρας, Αντρέι Ντούντα, να κόψει και να ράψει το πολωνικό Σύνταγμα βάσει των δικών του πολιτικών στοχεύσεων και επιθυμιών.

Πολλοί από τους δικαστές που συμμετέχουν έχουν στοχοποιηθεί από την κυβέρνηση ή ακόμη και διώκονται ποινικά επειδή τόλμησαν να αρθρώσουν λόγο ενάντια στις πρακτικές που καταδικάζονται επανειλημμένως από τη διεθνή κοινότητα.

Το κυβερνών κόμμα, Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην κορύφωση της εξαετούς εκστρατείας του για την «αναδιαμόρφωση» των πολωνικών δικαστηρίων, με το σύνταγμα της χώρας να έχει τεθεί στο επίκεντρο μιας ολοένα και εντεινόμενης κρίσης τόσο εντός των πολωνικών συνόρων όσο και μεταξύ Πολωνίας και Ευρώπης.

Η ΕΕ έχει δηλώσει ανοιχτά ότι οι «μεταρρυθμίσεις» του Ντούντα υπονομεύουν την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και το κράτος δικαίου, θεμέλια της δημοκρατίας και προϋποθέσεις συμμετοχής στην ΕΕ. Η εθνικιστική κυβέρνηση από την πλευρά της πιστεύει ότι το πολωνικό σύνταγμα μπορεί να την προστατεύσει από την ευρωπαϊκή «νομική επιθετικότητα».

Αλλά και εντός των πολωνικών συνόρων, υποστηρικτές της δημοκρατίας υποστηρίζουν ότι το σύνταγμα υπονομεύεται από αυτές τις κινήσεις, οι ισορροπίες του ανατρέπονται, ενώ παράλληλα η διαρκής επιθετικότητα της κυβέρνησης προς τους δικαστές διαβρώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στους δικαστές.

Άλλωστε, η κυβέρνηση δεν όρισε απλώς πιστούς οπαδούς του PiS ως μέλη του συνταγματικού δικαστηρίου, αλλά και δημιούργησε ένα «πειθαρχικό συμβούλιο» του ανώτατου δικαστηρίου, που έχει την εξουσία να άρει την ασυλία των δικαστών από ποινικές διώξεις.

Ως αποτέλεσμα, αναφέρει ο Guardian, πολλοί δικαστές έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με κατηγορίες για «πειθαρχικά παραπτώματα» για αποφάσεις που η κυβέρνηση κρίνει ότι δεν τη συμφέρουν – συμπεριλαμβανομένης και της απόφασης να παραπέμψουν υποθέσεις στο ευρωπαϊκό δικαστήριο.

Τον Ιούλιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι το πειθαρχικό συμβούλιο είναι εκτεθειμένο σε πολιτικές παρεμβάσεις και ασύμβατο με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Έτσι, έδωσε στην Πολωνία ένα τελεσίγραφο, υποχρεώνοντάς τη είτε να το καταργήσει είτε να αντιμετωπίσει κυρώσεις.

Μετά από πολλές προσπάθειες να αποφύγει αυτή την εξέλιξη, η Βαρσοβία κάποια στιγμή δήλωσε ότι θα συμμορφωθεί – απλώς για να το πάρει εντέλει πίσω.

Η Κομισιόν ζήτησε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να επιβάλει ημερήσια πρόστιμα στη χώρα για όσο καιρό η κυβέρνηση παραβιάζει τις υποχρεώσεις της.

Η κρίση εντάθηκε ακόμη περισσότερο αυτή την εβδομάδα, καθώς το συνταγματικό δικαστήριο της Πολωνίας πρόκειται να κρίνει ένα ζήτημα που οι περισσότεροι πίστευαν ότι είχε λήξει όταν η Πολωνία εντάχθηκε στην ΕΕ το 2004: Προηγείται η ευρωπαϊκή της εγχώριας νομοθεσίας;

Αν η απάντηση είναι αρνητική, οι ειδικοί πιστεύουν ότι θα λειτουργήσει ως σημείο καμπής – και ως πρώτο βήμα για την έξοδο της Πολωνίας από την ΕΕ. Πράγμα που εξηγεί και την τετραπλή αναβολή που έχει λάβει η απόφαση μέχρι στιγμής.

Καθώς η Πολωνία γίνεται όλο και πιο απολυταρχική και ελλοχεύει ο κίνδυνος ενός νομικού «Polexit», οι δικαστές που έχουν δαιμονοποιηθεί από την κυβέρνηση τριγυρνούν σε όλη τη χώρα μέσα σε ένα minibus προσπαθώντας να πάρουν τους πολίτες με το μέρος τους.

Ο Ιγκόρ Τουλέγια, ένας από τους δικαστές, έχει μετατραπεί στα 51 του σε επαναστατικό σύμβολο, με διαδηλωτές να φορούν μπλούζες και κονκάρδες με το πρόσωπό του για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στο PiS.

Το 2017 μπήκε στο στόχαστρο του κυβερνώντος κόμματος όταν έκρινε ότι οι βουλευτές του PiS ουσιαστικά είχαν νοθεύσει μια κρίσιμη κοινοβουλευτική ψηφοφορία τον Δεκέμβριο του 2016, επιχειρώντας στη συνέχεια να συγκαλύψουν την υπόθεση.

Το φθινόπωρο, έγινε άρση της δικαστικής του ασυλίας από το πειθαρχικό συμβούλιο και δικάστηκε για ανάρμοστη συμπεριφορά και υπέρβαση καθήκοντος.

Τον περασμένο Απρίλιο, όταν αρνήθηκε να ανταποκριθεί σε κλήση δικαστηρίου τη νομιμότητα του οποίου δεν αναγνώρισε, περίμενε εναγωνίως τη σύλληψή του. Μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο, όμως η κυβέρνηση εξακολουθεί να ζητά «πειθαρχικές διαδικασίες» εις βάρος του για επτά κατηγορίες. Αν η ασυλία του δεν αποκατασταθεί θα μπορούσε να βρεθεί στη φυλακή ακόμη και για δυο χρόνια.

Δεν είναι ο μόνος που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση.

Η Μόνικα Φρακόβιακ, μπορεί σε αντίθεση με τον Τουλέγια να έχει διατηρήσει τη θέση της στο δικαστήριο της περιφέρειας Πόζναν, όμως αυτή τη στιγμή εκκρεμούν εις βάρος της πέντε υποθέσεις. Μεταξύ άλλων, κατηγορείται για το γεγονός ότι αποκάλεσε το πολωνικό συνταγματικό δικαστήριο «θεσμό εξαπάτησης» και επέκρινε τον υπουργό δικαιοσύνης ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Έκτοτε η Φρακοβιάκ έχει βρεθεί στο στόχαστρο λασπολογίας και λαμβάνει διαρκώς απειλές για τη ζωή της στα κοινωνικά δίκτυα.

Η κυβέρνηση επιχειρεί να πείσει τους πολίτες ότι οι δικαστές και οι δικηγόροι, ως μέρος της ελίτ, είναι διεφθαρμένοι, και το μόνο που κάνουν είναι να δυσκολεύουν τις ζωές των πολιτών.

Μελέτη του 2019 έδειξε ότι η εμπιστοσύνη των Πολωνών στο δικαστικό σύστημα, που ήδη ήταν πολύ χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, έπεσε από το 56% στο 46% μέσα σε δυο μόλις χρόνια μετά την ανάληψη της εξουσίας από το PiS.

Για αυτό και οι δικαστές έχουν πάρει πια την κατάσταση στα χέρια τους, μετακινούμενοι από τη μια πόλη στην άλλη για να πείσουν τους πολίτες ότι έχουν ανάγκη το σύνταγμα.

Άλλωστε, ο Τουλέγια πιστεύει πως ανεξάρτητα από τις διαμαρτυρίες της ΕΕ, το PiS δεν έχει σκοπό να παραδώσει τις εξουσίες που ανέλαβε εντός του δικαστικού συστήματος – πράγμα που εν μέρει αποδεικνύεται από το γεγονός ότι αν και το πειθαρχικό συμβούλιο προς το παρόν δεν κρίνει νέες αποφάσεις, οι μέχρι στιγμής ετυμηγορίες του διατηρούν κανονικά την ισχύ τους.

Δικαστές και ακτιβιστές ανησυχούν ότι η χώρα κινείται με γοργούς ρυθμούς προς τη δικτατορία.

Όσο για τη σχέση της με την Ευρώπη;

Όταν ο Guardian ρώτησε την Φρακόβιακ αν ανησυχεί ότι η απόφαση περί ευρωπαϊκού και εγχώριου δικαίου θα μπορούσε να οδηγήσει στην απεμπλοκή από την ΕΕ, εκείνη απάντησε με μεγάλη σαφήνεια:

«Πρόκειται για μια διαδικασία που έχει ήδη αρχίσει».

Με πληροφορίες από Guardian

Headlines