Σεφέρης, Θεοδωράκης ως πολιτικά όντα

Συμπληρώνονται σήμερα ακριβώς πενήντα χρόνια από την κηδεία του Γ. Σεφέρη. Μια κηδεία – πολιτικό γεγονός, αφού αποτέλεσε την πρώτη μαζική διαδήλωση ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς, με το εμβληματικό τραγούδι «Αρνηση / Στο περιγιάλι το κρυφό» του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Σεφέρη να δονεί την ατμόσφαιρα. Πενήντα χρόνια μετά, και με τον Θεοδωράκη να έχει επίσης φύγει, αναδεικνύονται οι κοινές συνισταμένες αλλά και οι αποκλίσεις των μέγιστων αυτών δημιουργών. Πρώτα απ’ όλα, Σεφέρης και Θεοδωράκης είναι τραγικοί. Τραγικοί κατά την έννοια που ήσαν ο Αισχύλος και ο Σαίξπηρ. Και η τραγικότητά τους ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό το έργο τους αλλά και την ξεχωριστή πολιτική δράση του καθενός. Δεν είναι τυχαίο ότι εκτός από την «Αρνηση» και τα «Ανθη της πέτρας», ο Θεοδωράκης μελοποίησε το πιο τραγικό ποίημα του Σεφέρη, τα «Επιφάνια» («Επιφάνια – Αβέρωφ», πρώτη εκτέλεση με την υπέροχη τραγική φωνή του Αντ. Καλογιάννη). Η τραγικότητα στο έργο και των δύο δημιουργών δεν έχει τονιστεί επαρκώς στις σχετικές αναλύσεις.

Δεύτερον, Σεφέρης και Θεοδωράκης είχαν μια κοινή βαθιά ευαισθησία και αγωνία για την Κύπρο. Ο Σεφέρης, ως ποιητής που σημαντικό μέρος του έργου του «εμπνέεται» από τη μεγαλόνησο αλλά και ως διπλωμάτης με έντονα φορτισμένες θέσεις, ήρθε σε ρήξη με τον τότε υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ. Το έργο του Σεφέρη διαμορφώνεται από τη διπλωματική του εμπειρία (βλέπε Β. Παπαδόπουλος, «Διπλωματία και ποίηση – Η περίπτωση του Γιώργου Σεφέρη», Αθήνα, Ικαρος, 2019). Σεφέρης και Θεοδωράκης αγωνιούν για τη μοίρα της Κύπρου αλλά και του Ελληνισμού γενικότερα. Τρίτον, ενώ ο Σεφέρης διακατεχόταν από έναν έντονο αντιτουρκισμό, δεν πίστευε εν πολλοίς στη δυνατότητα φιλικών σχέσεων με την Τουρκία, ο Θεοδωράκης αντίθετα και πίστευε και εργάστηκε γι’ αυτήν. Μας το θύμισε στη χθεσινή του συνέντευξη στα «ΝΕΑ» και ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου. Παρά ταύτα, όπως σημειώνει ο Β. Παπαδόπουλος, ο Γ. Σεφέρης είχε καταγράψει το παλιό κρητικό τραγούδι που λέει:

«Την τύχη του κάθε λαός την κάνει μοναχός του,

κι όσα του κάνει η τρέλα του, δεν του τα κάν’ οχτρός του».

Τέταρτον, ο Σεφέρης ήταν ένας αστός που γεννήθηκε στη Μικρά Ασία και που για σημαντικό χρονικό διάστημα «αποφάσισε να κρατηθεί έξω από τα πολιτικά του τόπου». Αλλά το 1969 έδωσε στη δημοσιότητα δήλωση – καταπέλτη ενάντια στη δικτατορία. «Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει». Ενώ ο Θεοδωράκης ήταν ένας λαϊκός αγωνιστής που ανέπνεε άνετα στο Παρίσι όπως και στην Κοκκινιά (όπου και τον πρωτογνώρισα), που υπέφερε, διώχτηκε, βασανίστηκε.

Αλλά και οι δύο ήσαν μεγάλοι, μέγιστοι. Ανθη της πέτρας.

Αλλά…

«…ο δρόμος αυτός δεν τελειώνει, δεν έχει αλλαγή όσο γυρεύεις /

να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια, εκείνους που έφυγαν /

εκείνους που χάθηκαν μέσα στους ύπνους τους πελαγίσιους τάφους…»

(Θα ήταν χρήσιμο κάποιες από τις ενδιαφέρουσες εκθέσεις της Βουλής να οργανώνονται σε εκθεσιακό χώρο ευκολότερα προσβάσιμο στον κοινό θνητό. Γιατί χθες που θέλησα να επισκεφθώ την Εκθεση Γ. Σεφέρη ήταν πρακτικά αδύνατο, και όχι λόγω πανδημίας).

Ο ομ. καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής των FEPS και ΕΛΙΑΜΕΠ