Η σοφιστική – Οι ρίζες, οι απαρχές, τα εμπόδια (Μέρος Α’)

Περί τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. εκδηλώθηκε στην Αθήνα μια πνευματική και κοινωνική κίνηση που επιχείρησε να δώσει πειστικές απαντήσεις στα μεγάλα, πολυάριθμα και ποικίλα ερωτήματα που τέθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου που εκτείνεται από την περσική εισβολή έως την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου (480-431 π.Χ).

Η πεντηκονταετία αυτή, η εποχή των σοφιστών, παραλληλίζεται συχνά με το διαφωτισμό του 18ου αιώνα, κι είναι γεγονός ότι αρκετά από τα χαρακτηριστικά της επιτρέπουν μια τέτοιου είδους σύγκριση. Ωστόσο, είναι πανθομολογούμενο ότι ο κοινωνικός περίγυρος της σοφιστικής αφορούσε κατ’ αρχήν την ανώτερη από πνευματικής και οικονομικής απόψεως τάξη της εποχής εκείνης.

Τις ρίζες της σοφιστικής πρέπει να τις αναζητήσουμε σε πολύ προγενέστερες εποχές. Ο σταδιακός ξεπεσμός της αριστοκρατικής ηθικής, οι ευρύτατοι νέοι ορίζοντες που είχαν αρχίσει να διανοίγονται χάρη στο εμπόριο και τους αποικισμούς, η διανοητική αφύπνιση του ατόμου ως απόρροια αφενός των επιδράσεων της λυρικής ποίησης και αφετέρου της αυστηρής κριτικής που ασκούσαν ορισμένοι στον παραδεδομένο μύθο και στην παγιωμένη αντίληψη για το θεϊκό, οι ανατρεπτικές ιδέες φιλοσόφων όπως ο Ηράκλειτος και ο Παρμενίδης, όλα τούτα διαμόρφωσαν με το πέρασμα του χρόνου το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίστηκε και άκμασε η σοφιστική.

Βεβαίως, η μεταμόρφωση της ελληνικής πνευματικής ζωής από τη σοφιστική, διαμέσου των προβλημάτων που αυτή έθεσε και των αμφιβολιών που αυτή ήγειρε, δεν ήταν σε καμία περίπτωση μια απλή υπόθεση, μια βραχύβια διαδικασία.