Ο Ερντογάν κινείται σε τεντωμένο σκοινί

Η εβδομάδα της 76ης Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ήταν γεμάτη ειδήσεις.

Από την κρίση στις σχέσεις Αρχιεπισκόπου Αμερικής με τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Κύπρου, η οποία στη συνέχεια φάνηκε να διευθετείται, μέχρι τις ομιλίες των ηγετών, τις συναντήσεις τους, τις συζητήσεις στο παρασκήνιο και τις συνεντεύξεις τους, πήραμε μια γεύση των προθέσεών τους.

Ο Ερντογάν στη Νέα Υόρκη επιβεβαίωσε την παγίωση της στροφής της Τουρκίας στο Ισλάμ και την επιθυμία του να την καταστήσει μια αυτόνομη διαπεριφερειακή δύναμη, με παγκόσμιες βλέψεις.

Οι αναφορές του στο παρελθόν της χώρας του – και σε αμερικανικό έδαφος – δεν συμπεριελάμβαναν τον Κεμάλ παρά μόνο τις προσωπικότητες που συνδέονται με το Ισλάμ, ενώ στην τηλεοπτική του συνέντευξη στο CBS επανέλαβε το αφήγημα περί της απεμπλοκής της Αγκυρας από τις δαγκάνες της Ουάσιγκτον.

Ο προσωπικός αγώνας του Ερντογάν

Πράγματι, για τον τούρκο πρόεδρο ο προσωπικός του αγώνας είναι αυτός της «ανεξαρτησίας», σε αντιπαραβολή με τον αντίστοιχο αγώνα του Κεμάλ που οδήγησε στην ίδρυση της Τουρκίας το 1923.

Αυτή η διαδικασία όμως κατά τον Ερντογάν παραμένει ατελής, Κεμάλ και Ινονού κατηγορούνται πως έλαβαν λιγότερα απ’ ό,τι τους αναλογούσαν, κάνοντας κακή διαπραγμάτευση των όρων της Συνθήκης της Λωζάννης (που αποτελεί το πιστοποιητικό γέννησης της σύγχρονης Τουρκίας) και οι επίγονοί τους κατέστησαν τη χώρα υποτελή στη Δύση.

Ολα αυτά είναι που ο Ερντογάν θέλει να «διορθώσει», εξού και η αμφισβήτηση της Λωζάννης, που δεν αποτελεί εμφυολόγημα ή τακτικιστικό ελιγμό αλλά η – μερική έστω – αλλαγή της στόχο ζωής.

Το ερώτημα λοιπόν είναι πώς σχεδιάζει να το καταφέρει.

Το πρώτο βήμα έγινε με την υιοθέτηση του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας».

Ακολουθεί η έμπρακτη αμφισβήτηση προνοιών της Λωζάννης με τον πλέον επίσημο τρόπο, που είναι οι επιστολές στον ΟΗΕ, αλλά και ο εσωτερικός νόμος για ζητήματα έρευνας και διάσωσης που «σπάει» τη συνέχεια του Αιγαίου, η συνεχής έκδοση  NAVTEX και η δέσμευση περιοχών Αιγαίου και Ανατολικής Μεσογείου για παντός είδους έρευνες (άλλες φορές η παρατυπία συνίσταται στην Αρχή που εκδίδει τις NAVTEX, άλλες στον τύπο της έρευνας) και βέβαια οι συστηματικές προσπάθειες να παρεμποδίζει την Ελλάδα από την άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων.

Αποκορύφωμα της αναθεωρητικής της ατζέντας είναι ασφαλώς το τουρκολιβυκό σύμφωνο, που επιθυμεί – έστω και μερικώς – να εφαρμόσει πριν την προλάβουν οι εξελίξεις (βλ. εκλογές, αν και παραμένει αμφίβολος ο χρόνος διεξαγωγής τους, αλλά και η πίεση για απόσυρση των ξένων δυνάμεων), ενώ θέλει να την επιβάλει  εγείροντας θέματα όπως η αποστρατιωτικοποίηση συγκεκριμένων νησιών.

Το επόμενο διάστημα

Καθοριστικές για το επόμενο διάστημα είναι μεταξύ άλλων: Η πορεία των σχέσεων Τουρκίας – ΗΠΑ, με τη Ρωσία να καραδοκεί ενώ ο Ερντογάν είναι υποχρεωμένος να κινηθεί σε τεντωμένο σκοινί, αφού οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν δεν έχουν προσώρας αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τον Μπάιντεν, όμως η κατάσταση της οικονομίας απαγορεύει πειραματισμούς.

Επίσης, η από καιρό σταδιακή απεμπλοκή των ΗΠΑ από την περιοχή, που δημιουργεί ευκαιρίες, όπως οι συμπράξεις εταίρων τους (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ κ.ά.) για να «μπουν στα παπούτσια τους», αλλά και κινδύνους, εφόσον αφήνει χώρο σε δυνάμεις που περιφρονούν επιδεικτικά το δίκαιο και επιδεικνύουν αποφασιστικότητα να το καλύψουν.

Και στις δύο περιπτώσεις, η θέση της Γαλλίας, πολύ περισσότερο τώρα που διεκδικεί νέο ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι, θα μπορούσε να αποδειχθεί καταλυτική, αν δεν ανακοπεί από τις προεδρικές εκλογές τον Απρίλιο του 2022.

*Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής IGA, Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδας. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος το βιβλίο του «Διεκδικητικός πατριωτισμός – Ανατομία μιας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ»