Η ζήλεια ως ζωώδες ένστικτο

Εχει σαφώς ενδιαφέρον, και ηθικό και κοινωνικό και ψυχολογικό, το φαινόμενο που απασχολεί τον τελευταίο καιρό και το δημόσιο και το ατομικό ενδιαφέρον. Οι γυναικοκτονίες, όπως τείνει να αποδεχθεί τον όρο η επικαιρότητα. Αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για συζυγοκτονίες, ανεξάρτητα αν είναι νόμιμες ή συντροφικές σχέσεις ανδρός και γυναικός.

Βεβαίως το σημαίνον είναι πως τα θύματα είναι κυρίως οι γυναίκες – σύντροφοι, με θύτες τους άνδρες. Επεσαν πολλοί να αναγάγουν το φαινόμενο σε πολιτικά αίτια, οικονομικά, αδιέξοδα, ανεργία, ακόμα και θρησκευτικά.

Σαφώς, αν ερευνήσει κανείς σε βάθος, ίσως και να παρατηρήσει στην αφετηρία και τέτοιου είδους αίτια. Αλλά κυρίως και παγίως το κυρίαρχο αίτιο είναι η ζήλεια. Και η ζήλεια είναι ένα βαθιά ριζωμένο στην ανθρώπινη ιστορία αίτιο. Αν ψάξει κανείς στις ρίζες της ανθρώπινης αφήγησης ο πρώτος μαρτυρούμενος από τις Γραφές φόνος στην αρχή της ανθρώπινης συμβίωσης έγινε από τον Κάιν και ήταν φόνος φθόνου και ζήλειας.

Στα μεγάλα ποιητικά κείμενα του πολιτισμού, είτε στα ομηρικά έπη, είτε στη Γραφή, είτε στη Μαχαμπχαράτα, είτε στα χρονικά των Βρετανών, είτε στις βορειοευρωπαϊκές σάγκες, παντού θα συναντήσουμε αποτρόπαια εγκλήματα με συζυγοκτονίες, μητροκτονίες, παιδοκτονίες, αδελφοκτονίες. Αλλά, συνήθως, επικρατεί η συζυγοκτονία, όπου η ζήλεια, το κατεξοχήν κτητικό, ολέθριο σύνδρομο οδηγεί γυναίκες ή άνδρες, συζύγους, στη δολοφονία του συντρόφου τους.

Αλλάζει συνήθως η μέθοδος. Οι γυναίκες οδηγούν στον Αδη τον σύζυγο, τις πιο πολλές φορές με δηλητήριο στο ποτό. Οι άντρες προτιμούν το μαχαίρι και αργότερα το όπλο.

Η Κλυταιμνήστρα σκοτώνει τον Αγαμέμνονα στο λουτρό, όταν εκείνος επιστρέφει νικητής και τροπαιούχος από την Τροία, φέρνοντας μαζί του και την Κασσάνδρα, βασιλοπούλα της ηττημένης χώρας. Αλλά και η Κλυταιμνήστρα έχει κρυμμένο στον κοιτώνα της τον Αίγισθο, τον ξάδελφο του συζύγου της, παρηγοριά στη δεκάχρονη ερωτική μοναξιά της.

Ο Οθέλλος δολοφονεί τη Δυσδαιμόνα, πνίγοντάς την στην ερωτική τους κλίνη, από αφόρητη ζήλεια, υπακούοντας απατηλές ερωτικές της συνευρέσεις από τον ζηλόφθονο, απορριπτόμενο, ερωτευμένο Ιάγο.

Δεν χρειάζεται να επιστρατεύσω την παγκόσμια λογοτεχνία, ποίηση, πεζογραφία και θέατρο για να υπερασπιστώ την άποψη πως το κυρίαρχο αίτιο που οδηγεί έναν άνδρα ή μια γυναίκα να δολοφονήσουν τον νόμιμο ή τον παράνομο ερωτικά σύντροφο είναι η ζήλεια. Και η ζήλεια είναι πανάρχαιο αίτιο τέτοιου είδους εγκλημάτων πριν από την πολιτική ή την ταξική κοινωνική συμβίωση.

Δεν θα διαφωνούσα, βέβαια, αν κάποιος νηφάλιος συνομιλητής διαπίστωνε πως, σε συνθήκες κρίσης, όπως λ.χ. μια πανδημία, ένας πόλεμος, μια κλιματική καταστροφή, οι ανθρώπινες σχέσεις, και κυρίως οι οικογενειακές και ανάμεσά τους πλέον έντονες οι συζυγικές ή οι συντροφικές, παροξύνονται.

Η ανεργία είναι κυρίαρχο αίτιο εσωσυζυγικών ερίδων και μάλιστα τώρα που συνήθως και οι δύο σύζυγοι εργάζονται και ίσως βρεθούν και οι δύο στην ανεργία. Και όταν υπάρχουν μικρά παιδιά, η ένταση γίνεται σεισμική, και δικαίως.

Αλλά όσα κι αν είναι τα κοινωνικά και τα οικονομικά αίτια που προκαλούν τη συζυγική συμβίωση, αν υπάρχει αμοιβαία κατανόηση και βαθιά αγάπη προς τον ή τη σύντροφο, το πράγμα μπορεί να γίνει υποφερτό και η αλληλεγγύη κανόνας.

Υπάρχει, όμως, και η περίπτωση, στις συνθήκες της κρίσης να παρεμβληθεί η ζήλεια, είτε γιατί ο ένας από τους δύο βρίσκει διέξοδο ή, κυρίως, όταν ο ένας, βασικά ο άνδρας, αντιληφθεί πως η σύντροφος βρίσκει στηρίγματα και αισθηματική πλήρωση από εξωοικογενειακό παράγοντα.

Η ζήλεια ενέχει για τον ζηλεύοντα έντονη την αίσθηση μιας μειονεξίας. Οταν ο ή η σύντροφος βρίσκουν καταφύγιο και παρηγοριά ή, χειρότερα, πληρότητα στη συνύπαρξη με άλλο πρόσωπο, ο εγκαταλελειμμένος σύντροφος επιστρέφει στην αγέλη και συμπεριφέρεται σαν τον λέοντα που ξεσκίζει τη δραπέτιδα λέαινα.

Ο μεγαλοφυής Λόρενς Ολιβιέ, ο μεγάλος άγγλος ηθοποιός και σκηνοθέτης, όταν έκανε ταινία τον «Οθέλλο» και ο Ιάγος του εξιστορεί την απιστία της Δυσδαιμόνας (που είναι βέβαια ψευδής), όταν άκουγε τα περίτεχνα ψεύδη του σπιούνου, έπεσε στα τέσσερα, άρχισε να μπουσουλάει και να βγάζει κραυγές σαν πληγωμένο θηρίο.

Είχε ξαναγυρίσει ο μαύρος στρατηγός της Βενετίας στη ζούγκλα, στην έρημο, στην καλύβα της φυλής του από όπου τον απέσπασε ο αποικιοκράτης Ευρωπαίος. Ο εξημερωμένος, κυνικός Ιάγος απορεί για την αντίδραση, αφού πιστεύει πως, εφόσον του πήραν το ταίρι, καλά θα κάνει να πάρει κι εκείνος το ταίρι κάποιου άλλου!

Αν σήμερα η ειδησεογραφία μας αποκαλύπτει μιαν αυξημένη εγκληματικότητα και στην ενδοοικογενειακή βία, αν ψάξουμε στη ρίζα, θα ανακαλύψουμε τα ζηλόφθονα αίτια, κυρίως την εποχή που η γυναίκα έχει μπει στην παραγωγή, κάνει αυτόνομη καριέρα και διεκδικεί την ισοτιμία στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, αλλά και το δικαίωμα της ερωτικής επιλογής σε μιαν εποχή που ακόμη οι άνδρες δεν έχουν συνειδητοποιήσει την ισότητα επιθυμίας, κτήσης και ανεξαρτησίας.