Αναστάσιος Χρηστομάνος – Ο άοκνος εργάτης της επιστήμης της χημείας

Διαπρεπής χημικός, γόνος ονομαστής βυζαντινής οικογένειας με καταγωγή από το Μελένικο (άλλοτε αξιόλογο αστικό κέντρο του ελληνισμού στο βόρειο τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας), ο Αναστάσιος Χρηστομάνος γεννήθηκε στη Βιέννη στις 8 Μαρτίου 1841 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 2 Οκτωβρίου 1906.

Τέκνο του εύπορου εμπόρου Κωνσταντίνου Χρηστομάνου (1815-1861) και της ναουσαίας Μαρίας Καζάζη, ο Αναστάσιος έμαθε άριστα την ελληνική γλώσσα και έλαβε τη μόρφωση που απολάμβαναν εκείνη την εποχή τα ελληνόπουλα των μεγάλων οικογενειών.

Αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το γυμνάσιο ο Χρηστομάνος φοίτησε στο Πολυτεχνείο της Βιέννης, ακολούθως δε μετέβη στην Καρλσρούη και τη Χαϊδελβέργη, προκειμένου να ολοκληρώσει τις σπουδές του.

Το 1861 αναγορεύτηκε διδάκτωρ και αμέσως μετά προσελήφθη ως διευθυντής εργοστασίων χημικών προϊόντων στη Φρανκφούρτη και τη Μόσχα.

Το 1862, κατόπιν προσκλήσεως του τότε υπουργού επί της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, ο Χρηστομάνος ήλθε στην Ελλάδα και διορίστηκε αρχικά στο Εθνικό Διδασκαλείο.

Το επόμενο έτος κατέστη υφηγητής της Χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέστησε με δικές του δαπάνες το πρώτο πανεπιστημιακό χημείο.

Αφού πρώτα εξελέγη καθηγητής της Φυσικής στο Πολυτεχνείο, ο Χρηστομάνος έγινε έκτακτος (1866) και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής (1869) της Γενικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ο Χρηστομάνος, πέραν του διδακτικού έργου του στη Γενική και την Αναλυτική Χημεία, ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε την εργαστηριακή άσκηση των φοιτητών του στη χημεία.

Ο Χρηστομάνος, δεύτερος από αριστερά μεταξύ των ορθίων (δίπλα του, πρώτος από αριστερά, ο καθηγητής Ξαβέριος Λάνδερερ, που δίδαξε πρώτος τη χημεία στην Ελλάδα σε πανεπιστημιακό επίπεδο)

Με εντολή της κυβερνήσεως, και χάρη στις ικανότητές του και τις πολυειδείς γνώσεις του, ο Χρηστομάνος ανέλαβε τη διεκπεραίωση πολλών σημαντικών κρατικών υποθέσεων που σχετίζονταν με το γνωστικό αντικείμενό του, ενώ αντιπροσώπευσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών σε πολυάριθμα διεθνή επιστημονικά συνέδρια.

Το 1897 ο Χρηστομάνος διετέλεσε πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Χρηστομάνος υπήρξε όχι μόνο πρωτοπόρος στη συστηματική οργάνωση των χημικών σπουδών στη χώρα μας αλλά και πρωτεργάτης της ίδρυσης και οικοδόμησης του κτιρίου του Παλαιού Χημείου του Πανεπιστημίου Αθηνών επί της οδού Σόλωνος.

Το κτίριο αυτό, που σχεδιάστηκε από τον Ερνέστο Τσίλερ, θεμελιώθηκε το 1887 και εγκαινιάστηκε τον Ιανουάριο του 1890.

Ο Χρηστομάνος, παρών σε όλες τις φάσεις κατασκευής του έργου, ήταν εκείνος που έδωσε τις οδηγίες για τη διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων.

Κατά τα άλλα, σπουδαίες υπήρξαν οι ερευνητικές μελέτες και οι επιστημονικές εργασίες του Χρηστομάνου, όπως και οι δικής του επινοήσεως συσκευές (η του προσδιορισμού του ανθρακικού οξέος, η της εξευρέσεως του σημείου τήξεως κ.ά.).

Από τα μοναδικής αξίας διδακτικά συγγράμματα του Χρηστομάνου ξεχωρίζει το μεγάλο δίτομο έργο του «Εγχειρίδιον Χημείας», που αποτέλεσε σταθμό στην ελληνική χημική βιβλιογραφία.

Τέλος, όσον αφορά τα του οικογενειακού βίου του, ο Χρηστομάνος νυμφεύτηκε το 1866 την Ανγκέλικα Λιντερμάιερ (το γένος Βενιζέλου).

Οι γιοι του Κωνσταντίνος και Αντώνιος διέπρεψαν στο επαγγελματικό πεδίο: ο μεν Κωνσταντίνος (1867-1911) ως λογοτέχνης, θεατρικός συγγραφέας και αισθητικός της τέχνης, ο δε Αντώνιος (1871-1933) ως ιατρός, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πολιτικός.