«Τα εμβόλια είναι το ισχυρότερο εργαλείο κατά της Covid-19»

Της Μαρίας Βασιλείου

Εχοντας επικεντρωθεί εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια στην αντιμετώπιση σοβαρών επιδημιών, χολέρας, Ζίκα, Εμπολα και τώρα Covid-19, σε μερικές από τις φτωχότερες περιοχές του κόσμου, ο γιατρός, και ένας εκ των κορυφαίων ανθρωπολόγων παγκοσμίως, Πολ Φάρμερ γνωρίζει καλά τι σημαίνει πανδημία. Στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» με αφορμή τη συμμετοχή του στο Athens Democracy Forum, ο Φάρμερ, ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος του Τμήματος Παγκόσμιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, όπου κατέχει την έδρα Κολοκοτρώνη, προβλέπει ότι «θα αντιμετωπίσουμε περισσότερες επιδημίες στο μέλλον» και αναδεικνύει τις παραμέτρους που απαιτούνται για να μην εξελιχθούν σε πανδημίες. Ο πολυβραβευμένος επιστήμονας και συγγραφέας του βιβλίου «Πυρετοί, διαμάχες και διαμάντια: Ο Εμπολα και τα Σημάδια της Ιστορίας», όπου περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο τις εμπειρίες του στη Δυτική Αφρική, τονίζει, παράλληλα, ότι τα εμβόλια αποτελούν τα ισχυρότερα εργαλεία για να ανακόψουμε τον κορωνοϊό.

Είστε πρωτοπόρος στον τομέα υγείας παγκοσμίως για πολλές δεκαετίες. Τι σκέψεις και διδάγματα αντλείτε από την πανδημία Covid-19;

Υπήρξαν τόσο πολλά επίπονα μαθήματα για τους περισσότερους από εμάς. Μερικά φαίνονται να είναι τεχνικά, αλλά τα πιο σημαντικά μαθήματα φαίνεται να αφορούν θεμελιώδη ηθικά ερωτήματα. Η συζήτηση για τη διάθεση ενός εμβολίου, για παράδειγμα, αφορά το είδος ψύξης που απαιτείται ή τη δίκαιη και ισότιμη πρόσβαση; Οι συζητήσεις για μάσκες ή οι εντολές για το εμβόλιο αφορούν την αποτελεσματικότητα ή την εμπιστοσύνη ή αφορούν ευρύτερες πολιτιστικές διαφορές και αγωνίες; Επειτα, υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι η λαίλαπα της κλιματικής αλλαγής, η πανδημία, η καθυστερημένη έκκληση για φυλετικό απολογισμό και πολλές πολιτικές αναταράξεις, και αναφέρομαι μόνο σε μια χώρα, εδώ (στις ΗΠΑ), μπορεί να μας διδάξει ότι αμελούμε τη δημόσια υγεία και ευημερία με δική μας υπαιτιότητα, εγκυμονώντας κινδύνους. Κάτι που φαίνεται αυτή τη στιγμή περισσότερο σαν προειδοποίηση παρά σαν μάθημα.

Πώς βλέπετε τη διεθνή ανταπόκριση έναντι της Covid, καθώς φαίνεται ότι ο ανεπτυγμένος κόσμος βγαίνει σταδιακά από την πανδημία, ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες εξακολουθούν να υστερούν με εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά εμβολιασμών;

Για μια φαινομενικά πρωτοφανή προσπάθεια, η διεθνής απάντηση στην Covid ήταν το πιο αδύναμο σκέλος όλων όσα γίνονται. Οι πανδημίες είναι εξ ορισμού παγκόσμια γεγονότα, αλλά η απάντηση σε αυτήν ορίστηκε στην πραγματικότητα ως διακριτά εθνικά εγχειρήματα. Και αν επενδυθούν πολύ λίγοι πόροι σε πράγματα, όπως είναι η δίκαιη παγκόσμια διάθεση εμβολίων, θα καταλήξει να είναι όπως σήμερα, που βλέπουμε τη μεγάλη πλειοψηφία των δόσεων εμβολίων να πηγαίνει σε μια μικρή μειοψηφία χωρών. Και φυσικά υπάρχουν τεράστιες ανισότητες και εντός των χωρών. Αλλά το μοτίβο των ορίων των παγκόσμιων προσπαθειών έγινε αρκετά σαφές τη στιγμή που η κυβέρνηση Τραμπ αποχώρησε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στη διάρκεια της χειρότερης πανδημίας του αιώνα. Τώρα αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση κατά την οποία πολύ λίγοι ηγέτες στην Αφρική πιστεύουν ότι μπορούν να επιτύχουν τους στόχους εμβολιασμού τους χωρίς να αναπτύξουν παραγωγική ικανότητα στην ήπειρο. Συμφωνώ, αλλά δεν συμμερίζονται την ίδια άποψη όλοι. Και ο χάρτης της αντίθεσης σε τέτοιες επιδιώξεις είναι σε μεγάλο βαθμό ο χάρτης της αποικιοκρατίας.

Η πανδημία έχει οδηγήσει σε προσπάθειες ενίσχυσης της υγείας και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Τι πρέπει να κάνουμε για να μην επαναληφθεί μια τέτοιου μεγέθους τραγωδία;

Τα μαθήματα πρέπει να αναλυθούν πολύ πιο προσεκτικά από τα γενικότερα συμπεράσματα που μόλις εξέφρασα. Για παράδειγμα, είναι αλήθεια ότι, εκτός από τα εμβόλια, οι επιδόσεις των ΗΠΑ ήταν εξαιρετικά κακές (στη διαχείριση της πανδημίας) με τον μεγαλύτερο αριθμό καταγεγραμμένων θανάτων από κορωνοϊό. Γιατί, πού, πώς ακριβώς; Αυτά είναι σημαντικά ερωτήματα και υποδηλώνουν ότι το συνονθύλευμα του δικτύου περίθαλψης και απόδοσης, η έλλειψη σταθερού εθνικού πλαισίου ασφάλισης υγείας και ανεργίας και η έλλειψη ηγεσίας στην κορυφή μάς έχουν κοστίσει με διάφορους τρόπους, προκαλώντας σύγχυση, ταραχή και επιβράδυνση στην παροχή φροντίδας για άλλα προβλήματα υγείας, από διαβήτη και καρκίνο έως τα αυξανόμενα διλήμματα ψυχικής υγείας. Αυτά δεν παρέμειναν σε στασιμότητα κατά τη διάρκεια της Covid και συχνά επιδεινώθηκαν από αυτήν ή από τον αντίκτυπό της στο δίχτυ ασφαλείας μας και τις ιατρικές μας υπηρεσίες. Αυτό που χρειάζεται είναι μια σημαντική επένδυση σε αυτά, και γενικότερα στη δημόσια υγεία.

Συμφωνείτε ότι η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει μια αυξανόμενη εμφάνιση ιών και πανδημιών στο μέλλον και ποιος θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστούν;

Οχι, ότι πολλοί ιοί προσβάλλουν τον άνθρωπο, αλλά το γενικό μοτίβο – διαταράσσουμε τα οικοσυστήματα, ερχόμαστε σε επαφή με νέα παθογόνα ή τους προτιμώμενους ξενιστές τους, δεν επενδύουμε στην εποπτεία της υγείας ή ακόμη και στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, βλέπουμε εστίες που μπορούν και εξαπλώνονται – με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι θα αντιμετωπίσουμε και θα καταγράψουμε περισσότερες επιδημίες στο μέλλον. Αλλά όπως λέει και ένας φίλος μου, οι επιδημίες είναι αναπόφευκτες, αλλά οι πανδημίες είναι προαιρετικές. Εχουμε τη συλλογική βούληση να προετοιμαστούμε, να δημιουργήσουμε ισχυρά συστήματα υγείας; Αυτή είναι η επιλογή που πρέπει να ακολουθήσουμε.

Μπορεί να δούμε περισσότερους ανθρώπους να αρρωσταίνουν και να ζουν σε συνθήκες φτώχειας και όσον αφορά το ζήτημα της προθυμίας των ανθρώπων να εμβολιαστούν θεωρείτε ότι με τα εμβόλια θα δώσουμε τέλος στην πανδημία;

Βλέπουμε ήδη μια αύξηση των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν φτώχεια και ασθένειες και επίσης πείνα. Η Covid είναι μέρος αυτού φυσικά, αλλά υπάρχουν και άλλες αιτίες, και μερικές από αυτές σχετίζονται επίσης με την κλιματική αλλαγή. Δεν έχουμε εμβόλιο ενάντια σε αυτό, αλλά έχουμε καλά εμβόλια κατά της Covid-19, και σε χρόνο – ρεκόρ. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτά είναι τα πιο ισχυρά εργαλεία μας για να αναστρέψουμε το κλίμα. Είναι δύσκολο να φανταστώ ότι θα τελειώσει η πανδημία χωρίς αυτά. Αλλά θα έχουμε μια άλλη, αν δεν επενδύσουμε σε ισχυρότερα συστήματα υγείας σε μέρη που τα στερούνται.