Η αβεβαιότητα δίνει πάτημα στους ακραίους

Σε μια συνέντευξη στο πλαίσιο του συνεδρίου του Economist, στο οποίο συμμετέχει, ο πανεπιστημιακός Ανδρέας Α. Παπανδρέου μιλάει στα «ΝΕΑ» για το στοίχημα της ανθρωπότητας απέναντι στην ενεργειακή κρίση, τις εξαγγελίες της κυβέρνησης για την ενεργειακή μετάβαση, αλλά και για τον ιστορικό ρόλο της προοδευτικής παράταξης, ενόψει των εκλογών στο Κίνημα Αλλαγής. «Οι πολιτικές του αδελφού μου ήταν τουλάχιστον 10 χρόνια μπροστά», λέει για την τελευταία κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. «Τρομάζω με τη σκέψη τού τι θα γινόταν αν εκείνη την ώρα της μεγάλης απόφασης δεν υπήρχε μια κυβέρνηση που έβαλε πάνω από όλα τη χώρα».

Την 1η Νοεμβρίου ξεκινά η σύνοδος COP26 στη Γλασκώβη. Τι περιμένετε από τους ηγέτες; Εχουμε ακόμα περιθώριο να προστατεύσουμε αποτελεσματικά τον πλανήτη;

Μέχρι πριν από έναν χρόνο δεν υπήρχε μεγάλη πρόοδος στις δεσμεύσεις των χωρών για τις κατάλληλες μειώσεις εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Η καταστροφική πολιτική του Τραμπ στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής αλλά και γενικότερα στους θεσμούς της διεθνούς συνεργασίας και διακυβέρνησης μας πήγαν πολύ πίσω. Από την άλλη, η αυξημένη πολιτικοποίηση και κοινωνική ευαισθησία ενισχύθηκαν αρχικά από τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008 και έφεραν μια γενικότερη στροφή προς προοδευτικές πολιτικές και αντιδράσεις απέναντι στις πολιτικές λιτότητας. Η νεολαία με σύμβολο την Γκρέτα Τούνμπεργκ έπαιξε κεντρικό ρόλο. Η πανδημία φαίνεται να ενίσχυσε αυτήν τη στροφή και τη γενικότερη μεταβολή για τον ρόλο του κράτους και τις αδυναμίες της απορρυθμισμένης αγοράς και έχει οδηγήσει σε γενναίες πολιτικές εξόδου από την κρίση σε συνδυασμό με την απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες.  Αυτή η στροφή φαίνεται και στις νέες δεσμεύσεις των χωρών για μηδενικές καθαρές εκπομπές μέχρι το 2050. Πάνω από το 70% των χωρών έχει δεσμευθεί αλλά ακόμα και με αυτές τις θετικές εξελίξεις απέχουμε πολύ από τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού και τις πολιτικές που θα μας οδηγήσουν στην πιο μεγάλη μετάβαση που πρέπει να κάνουν οι κοινωνίες για να σώσουμε τον πλανήτη.

Η Ελλάδα βγαίνει από ένα δύσκολο καλοκαίρι, μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του Αυγούστου. Πώς μπορούν οι χώρες της Μεσογείου να μειώσουν τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης;

Οι φωτιές στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της Μεσογείου είναι μια μικρή γεύση της κόλασης που φέρνει η κλιματική αλλαγή. Αυτές οι χώρες δεν έχουν διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο στην κλιματική διπλωματία, ενώ είναι από τις περιοχές του κόσμου που θα υποστούν ιδιαίτερες καταστροφές. Το 2010 είχε αναλάβει σημαντική πρωτοβουλία ο αδελφός μου (τότε πρωθυπουργός) με την ονομασία Μεσογειακή Πρωτοβουλία για την Κλιματική Αλλαγή όπου υπέγραψαν κοινή διακήρυξη 18 χώρες της Μεσογείου. Δυστυχώς, η κρίση χρέους της Ευρώπης και η Αραβική Ανοιξη εκτροχίασαν την προσπάθεια. Τρεις είναι οι βασικοί στόχοι μιας Μεσογειακής Στρατηγικής. Πρώτα, ισχυρή κλιματική διπλωματία για να ενισχυθεί η παγκόσμια προσπάθεια απανθρακοποίησης. Δεύτερον, κοινή στρατηγική προσαρμογής στις αναπόφευκτες μεταβολές του κλίματος. Τρίτον, κοινή στρατηγική στη νέα ενεργειακή επανάσταση ώστε να βρεθεί η Μεσόγειος στην αιχμή των εξελίξεων. Προϋπόθεση όμως είναι η διαβούλευση των ηγετών με των λαών ώστε η μετάβαση στη βιώσιμη ανάπτυξη να γίνει κτήμα όλων.

Τι ρόλο μπορεί να παίξει στην αλλαγή της περιβαλλοντικής πολιτικής της χώρας το Ταμείο Ανάκαμψης;

Καθοριστικό. Το Ταμείο Ανάκαμψης είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την Πράσινη Συμφωνία και τη στροφή προς μια οικονομία μηδενικού άνθρακα. Οι νέες ευρωπαϊκές πολιτικές, γνωστές ως «fit for 55», αποτελούν ίσως την πρώτη ολιστική και συστημική προσέγγιση για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το σημαντικό είναι να μπορέσουμε να απορροφήσουμε τα κονδύλια και να εξασφαλίσουμε τη σωστή αξιοποίησή τους.

Πώς κρίνετε τις εξαγγελίες της κυβέρνησης για την ενεργειακή μετάβαση;

Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το οποίο όφειλε να ακολουθήσει συγκεκριμένες προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ενωσης, και που εγκρίθηκε το καλοκαίρι, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση αλλά έχει και σοβαρές αδυναμίες. Δεν υπήρξε η παραμικρή προσπάθεια διαβούλευσης, βασική προϋπόθεση για μια αποτελεσματική εθνική προσπάθεια. Οι πόροι αφιερωμένοι στην πράσινη μετάβαση θα έπρεπε να είναι περισσότεροι και πιο φιλόδοξοι. Το ενεργειακό σχέδιο δίνει έμφαση σε μεγάλης έκτασης και συγκεντρωτικές επενδύσεις, ενώ θα έπρεπε ταυτόχρονα να ενισχύσει το μοντέλο του απλού καταναλωτή ως αυτοπαραγωγού της ενέργειας ώστε να δεθούν τα οφέλη της μετάβασης με τις τοπικές κοινωνίες. Τέλος, ελλοχεύει ο κίνδυνος της πελατειακής διαχείρισης των κονδυλίων που θα ενισχύσει τις βαθιές παθογένειες που χαρακτηρίζουν τον δημόσιο βίο.

Με την αποχώρηση της Ανγκελα Μέρκελ και τη νίκη του SPD, θεωρείτε πως η σοσιαλδημοκρατία επιστρέφει στην Ευρώπη; Τι σηματοδοτεί η συμμετοχή των Πρασίνων στη γερμανική κυβέρνηση;

Θα συμβάλει σίγουρα και η συμμετοχή των Πρασίνων θα ενισχύσει τις δυνάμεις για την πράσινη μετάβαση. Πιστεύω πως υπάρχει γενικότερη στροφή προς τις προοδευτικές πολιτικές παγκοσμίως, που θα μετατοπίσει όλο το φάσμα πολιτικών δυνάμεων και θα ευνοηθούν περισσότερο οι προοδευτικές δυνάμεις. Ταυτόχρονα, οι τεκτονικές μεταβολές στο κόσμο με την άνοδο της Κίνας, της ψηφιακής επανάστασης και της κλιματικής κρίσης δημιουργούν φόβο και κάνουν πιο ευμετάβλητο το γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον. Ο φόβος και η αβεβαιότητα δίνουν πάτημα σε ακραίες φωνές, λαϊκισμό και αυταρχισμό. Η πρόκληση των προοδευτικών δυνάμεων είναι να προσφέρουν ξεκάθαρες ολιστικές και δίκαιες λύσεις σε αυτές τις προκλήσεις. Η αδυναμία να το κάνουν μετά την άνοδο των νεοφιλελεύθερων δυνάμεων του ’80 τους οδήγησε στο περιθώριο.

Στην Ελλάδα τι γίνεται; Ασχολείστε με την ανάδειξη ηγεσίας στο Κίνημα Αλλαγής; Ποιο είναι το διακύβευμα για την Κεντροαριστερά;

Να εκφράσω μόνο την ευχή και την ελπίδα μου η προοδευτική παράταξη να διαδραματίσει ξανά τον ιστορικό της ρόλο, που δεν μπορεί παρά να ταυτίζεται με τις πραγματικές ανάγκες της χώρας και των Ελλήνων και να απαντά αξιόπιστα και αποτελεσματικά στις μεγάλες προκλήσεις των καιρών. Να κάνει δηλαδή, ό,τι δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν οι άλλες  πολιτικές δυνάμεις.

Για εσάς που μεγαλώσατε μέσα στο ΠΑΣΟΚ, πώς σας φαίνεται η συζήτηση για την επιστροφή των συμβόλων του;

Θα μπορούσα να ακούσω μια τέτοια συζήτηση με ενδιαφέρον, υπό δύο προϋποθέσεις: αν έφερνε μαζί της όσα ανέφερα στην προηγούμενη ερώτησή σας και αν η επιστροφή των συμβόλων, έφερνε μαζί την πίστη αλλά και τη συνέπεια στις αξίες μας.

Μετά την ικανοποίηση των αποφάσεων του δικαστηρίου από τον Πάνο Καμμένο για την υπόθεση των CDS, μιλήσατε για την τελευταία πράξη μιας «πολιτικής σκευωρίας» που σημάδεψε και την οικογένειά σας και τον πολιτικό σας χώρο. Πιστεύετε ότι πλέον έχει γίνει κτήμα της κοινής γνώμης τι συνέβη εκείνα τα πρώτα χρόνια της κρίσης;

Πιστεύω ότι έχει αρχίσει η κοινή γνώμη να επαναπροσδιορίζει τη στάση της απέναντι σε εκείνα τα χρόνια. Δεν είναι εύκολο καθώς τα τραύματα της κρίσης είναι βαθιά. Βλέπει όμως τη μεταστροφή του κόσμου και της Ευρώπης στον τρόπο που διαχειρίζεται τη νέα κρίση της πανδημίας. Εγκαταλείφθηκε το ευαγγέλιο της λιτότητας και η πράσινη ανάπτυξη έχει γίνει κεντρικός άξονας της εξόδου από την κρίση και της βιώσιμης ανάκαμψης. Οι πολιτικές του αδελφού μου ήταν τουλάχιστον 10 χρόνια μπροστά. Θυμίζω επιγραμματικά, πράσινη ανάπτυξη, ψηφιοποίηση παντού, OpenGov, Διαύγεια, ηλεκτρονική συνταγογράφηση, κοινωνικά δίκαιες πολιτικές. Στο πλαίσιο της τότε Ευρώπης της λιτότητας κατάφερε να κρατήσει την Ελλάδα στο ευρώ, να φέρει τη μεγαλύτερη οικονομική ενίσχυση που έχει υπάρξει ποτέ, το μεγαλύτερο κούρεμα χρέους και να ενισχύσει και να προστατέψει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ως καθηγητής τρομάζω με τη σκέψη τού τι θα γινόταν αν εκείνη την ώρα της μεγάλης απόφασης δεν υπήρχε μια κυβέρνηση που έβαλε πάνω από όλα τη χώρα.