Οι δύο γλώσσες

Μακάρι να ήταν μόνο δύο, δυστυχώς είναι πάρα πολλές οι «γλώσσες» που χρησιμοποιεί ένας και μόνος άνθρωπος. Αλλη είναι η γλώσσα που θα χρησιμοποιήσεις όταν σε καλέσει ο προϊστάμενος της Εφορίας για να διευθετήσεις λογής εκκρεμότητές σου, άλλη είναι η γλώσσα αν συμβεί να σου πιάσει την κουβέντα ο ιερέας στο σχόλασμα της θείας λειτουργίας, σαφέστατα μια τρίτη γλώσσα θα μπει σε λειτουργία όταν στην «ουρά» ενός λεωφορείου θα σε σπρώξουν ώστε για ελάχιστα εκατοστά να βρεθεί κανείς πλησιέστερα στην πόρτα. Και αυτό, όσο και αν φαίνεται κάτι φυσιολογικό, είναι κατά βάθος ολέθριο γιατί σε κάνει να φαντάζεσαι πως τόσο καλύτερα μπορείς να συνεννοηθείς με τον οποιονδήποτε τόσο περισσότερο στενεύεις τον ορίζοντα της γλώσσας, σύμφωνα με τις ανάγκες και τους όρους της κάθε συγκεκριμένης προφορικής δοσοληψίας.

Μια πρώτη συνέπεια αυτής της φαινομενικής πολυμέρειας της γλώσσας, που στην πραγματικότητα συνιστά μια κατάφωρη παραβίαση των δυνατοτήτων της, είναι να πιστεύουμε – δεν είναι άμοιροι μ’ αυτού τους είδους την «εκπαίδευση» τόσο το σχολείο, σε όλες του τις βαθμίδες, όσο και το οικογενειακό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει κανείς – πως υπάρχουν δύο γλώσσες, μία επίσημη και μία ανεπίσημη.

Η επίσημη είναι για να τη χρησιμοποιούμε όταν μιλούμε για το τι πρέπει να γίνει για να αλλάξει προς το καλύτερο ο κόσμος, όταν μιλούμε για αξίες και ιδανικά, και η ανεπίσημη όταν για παράδειγμα πηγαίνουμε στην τράπεζα να σηκώσουμε χρήματα από τον λογαριασμό μας, ή να αγοράσουμε καρότα στη λαϊκή. Μια δεύτερη, ακόμη δραματικότερη συνέπεια είναι να χρησιμοποιούμε την ανεπίσημη γλώσσα ως ιδιοκτήτες της και την επίσημη ως ενοικιαστές της που δεν μας χρεώνει ή δεν μας δεσμεύει απολύτως σε τίποτε ο τρόπος που τη χρησιμοποιούμε. Με όση ανευθυνότητα δηλαδή μπορούμε να μιλάμε την επίσημη γλώσσα αφού το να ασχολείσαι με την Καμπούλ δεν σημαίνει ότι αισθάνεσαι υποχρεωμένος να συμμετέχεις στο δράμα της, με άλλη τόση ένταση να μπορείς να χρησιμοποιείς την ανεπίσημη αφού την έχεις ταυτίσει με το προσωπικό σου συμφέρον.

Βέβαια δεν θα ήταν δυνατόν την ίδια γλώσσα που θα χρησιμοποιούσε κανείς για να περιγράψει ένα ηλιοβασίλεμα ή μια παράσταση που είδε στην Επίδαυρο, την ίδια γλώσσα να μετέρχονταν προκειμένου να εκφράσει τον θυμό ή την οργή του σε σχέση με τους λαθρομετανάστες που πνίγονται στα λίγα μέτρα από την ακτή. Ομως όσο και αν πρόκειται για δύο διαφορετικές γλώσσες, θα μπορούσε να υπάρξει μια σύγκλιση όσον αφορά τη δύναμη της αποτελεσματικότητάς τους σε περίπτωση που οι άνθρωποι απαλλάσσονταν από το σύνδρομο της ιδιοκτησίας, το «μου» και το «μας».

Αν δηλαδή καταπολεμούνταν η σχιζοφρένεια σε έναν κόσμο όπου έχουμε έρθει για να φύγουμε, να συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε ιδιοκτήτες του. Να μεγαλώνει δηλαδή η απόλαυσή μας γιατί ο πίνακας του Πικάσο θα ήταν δυνατόν να γίνει δικός «μας», ή γιατί το κτήμα «μας» στην Εύβοια, επειδή δεν μας πήρε είδηση η δασική υπηρεσία, το μεγαλώσαμε για λίγα τετραγωνικά μέτρα.

Είναι αυτή ακριβώς η αίσθηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος που με όση ευκολία εκδηλώνεται για τα ευτελέστερα πράγματα (φτάνει να ακούσει κανείς στην τηλεόραση τις εκφράσεις «το τηγάνι μου», «το κρεμμυδάκι μου», «το λαδάκι μου»), άλλο τόσο ισχύει και για τις σχέσεις (συζυγικές, ερωτικές, φιλικές) σε βαθμό που θα ισχυριζόσουν ότι δεν θα ενδιαφερόταν κανείς να διεκδικήσει οτιδήποτε αν ήξερε πως δεν υπάρχει η προοπτική να γίνει δικό του. Μια γλώσσα όμως οργανωμένη πάνω σε μια ιδιοκτησιακή αντίληψη του κόσμου συνιστά την υπ’ αριθμόν ένα συνθήκη ώστε οι άνθρωποι να μην πάψουν ποτέ να είναι «στα μαχαίρια».