Ποιος ήταν ο Ανδρέας Καρκαβίτσας

Πριν από 99 χρόνια, έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος Έλληνας πεζογράφος Ανδρέας Καρκαβίτσας.

Οι πιο διαβασμένοι τον  αναγνώριζουν ως μία από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Οι νεότερες γενιές τον γνώρισαν κυρίως μέσα από τη δημοφιλέστατη συλλογή διηγημάτων του «Τα λόγια της πλώρης».

Τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» της 14ης Μαρτίου 1936 και ο Στέφανος Στεφάνου μάς βοηθούν να τον γνωρίσουμε περισσότερο.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 14.3.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας (…) δεν υπήρξεν απλώς ένας από τους μεγαλειτέρους διηγηματογράφους μας, αλλά και ένας ελευθερωτής του ελληνικού εγκεφάλου από τη δουλείαν της ξένης επιδράσεως και από την σήψιν της καθαρευούσης, όχι πλέον ως γλωσσικού οργάνου, αλλά και ως περιεχομένου φιλολογικής συγκινήσεως.

»Ο Παπαδιαμάντης, ο Καρκαβίτσας, ο Βλαχογιάννης, ο καθένας με την ιδιαιτέραν του σφραγίδα, παρά τα κοινά και των τριών γνωρίσματα, είνε οι συνεχισταί του Δροσίνη, του Βικέλα, του Βιζυηνού, που υπήρξαν οι πρωτεργάται όχι της αναγεννήσεως, αλλά της γεννήσεως του ελληνικού διηγήματος, που εις την παγκόσμιον λογοτεχνίαν το φιλολογικόν αυτό είδος αντικαθιστά και συμπληρώνει την επικήν μούσαν και την κριτικήν σκέψιν.

(…)

»Η ύπαρξις της ελληνικής ζωής ήτο άγνωστος. Τον καθαρόν αέρα, τον απολυτρωτικόν, τον αναζωογονητικόν, τον γεμάτων από αρώματα, χρώματα και ήχους της ελληνικής πραγματικότητος, τον έφεραν αυτοί οι τρεις αληθινοί επαναστάται.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 14.3.1936, Ιστορικό Αρχείο 

Ο Κωστής Παλαμάς

»Ο Καρκαβίτσας – όπως έγραψε κάποτε ο Παλαμάς περί αυτού – υπήρξεν ο ένδοξος αναγεννητής και πλουσιοπάροχος τροφοδότης της ελληνικής διηγηματογραφίας.

»Συγγραφεύς που εζωογόνησε την καθαρεύουσα μ’ έξοχα έργα, όπως “Οι νέοι Θεοί” και ο “Αφωρεσμένος”, συγγραφεύς που ανύψωσε την δημοτικήν εις περιωπήν φιλολογικής γλώσσης. (…)

Η μονομαχία

Το 1897 ο Καρκαβίτσας γράφει τον «Ζητιάνο» και μπαίνει σε περιπέτειες.

«Ο “Zητιάνος” ένα μυθιστόρημα, εις το οποίον η δημιουργική δύναμις του συγγραφέως φανερώνεται διάπλατα. Τότε ο αξιωματικός του πεζικού Περικλής Γραβάνης, νομίσας ότι με το έργον του Καρκαβίτσα προσβάλλεται η ιδιαιτέρα του πατρίς, η Ναύπακτος, καλεί εις μονομαχίαν τον συγγραφέα. Παρεμβαίνουν κοινοί φίλοι και η  μονομαχία αποσοβείται.

«Τα λόγια της πλώρης»

«Τα “Λόγια της πλώρης” εις το 1899 είνε από τα ωραιότερα που έγραψεν ο Καρκαβίτσας. Είχε ζήση πολύν καιρό ως γιατρός ενός πλοίου και είχε γνωρίση καλά τη θάλασσα.

»Υπήρξε ένας θαυμάσιος βουτηχτής των ολοκυάνων και διαφανεστάτων ελληνικών θαλασσών, από τους πυθμένας και τα βάθη των οποίων επανήρχετο κάθε τόσο φέρων μαζί του τα καλλίτερα τραγούδια, τα λαμπρότερα χρώματα, τους μουσικώτερους αχούς του γαλανού πελάγους.

»Με το έργον αυτό ο Καρκαβίτσας – που δεν ήξερε καμμιά ξένη γλώσσα – παρουσιάζει έναν νατουραλισμόν δυνατόν. (…) Τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα του Καρκαβίτσα είνε – όπως λέει ο Καμπάνης- προϊόντα ωμού νατουραλισμού, τέχνης αντικειμενικής. Δεν είνε ειδυλλιακός, αισιόδοξος, ενθουσιώδης. Δεν είναι δημαγωγός. Και δε μελετά τα ήθη μόνο και μόνο για να βρη πως είμαστε άξιοι απόγονοι προγόνων λαμπρών. (…)

Περί αρχαιολατρείας

»Ο συγγραφεύς είνε εναντίον της προγονοπληξίας, όπως ήτο ο Βενιζέλος. Αποδίδει στην αρχαιολατρεία, στην υποτίμησι της μεσαιωνικής και νεωτέρας ιστορίας μας, όλες τις αποτυχίες του έθνους ύστερα’ απ’ την Επανάστασι! Οι νέοι Έλληνες πρέπει να γράψουν καινούργια ιστορία. (…)

»Ο Καρκαβίτσας είναι αναμφισβητήτως ο σπουδαιότερος αντιπρόσωπος του ελληνικού νατουραλισμού, το έργον του οποίου εδράζεται επί της μελέτης των ηθών και εθίμων των Ελλήνων αγροτών, ποιμένων και ναυτίλων. (…)

»Άρχισεν ως καθαρευουσιάνος και ετελείωσεν ως δημοτικιστής. Χωρίς να παρασυρθή από τας ακρότητας του ψυχαρισμού (…)

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

»Εις το 1916, ο Καρκαβίτσας υπηρετούσεν ως στρατιωτικός γιατρός εις τη Θεσσαλονίκη. Είχεν εκραγή το κίνημα. (σ.σ. Κίνημα Εθνικής Αμύνης του Ελευθέριου Βενιζέλου). Ο Καρκαβίτσας ηρνήθη να προσχωρήση εις την επανάστασιν.

»Τον έρρικαν αμέσως εις τας φυλακάς. Έμεινε δυο-τρεις μήνες κλεισμένος μέσα σ’ ένα σκοτείνο και υγρό μπουντρούμι.

»Τον έβγαλεν αργότερα από τη φυλακή ο ίδιος ο Βενιζέλος, όταν έμαθεν ότι ο Καρκαβίτσας είχε φυλακισθή.

– Δε θα φύγω απ’ εδώ, είπεν ο Βενιζέλος, εάν δεν τον βγάλετε αμέσως από τη φυλακή!»

Ο Ανδρέας Καρακαβίτσας πέθανε στις 22 Οκτωβρίου 1922.

«Λίγοι φίλοι τον έθαψαν στο Μαρούσι. Μετά τρία τέσσερα χρόνια τα οστά του μεγάλου συγγραφέως μετεφθέρθησαν εις την πατρίδα του, εις στα Λεχαινά».